آیا آفرینش آسمان و زمین و ارزاق ، در شش روز است یا هشت روز!؟

پرسش
قرآن می گوید: آفرینش آسمان ها و زمین چند روز طول کشید؟ پروردگار شما، خداوندى است که آسمانها و زمین را در شش روز آفرید (56) سوره الأعراف پروردگار شما، خداوندى است که آسمانها و زمین را در شش آفرید (3) سوره یونس همان (خدایى) که آسمانها و زمین و آنچه را میان این دو وجود دارد، در شش روز آفرید(59) سوره الفرقان او کسى است که آسمانها و زمین را در شش روز آفرید(7) سوره هود آیات فوق صراحتا گویای آن است که خداوند آسمان ها و زمین را در شش روز خلق فرمود. اما مطابق آیات زیر:
-بگو آیا شما به آن کس که زمین را در دو روز آفرید کافر هستید و براى او همانندهایى قرارمى‏دهید؟! (9)سوره فصلت او در زمین کوه‏هاى استوارى قرار داد و برکاتى در آن آفرید و مواد غذایى آن را مقدر فرمود، – اینها همه در چهار روز بود- درست به اندازه نیاز تقاضا کنندگان! (10)سوره فصلت سپس به آفرینش آسمان پرداخت، … در این هنگام آنها را بصورت هفت آسمان در دو روز آفرید… (11و 12 ) سوره فصلت خوب حالا به محاسبه بپردازیم: 2 روز (برای آفرینش زمین) + 4 روز( برای آفرینش برکات) + 2 روز (برای آفرینش آسمان ها) = 8 روز ، و نه 6 روز نتیجه: 6 = 8 ؟! مشکل از کجاست؟ از معجزه محمّدبن عبدالله یا از ریاضیات؟

پاسخ اجمالی
خداوند درباره رزق و روزی، واژه “قدّر” را به کار برده است، در حالی که درباره خلقت آسمان و زمین واژه “خلق” را استفاده کرده است؛ یعنی این چهار روز تقدیر ارزاق است نه خلقت آن. با این بیان شاید اصل اشکال به کلی از بین برود؛ زیرا اشکال جایی است که ایام تقدیر روزی را در ردیف خلقت بیاوریم(همان طور که کاربر انجام داده است)، در غیر این صورت، اشکال از اصل زائل می شود.

پاسخ تفصیلی
در ابتدای پاسخ مناسب است نگاهی به آیات مورد مناقشه بیاندازیم:

الأعراف، 54: إِنَّ رَبَّکُمُ اللَّهُ الَّذی خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ فی‏ سِتَّهِ أَیَّامٍ : پروردگار شما، خداوندى است که آسمانها و زمین را در شش روز [شش دوران‏] آفرید .
الفصلت، 9: قُلْ أَ إِنَّکُمْ لَتَکْفُرُونَ بِالَّذی خَلَقَ الْأَرْضَ فی‏ یَوْمَیْنِ : بگو: آیا شما به آن کس که زمین را در دو روز آفرید کافر هستید.
الفصلت، 10: وَ جَعَلَ فیها رَواسِیَ مِنْ فَوْقِها وَ بارَکَ فیها وَ قَدَّرَ فیها أَقْواتَها فی‏ أَرْبَعَهِ أَیَّامٍ سَواءً لِلسَّائِلین‏ : او در زمین کوه‏هاى استوارى قرار داد و برکاتى در آن آفرید و موادّ غذایى آن را مقدّر فرمود،- اینها همه در چهار روز بود- درست به اندازه نیاز تقاضا کنندگان!
الفصلت ، 12: فَقَضاهُنَّ سَبْعَ سَماواتٍ فی‏ یَوْمَیْنِ : در این هنگام آنها را به صورت هفت آسمان در دو روز آفرید.[1]

روز از نظر قرآن
مراد از کلمه « یوم » در آیات مورد بحث پاره‏اى از زمان است ، نه روز به معنای معمولى و معهود ذهن ما ، چون روز از نظر ما ساکنان زمین عبارت است از مقدار حرکت کره زمین به دور خودش ، که یک دور آن را یک روز و یا به عبارتى؛ یک شبانه روز مى‏نامیم، اطلاق روز بر پاره‏اى از زمان بسیار شایع است، از آن جمله کلام خدا است که مى‏فرماید:” ما این ایام را در بین مردم جابجا مى‏کنیم”.[2] و نیز مى‏فرماید:” پس آیا در انتظار آنند که همان ایامى که امت‏هاى گذشته داشتند داشته باشند[3]”، و امثال این موارد که ایام در پاره‏اى از زمان اطلاق شده است.»[4] اما باید توجه داشت که اگرچه روز به این معنا است ولی اشکال با آن مرتفع نمی شود لذا به این سؤال باید جواب داده شود.
تقدیر روزی زمین در چهار روز:
سؤال این است؟ چگونه در آیات فوق(سوره فصلت) آفرینش زمین را در دو روز، و کوه‏ها و برکات و غذاها در چهار روز، و در دنباله این آیات، آفرینش آسمانها را نیز در دو روز ذکر کرده که مجموعا هشت روز مى‏شود؟ در حالى که در آیات فراوانى از قرآن مجید آفرینش آسمانها و زمین مجموعا در شش روز، یا به تعبیر دیگر در شش دوران، بیان شده است .[5] مفسران در پاسخ این سؤال راههایی را انتخاب کردند:
راه اول که مشهور و معروف است اینکه: آنجا که مى‏گوید: “اربعه ایام” (چهار روز) منظور تتمه چهار روز است، به این ترتیب در دو روز اول از این چهار روز زمین آفریده شد، و در دو روز بعد سایر خصوصیات زمین، به اضافه خلقت آسمانها در دو روز مجموعا شش روز (شش دوران) مى‏شود.
نظیر این تعبیر در زبان عرب و تعبیرات فارسى نیز وجود دارد که فى المثل گفته مى‏شود: از اینجا تا مکه ده روز طول مى‏کشد، و تا مدینه پانزده روز، یعنى پنج روز فاصله مکه و مدینه است و ده روز فاصله اینجا تا مکه، البته اگر آیات متعدد آفرینش در شش روز نبود چنین تفسیرى پذیرفته نمى‏شد، ولى از آنجا که آیات قرآن یکدیگر را تفسیر مى‏کنند، و قرینه یکدیگر مى‏شوند، تفسیر بالا بخوبى قابل قبول است.
راه دیگرى که تعداد کمى از مفسران آن را انتخاب کرده‏اند این است که:
اربعه ایام (چهار روز) مربوط به آغاز خلقت نیست بلکه اشاره به فصول چهارگانه سال است که مبدء پیدایش ارزاق و پرورش مواد غذایى انسانها و حیوانات است.[6] راه سوم: درباره رزق و روزی، واژه “قدّر” به کار برده شده است، در حالی که درباره خلقت آسمان و زمین واژه “خلق” به کار گرفته شده است. یعنی این چهار روز تقدیر ارزاق است نه خلقت آن. با این بیان شاید اصل اشکال به کلی از بین برود؛ زیرا اشکال جایی است که ایام تقدیر روزی را در ردیف خلقت بیاوریم (همان طور که کاربر انجام داده است)، در غیر این صورت، اشکال از اصل زائل می شود.
با توجه به مطالب یاد شده «ایامى که در این آیات براى خلقت آسمانها و زمین آمده، چهار روز است دو روز براى خلقت زمین، و دو روز براى به پا داشتن آسمان هاى هفت گانه، بعد از آنکه دود بود و اما ایامى که در آن روزی ها درست شده ایام تقدیر آنها است، نه خلقت روزی ها ، و آنچه که در کلام خدا مکرر آمده این است که خدا آسمانها و زمین را در شش روز آفریده، نه مجموع خلق و تقدیر روزی را.»[7] بنابراین نه مشکلی در معجزه آن حضرت وجود دارد و نه در ریاضیات !! بلکه مشکل از این است که بدون اینکه در علمی تخصص داشته باشیم و بدون اینکه به متخصص آن رجوع نماییم ، قضاوتی در مورد آن داشته باشیم.

پی‌نوشت‌ها:

[1] مکارم شیرازى ناصر، ترجمه قرآن(مکارم)، دار القرآن الکریم (دفتر مطالعات تاریخ ومعارف اسلامى) – قم، چاپ دوم، 1373 ش.
[2] آل عمران، 140.
[3] یونس، 102.
[4] طباطبایى سید محمد حسین، المیزان فى تفسیر القرآن، ج 17 ، ص 362 و 363 ، دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ى مدرسین حوزه علمیه قم – قم، چاپ پنجم، 1417 ق.
[5] اعراف، 54.
[6] مکارم شیرازی،ناصر،تفسیر نمونه،ج20،ص225.
[7] طباطبایى سید محمد حسین، المیزان فى تفسیر القرآن، همان ، ج 17 ، ص 363 و 364 .
منبع مقاله:
http://islamquest.net/