پدر و مادر حق ممتاز و بی نظیری بر گردن فرزندان دارند؛ از این رو مستحق اکرام و تعظیم خاص بوده و مسؤولیت فرزندان در این رابطه بسیار خطیر و غیر قابل اغماض می باشد.
رعایت حقوق و احترام آنان، آثار معنوی بسیار ثمر بخشی داشته و حتی در امور دنیوی فرزندان تأثیر گذار می باشد. از طرف دیگر، تضییع حق ایشان و عدم قیام به انجام وظایف از سوی اولاد، آثار زیانبار و جبران ناپذیری در دنیا و آخرت برایشان در پی خواهد داشت.
به جهت اهمیت موضوع و ضرورت توجه به نکات بسیار ظریف در این مورد، بخشی از راه کارهای عملی در ادای حقوق و بزرگداشت مقام پدر و مادر ارائه گردیده. از خداوند متعال توفیق عملی برای خود و خوانندگان را مسألت می نماییم.
1. با آن ها نیکو سخن بگویید.
2. اگر آن ها را ناراحت کرده اید، بکوشید تا خوشحالشان کنید.
3. در نیکی کردن به پدر و مادر، خوب و بد بودن آن ها را ملاحظه نکنید (حتی باید به والدین غیر مومن نیکی کرد).
4. اگر امر به حرامی کردند، اطاعت نکنید.
5. اگر اطاعت از آنان ممکن نبود، حق بدرفتاری ندارید.
6. لازم است پس از درگذشت آن ها نیز به ایشان احسان کنید:
برایشان نماز بخوانید.
از طرف آن ها حج بروید.
از طرف آن ها روزه بگیرید.
برایشان استغفار کنید و …
7. پس از مرگ آنان، تعهدات و بدهیهایشان را ادا کنید.
8. دوستان آن ها را نیز اکرام کنید.
9. پیش از آن که چیزی از شما بخواهند، حاجتشان را بر آورید.
10. در حضورشان با احترام بنشینید.
11. صدای خود را از صدای آن ها بلند تر نکنید.
12. در چشمانشان خیره نشوید.
13. با دست و چشم به آن ها اشاره نکنید.
14. آن ها را به اسم صدا نزنید.
15. جلو تر از ایشان راه نروید (مگر آن که ضرورتی داشته باشید).
16. قبل از ایشان ننشینید.
17. اگر عصبانی شدند، نسبت به آنان خشوع کنید.
18. در همه حال از آن ها تشکر کنید.
19. مراقب باشید، هیچ گاه به ایشان دشنام ندهید.
20. بکوشید تا هرگز آن ها را خشمگین نسازید.
21. در حد ممکن، در برآوردن نیازها و تأمین هزینه آنان بکوشید.
22. هر قدر می توانید نسبت به ایشان نیکی کنید.
23. هرگز در مقابلشان تکبر نورزید.
24. در خواست هایشان را برآورده سازید (هر چند به آن نیاز نداشته باشند).
25. چنان چه در حق شما بدی کردند؛ در مقابل، برایشان استغفار و طلب خیر کنید.
(اجزهما بالاحسان احسانا و بالسیئات غفرانا).[1] 26. در مجالس، بالاتر از ایشان ننشینید.
27. دست خود را بالای دست ایشان نگیرید.[2] 28. اگر از شما خواستند پیش آنان بمانید، در حد امکان از ایشان جدا نشوید.[3] 29. در احسان به والدین، جانب مادر را بیشتر مراعات کنید.
30. به وصیت هایشان عمل کنید.
31. دیون (بدهی ها) آنان را ادا کنید (در صورت توانایی).
32. اگر بین امر و نهی والدین تعارضی بود؛ اگر ممکن است، رضایت هر دو را جلب کنید و گرنه جانب مادر را ترجیح دهید.
33. اگر شما را به خوردن غذای شبهه ناک امر کردند، اطاعت کنید.[4] 34. اگر در وقت نماز شما را به کاری امر کردند، نماز را به تأخیر انداخته و فرمان آنان را اطاعت کنید.
35. اگر در واجبات کفایی شما را نهی کردند، آن واجب را ترک کنید.
36. از آزار دیگران نسبت به والدین جلوگیری کنید.
37. پیش از آنان شروع به خوردن غذا نکنید.
38. در مجالس، روی خود را از ایشان بر نگردانید.
39. کاری نکنید که دیگران به پدر و مادر شما بدگویند.
40. در وقت ورودشان از جا برخیزید.
41. مراقب سلامتی آنان باشید و اگر نیاز به پزشک و … دارند اقدام کنید.
42. هرگز برای آنان آرزوی مرگ نکنید.
43. از آنان بخواهید تا در حق شما دعا کنند (دعای والدین در مورد فرزندان مستجاب است، ان شاء الله)
44. غیبت ایشان را روا مدارید و نگذارید دیگران از آن ها غیبت کنند.
45. در مواقع مختلف مدافع آن ها باشید (تا جایی که حق دیگران تضییع نگردد).
46. نقاط ضعف آنان را برای دیگران بازگو نکنید (مگر موارد خاص).
47. صفات نیک ایشان را در حضور و غیابشان یادآور باشید.
48. ابراز محبت خود را نسبت به آن ها آشکار کنید.
49. هر چه می توانید در برابرشان تواضع کنید.
50. از ایشان تقاضایی نکنید که موجب شرمندگیشان شود.
51. بدی هایشان را فراموش کنید و تکرار نکنید.
52. سعی کنید هیچ وقت خوبی هایتان را به رخ آنان نکشید (مگر این که ضرورتی داشته باشید).
53. برای پدر و مادر و ذوی الحقوق والدین خود نیز دعا و احسان کنید.
54. نیکی به پدر و مادر را به بهانه این که آنان هنوز جوان هستند ترک نکنید.
55. لزوم احترام ایشان را به اعضای دیگر خانواده گوشزد کنید.
56. در حد امکان، زمینه تفریح، گردش و زیارت را برایشان فراهم آورید.
57. هرگز صریحا به آنان جواب رد ندهید.
[1]. دعای ابو حمزه ثمالی.
[2]. علامه مجلسی می فرماید: یعنی در موقع عطا به آنها، دست خود را بگیر تا آن ها از دستت بردارند.
[3]. پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ فرمودند: انس پدر و مادر به تو در یک شبانه روز، از جهاد یک سال بهتر است و نیز برای یک نگاه محبت آمیز به والدین، ثواب یک حج مقبول را وعده دادند.
[4]. زیرا پرهیز از لقمه شبهه ناک مستحب، ولی اطاعت آنان واجب است.
منابع :
1. قرآن کریم، سوره های: اسراء، بقره، لقمان، احقاف.
2. شهید دستغیب، گناهان کبیره.
3. سید جعفر میر عظیمی، حقوق والدین، قم: انتشارات مسجد جمکران.
4. مرکز مشاوره حوزه علمیه قم – در محضر پدر و مادر، ص 1 – 5