نویسنده:طیبه چراغی

خانواده، یکی از محوری ترین نهادهای اجتماعی بشر است که در برآوردن نیاز های عاطفی، فرهنگی و اقتصادی انسان نقش به سزایی دارد. مهم ترین رکن در ساختار خانواده، عشق ومحبت است و اصولا کارکرد مناسب خانواده و تحکیم آن، مبتنی بر وجود این عشق و علاقه است. بنابراین بیهوده نیست اگر بگوییم که عشق، هم در تشکیل نهاد خانواده و هم در دوام آن، تاثیر به سزایی دارد.

معنای عشق
عشق، واژه ای است که از زبان عربی، به واژگان فارسی راه یافته است وبر اساس فرهنگ ایرانی، کاربرد های متفاوتی پیدا کرده است. عشق در لغت، به معنای افراط در دوستی و از حد گذشتن دوستی آمده است و معنای ای نظیر دل باختگی و دلدادگی را نیز برای آن آورده اند.(1)
متفکران و اندیشمندان برای عشق، اقسام گوناگونی بیان کرده اند :
1ـ عشق مجازی. هر عشقی که جنس (غریزه جنسی)و جنسیت (زن ومرد بودن )، نقشی در آن داشته باشد، مربوط به عالم ماده وطبیعت است و «مجازی»نامیده می شود. عشق مجازی، یک حادثه یا ابتلای (آزمون )سرنوشت ساز در زندگی است که اگر خوب مدیریت و کنترل شود و با خویشتنداری و عفاف و تفکر و تعقل و مشورت و تحقیق همراه شود،پاداش خواهد یافت و منشا کمال خواهد بود ؛(2)اما اگر صرفا تحت تاثیر جاذبه های ظاهری باشد و با نادیده گرفتن مرزهای عفاف وبدون تلاشی برای شناختطرف مقابل و ارزیابی های عاقلانه (و در واقع، با سرمستی و شیفتگی و تسلیم کورکورانه )همراه گردد، بیماری و مصیبتی بدون فایده دنیایی وثواب آخرتی است. (3)
2ـ عشق حقیقی ؛یعنی هر عشقی که که جنس و جنسیت، نقشی در آن نداشته باشد، مثل عشق به فضایل اخلاقی و علم یا عشق به عالمان صالح و اولیای خدا یا عشق به خدا ومناجات با او. منشا این عشق، علاقه فطری به کمال وجمال مطلق (یعنی خداوند)است و عالی ترین درجه کمال برای انسان، رسیدن به همین نوع از عشق است. (4)

زندگی عاشقانه یعنی چه ؟
با توجه به ماهیت عشق های مجازی باید گفت که عشق و ازدواج، همیشه به یکدیگر لازم ندارند یا نباید لازم داشته باشند. در برخی موارد،ممکن است ازدواج براساس عشق صورت گیرد ؛ اما عموماً این گونه ازدواج ها موفقیت آمیز نیستند. تنها صورت موفقیت آمیز این نوع ازدواج ها وقتی است که عاشق، شیفتگی ودلدادگی خود را با عقل و اخلاق، کنترل کند و سپس با رفتار های عاقلانه و در صورت وجود ویژگی های لازم درطرف مقابل، مراحل عادی یک ازدواج را طی کند. (5)
آمارها و واقعیت های اجتماع، نشان می دهند که شکست ازدواج های احساسی، نسبت به ازدواج هایی که بر پایه ی تعقل صورت می گیرد، بسیار بیشتر است. از آن جایی که ازدواج علا وه بر جنبه های عاطفی، واقعیت عینی وخارجی نیز دارد، این گونه افراد ناگهان با حقایق سختی روبه رو می شوند. اگر بر اثر گذشت زمان، شعله های عشق فرو کش کند، عشق و معشوق باید از صبر وگذشت بالایی برخوردار باشند تا به سر خوردگی یا افسردگی دچار نشوند. بنا براین، عشق در زندگی مشترک پایدار تر ومطلوب تر است که نتیجه و پیامد ازدواج باشد و نه عامل و مقدمه ازدواج ؛اما همیشه این احتمال اندک وجود دارد که یک عشق پیش از ازدواج نیز، پس از آن که کنترل و مدیریت گردید، به یک ازدواج عاقلانه سپس یک زندگی عاشقانه پایدار، منجر شود، هر چند منطقی نیست که کسی به دنبال چنین احتمالی، خود را عمداً به ورطه عشق بیندازد، همچنان که منطقی نیست که کسی به امید آن که با همسر آرمانی اش تصادف کند، به رانندگی کردن با سرعت سر سام آور در بزرگ راه ها بپردازد !
مردی از پیا مبر خدا پرسید :چگونه است که دختر و پسری که پیش ازدواجشان همدیگر را نمی شنا خته اند، پس از ازدواج، محبوب ترین آدم ها در نظر هم می شوند ؟پیامبر (ص) فرمود :«یکی از نشانه های خداوند، این است که همسرانی از[نوع]خودتان برای شما آفرید تا در کنار آنها آرام بگیرند ودر میان شما [وهمسرانتان ]، دوستی ومهربانی برقرار ساخت ». (6) این همان نکته ای است که امروزه، حتی روانشناسان غربی (مثل آرتور آیرون) نیز در پژوهش های میدانی خویش به آن ها رسیده اند. آن ها بر این نکته تاکید دارند که ازدواج هایی که بر اساس شناخت و با آشنایی کافی صورت می گیرند، می تونند عشقی بی پایان را در پی داشته باشند. پژوهش از طریق برداشت اسکن مغزی (MRI)از گروهی از زوج های که 17تا21سال پیش ازدواج کرد ه اند، نشان می دهد که آن ها با دیدن تصویری از همسر شان، به همان اندازه نامزد های جوان و عاشق، دچار شادی و هیجان می شوند. (7)
به تعبیر روان شناسان :در زندگی زنا شویی، عشقی قابل تقدیر است که بر بستری از فضیلت ها و اخلاق، شکل گرفته باشد وآرام و طبیعی رشد کند، و حیاتش انس و الفت و توافق و ثمره اش نیز ملایمت و مداومت داشته باشد. (8)

عوامل ایجاد و تحکیم یک زندگی عاشقانه
علاقه ای به واسطه ی زوجیت ایجاد می شود، اگر در مسیر زمان در معرض عوامل تضعیف کننده گوناگون قرار گیرد، پوسیده خواهد شد. به همین دلیل در ادامه مطالب، به بیان عوامل شکل گیری و دوام زندگی عاشقانه می پردازیم.

1ـ انتخاب عاقلانه
اگر ازدواجی بر پایه منطق نباشد، اولین پیامد نا خوشایند آن، نارضایتی زن و مرد از زندگی است و هرگاه این نارضایتی بر روابط زن و مرد اثر بگذارد، فضای خانه، ناامن می شود و افراد خانواده به سوی انواع بیماری های روانی و بزهکاری ها کشیده خواهند شد. از همین روست که پژوهشگران اجتماعی معتقدند : علت طلاق هر نسل را باید در ازدواج های نادرست نسل قبل جستجو کرد.
پس ازدواج درست را باید این گونه تعریف کرد : انتخاب عاقلانه، زندگی عاشقانه.
یکی از مهم ترین تدابیری که که شرع اسلام برای ایجاد و تعمیق عشق در نهاد خانواده اندیشیده است، رعایت کفویت (همانندی یا تناسب بین دو زوج )در انتخاب همسر است. براساس گزاره های دینی، سه عنصر اصلی در تحقق مفهوم کفویت دخالت دارند:ایمان و اخلاق و حیای دینی ؛یعنی بیش از هر چیز، تناسب از نظر دینی واخلاقی، مورد توجه متون دینی بوده است.
پیامبر (ص) می فرمایند :«هنگامی که خواستگاری که از دین و اخلاق او راضی هستید، به شما پیشنهاد ازدواج داد، با وی ازدواج کنید وگرنه در زمین، فتنه وفسادی بزرگی به پا می شود ».(9)
افزون بر این سه، به تعدادی همانندی فرعی دیگر، مانند همانندی در : فرهنگ و طبقه اجتماعی، سنت ها و ساختارخانوادگی، مزاج و شکل ظاهری، تحصیلات، شخصیت و رفتار های هیجانی و.. . نیز نیاز است. (10)
صرف نظر از ملاک های دینی در گزینش همسر مناسب، به طور کلی، همسان همسری (کفویت )، به عنوان یک قاعده جهانی همسر گزینی، پذیرفته شده است. تشابه، تناسب یا همسانی در :مکان زندگی و تولد، طبقه اجتماعی، صفات اخلاقی و ویژگی های مزاجی و روان شناختی، مذهب و دین، سن و سال ویژگی های فرهنگی و نژادی، مورد تاکید بیشتر محققان قرار گرفته است. (11)
اما باید توجه داشت که کفویت و همانندی، هر چند برای یک ازدواج عاشقانه لازم است، اما شرط کافی برای حصول عشق نیست و عوامل دیگری نیز برای زندگی عاشقانه،لازم هستند که در ادامه بیان می شوند.

2ـ صاحب نظران اعتقاد دارند که کارکردهای اصلی خانواده،
عبارت اند از:همکاری در امور تولیدی و اقتصادی، هم فکری و همکاری در امور مربوط به تغذیه و بهداشت و دیگر کارهای خانه، تکمیل شدن و تکامل یافتن زن و شوهر در راستای تعامل اخلاقی واجتماعی و عقلانی، تولید مثل و داشتن فرزند،ارضا و اقناع میل جنسی، تامین امنیت روحی اعضای خانواده و پرورش وآموزش کودکان و نوجوانان.(12)
یکی از مهم ترین عواملی که سبب افزایش عشق و محبت همسران می شود، این است که حقوق یکدیگر رابشناسند، این حقوق را رعایت کنند و از آن تجاوز نکنند.

3ـ اظهار محبت
در آموزه های اسلام، تاکید شده است که انسان باید با کسی ازدواج کند که دوستش دارد (13) و نیز تاکید شده است که اظهار و ابراز عشق وعلاقه، بنیان خانواده را تقویت می کند و الفت بین زوجین را افزایش می دهد. امام صادق (ع)می فرمایند :«هرگاه شخصی را دوست داشتی دوستی خود را به او نشان بده؛زیرا این کار، انس والفت را بین شما پایدارتر می کند». (14)
همسر به منزله بال انسان است که می توان با آن پرواز کرد. بنابراین باید همسر را باید بزرگ شمرد. دوست داشتن همسر، از اخلاق پیامبران است و باید این دوستی را بیان کرد پیامبر (ص) فرمود :«این سخن مرد به زن خود که دوستت دارم، هرگز از دل زن بیرون نمی رود ». (15)در احادیث اسلامی، همچنین تاکید شده است که محبت کامل، با ایثار و دلسوزی و مدارا وگذشت و مساعدت وسخاوت و خوش رویی شناخته می شود. (16)
شهید مطهری (ره) معتقد است که «اسلام، محبت عمیق و صمیمی زوجین به یکدیگر را محترم شمرده و به آن توصیه می کند»(17)و شاید از همین روست که که اسلام بر رعایت اصل کفویت تاکید دارد ؛زیرا تناسب شخصیت، باعث درک متقابل دوطرف از یکدیگر وتفاهم می شود و تفاهم نیز زمینه ساز توافق اخلاقی است وهمه این عوامل، زمینه ساز شعله وری عشق وعلاقه همسران نسبت به یکدیگر است و در سایه این محبت است که آرامش و سکون در خانواده حاکم خواهد شد و فضای مناسبی برای پرورش فرزندان سالم و صالح، فراهم خواهد آمد. (18)

ویژگی های زندگی های عاشقانه
گری سمالی وجانت ترنت می گویند :زندگی عاشقانه، به فضای رویایی پس ازاولین روزهای ازدواج و معاشقه های آن خلاصه می شود. به عبارتی دیگر، زندگی عاشقانه، نوعی رابطه صمیمی است که در آن هیچ کس چیزی جز عشق ـ یعنی شادی و رضایت ـ برای دیگری نمی خواهد ». (19)اما پیش از این، به نتایج تحقیقات آرتورآیرون، روان شناس آمریکایی اشاره کردیم که نشان می داد زندگی عاشقانه میان دو همسر، می توند تا لحظه مرگ نیز به همان داغی روز اول بماند(20) و طبعاً دوام چنین عشقی، بدون مراعات عوامل آن ـ که یاد کردیم ـ امکان پذیر نخواهد بود. بنابراین، ویژگی های زندگی عاشقانه ی پایدار را می توان در موارد زیر خلاصه کرد :(21)

1ـ یک نوع رابطه سودمند است
زندگی عاشقانه، یک رابطه دوستانه است که هر روز بیش از پیش رشد می کند. دو همسراز زمانی که در کنار هم هستند، لذت می برند و تصور می کنند که نزد دوست داشتنی ترین فرد هستند. طرفین باید توجه خود را به یکدیگر معطوف کنند، نه این که در زمانی که با همسر خود هستند، به این فکر کنند که چه کار دیگری می توانستن انجام دهند. اگر می خواهند به پارک بروند، بهتر است تلفن همراه و یا کیف خود را همراه نبرند. پیامبر (ص)فرموده است ک«ثواب نشستن همسران در کنار یکدیگر، از ثواب اعتکاف در مسجد من، بیشتر است»و حتی«ظرف آبی که یکدیگر می دهند و لقمه ای که به دست یکدیگر می دهند، در نزد خداوند، پاداش دارد». (22)

2ـ فرایند پیوستگی روز افزون است
بسیاری از همسران، سعی می کنند که فضای خانواده خود را با غافلگیر کردن (سورپرایزکردن)طرف مقابل، عاشقانه کنند. مثلا او را به یک رستوران زیبا دعوت می کنند ؛اما وقتی طرف مقابل چندان خوش حال نمی شود، ناراحت می شوند.اما این موضوع، کاملاً طبیعی است ؛چون ممکن است یک چیز برای شما جالب و شگفت انگیز باشد، ولی برای همسرتان کاملاًعادی باشد. پس سعی کنید از او درباره چیزهای مورد علاقه اش بپرسید. اگر می خواهید اورا به جایی دعوت کنید، بپرسید که او دوست دارد این ملاقات در کجا اتفاق بیفتد. اصلاً ببینید او دوست دارد که به یک رستوران برود یا دیدن یک نمایشگاه هنری یا قدم زدن در پارک یا حتی رفتن به یک زیارتگاه را ترجیح می دهد؟
فکر نکنید که اگر علایق همسرتان را بپرسید وبرطبق آن عمل کنید، نمی توانید اورا غافلگیر کنید. شما می توانید یک یادداشت تشکر و ابراز محّبت در کیف او قرار دهید یا برایش پست کنید و او را غافلگیر کنید یا او را به دیدن یک فیلم دعوت کنید، یا شعر زیبایی برایش بخوانید و یا شاخه گلی به او تقدیم کنید و به تدریج، علاقه های او را شناسایی کنید.

3ـ عرصه گفتگو و مشارکت است
برخی صاحب نظران معتقدندکه عاشق بودن، شیرین تر از حق داشتن و ذی حق بودن است. پس اگر در زندگی مشترک، همواره براین اصرار کنید که حق به جانب من است، عشق وگذشت را فراموش خواهید کرد. کانون خانواده، مکانی برای بخشش و خوش بخت کردن طرف مقابل است، نه مقابله وبه دست آوردن امتیاز. (23) پس سعی کنید خوش بین باشید وخطای دیگران را ببخشید و بدی هایش را فراموش کنید ودر زندگی خانوادگی، هرگز دنبال مقصًر نگردید و از عبارت «تقصیر تو بود » و «تقصیر من نبود» و «تقصیر کی بود؟»استفاده نکنید و در عوض، در پی گفتگو ومشارکت در حل همه مشکلات خانواده باشید و در گفتگوهایتان، از صداقت و بیان ساده مشکلات خود و خانواده و ابراز احساسات واقعی تان بهره بگیرید.

مهارت های ایجاد یک زندگی عاشقانه
محیط خانه، مانند گلی است که تحت شرایطی خاص، شکوفا می گردد. خانه، زمانی آرامش بخش خواهد بود که محیط عاطفی آن سالم و سنجیده باشد. یک نکته مهم در این زمینه، آن است که به هر بحران و پیشامد، عکس العمل نشان ندهید و از عوامل اضطراب و مباحث اختلاف انگیز بپرهیزید.
ایجاد محیط عاطفی، پیش از آن که بستگی به عوامل خارجی داشته باشد، مستقیماً به خود ما بستگی دارد. مثلاً آموختن مهارت های زندگی و بویژه مهارت های خویشتنداری و حتی قرار گرفتن مبلمان و نوع رنگ دیوار یا مکان فرش، در ایجاد یک محیط عاطفی، موثر است. (24)
زوجین برای تحکیم بخشیدن روابط خود، قواعد زیر را باید در نظر داشته باشند:
1. نسبت به یکدیگر متعهد باشند و فراموش نکنند که آنها مسئول هم هستند.
2. نسبت به یکدیگر وفادار باشند.
3. عشق، یک جاده دو طرفه است.
4. در عشق دو جانبه، غرور و خودخواهی جایی ندارد.هرچه را که همسرتان می پسندد، شما هم همان را برای او بپسندید.
5. ابراز عواطف، روابط را محکم می کند.
اگر به دنبال راه کارهایی برای ابراز عشق و علاقه به همسرتان هستید و می خواهید زندگی ای رویایی داشته باشید، موارد زیر به شما کمک خواهد کرد:
با ابتکار و سلیقه خودتان، یک کارت دعوت درست کنید و پس از نوشتن چند جمله زیبا و عاشقانه، همسرتان را به صرف شام یا ناهار دعوت کنید. نشانی خانه خودتان راـ که زیباترین و رویایی ترین مکان دنیاست ـ روی کارت بنویسید وآن را داخل کیف یا ماشین او بگذارید تا پس از خارج شدن از منزل، آن را ببیند.
اگر همسرتان همراه خود، خوراکی یا غذا به محل کارمی برد، غذای مورد علاقه او را در یک بسته بندی زیبا قرار دهید و روی آن یک جمله زیبا و عاشقانه بنویسید.
ـ محبت خود را احتکار نکنید.
ـ احساس صمیمیت را افزایش دهید.
ـ تعطیلات را با هم باشید.
ـ به صدها روش به او بگویید که دوستش دارید.

پی نوشت ها :

1. فرهنگ نوین فارسی ـ عربی سید مصطفی طباطبایی، تهران:کتاب فروشی اسلامی،1361، ص440ـ 441
2. «در ستایش عشق زمینی »عبد الکریم سروش، مدرسه (فصل نامه )، ش 3(اردیبهشت 85)، ص 17.
3. دوستی در قرآن وحدیث، محمد محمد ری شهری، مترجم :سید حسن اسلامی، قم :دار الحدیث، ویرایش دوم، 1384، ص171ـ 177
4. عشق، رمز حیات، محمود بهشتی، قم : نورین سپاهان، 1373، ص 47.
5. در محض علامه طباطبایی، محمد حسین رخشاد، قم :سما قم، 1386، ص228.
6. تفسیر الثعلبی (الکشف والبیان )، ج 7ص،299. گفتنی است که پاسخ پیامبر (ص)، هما ن آیه 21از سوره روم است.
7. ر. ک:مقاله «محققان عشق را با ام. آر. آی. به تصویر کشیدند »در پایگاه «خبر انلاین » به تاریخ 1387/10/21به نشانی aspx. 1976ـ http//www. khabaronline. ir/news
8. مقدمه ای بر روانشناسی ازدواج، زهره رئیسی، اصفهان :مانی، ص 26.
9. وسایل الشیعه، شیخ حر عاملی، قم :آل البیت، 1409ق، ج 14، ص151.
10. انتخاب عاقلانه، زندگی عاشقانه، مسعود غفاری، تهران:یاداوران، 1382، ص27ـ 30.
11. جامعه شناسی خانواده، باقر ساروخانی، تهران :سروش، ص58.
12. آموزش جوانان در استانه ازدواج، علی اصغر احمدی ودیگران، تهران انجمن اولیا ومربیان، 1373، ص122.
13. جوانی به امام صادق (ع)گفت:دختری را برای ازدواج دز نظر دارم ؛اما پدر ومادرم، دختری دیگری برایم در نظر گرفته اند. امام فرمود:«با این که دوست داری ازدواج کن »(بحار الانوار، جلد 100، ص225. )گفتنی است که امام صادق (ع)در جایی دیگر فرموده اند که :«هر کس با دیگری، صرفاًبه خاطر زیبایش ازدواج کند، هرگز به آنچه در پیش بوده است، نمی رسد »(میزان الحکمه با ترجمه فارسی، جلد 6، ص252)
14. الکافی، محمبن یعقوی کلینی، تهران :دارالکتاب الاسلامیه، جلد 2، ص644. گفتنی است این توصیه، مربوط به دوستی هاست وحکم کلی است وشامل مراودات دو جنس مخالف(که درآستانه ازدواج هم نیستند)نمی شود
15. وسائل الشیعه، جلد 20، ص 23
16. ر. ک:راهنمای محبت، محمد محمدی ری شهری، مترجم :سید حسن اسلامی، قم :دارالحدیث، 1382
17. اخلاق جنسی در اسلام وغرب، مرتضی مطهری، تهران:صدرا، 1368، ص 81
18. ر. ک:حکمت نامه خانواده، محمد محمدی ری شهری، قم :دارالحدیث، 1387
19. www. tanzimekhanevadeh. ir
20مقصود، پژوهش دانشگاه بروک استونی درایالات نیویورک است که براساس اسکن مغزی با دستگاه MRIانجام شده است وپیش از این، یاد کردیم
21برای دیدن احائیث فراوانی که به مهارت «عاشقانه زیستن »مربوطند، به کتاب زیر، مراجعه کنید :همسر دوست داشتنی، مهدی خدامیان آرانی، قم :وثوق، 1387
22. میزان الحکم که به ترجمه فارسی، جلد 6، ص 253، ذیل «زوج »
23. مهارتهای زندگی، حسین خنیفرومژده پور حسینی، قم:مرکز مدیریت حوزه علمیه خواهران (هاجر )، 1385، ص142
24. همان، ص 202
منبع:حدیث زندگی – شماره45