امام هادى علیه السلام: «هنگامى که خداوند با موسى‌بن‌عمران علیه‌السلام سخن مى‌گفت، موسى گفت : خدایا ! پاداش کسى که از خوف تو گریه کند، چیست؟ فرمود : اى موسى! چهره او را از آتش، نگهدارى خواهم کرد و او را از وحشت روز قیامت، ایمن خواهم ساخت» .

حدیث

الأمالى للصدوق : حدّثنا علیّ بن أحمد ، قال : حدّثنا محمّد بن أبى عبد اللَّه الکوفی ، عن سهل بن زیاد الآدمیّ ، عن عبد العظیم بن عبد اللَّه الحسنی ، عن علیّ بن محمّد بن علیّ بن موسى بن جعفر بن محمّد بن علیّ بن الحسین بن علیّ بن أبى طالب علیهم السلام ، قال :

لَمّا کَلَّمَ اللَّهُ‌عزّ وجلّ موسى‌ بنَ عِمرانَ علیه السلام … قالَ : إلهى ! فَما جَزاءُ مَن دَمِعتَ عَیناهُ مِن خَشیَتِکَ ؟

قالَ : یا موسى‌ ! أقِى وَجهَهُ مِن حَرِّ النّارِ ، واُومِنُهُ یَومَ الفَزَعِ الأَکبَرِ .[۱]

ترجمه‌
حضرت عبد العظیم علیه السلام : امام هادى علیه السلام فرمود : «هنگامى که خداوند با موسى بن عمران علیه السلام سخن مى‌گفت ، موسى گفت : خدایا ! پاداش کسى که از خوف تو گریه کند، چیست ؟ فرمود : اى موسى ! چهره او را از آتش، نگهدارى خواهم کرد و او را از وحشت روز قیامت، ایمن خواهم ساخت» .

شرح‌

براى تبیین و تفسیر مقصود از «بیم داشتن از خدا و گریستن از خوف او»، توجّه به این نکات ، ضرورى است :

۱ . خداوند متعال، زیبایى و جمال مطلق است . بنا بر این، موجودى ترسناک نیست؛ بلکه به عکس، زیبا و دوست داشتنى است . آنچه ترسناک است، مقام عدل خداوند و مجازات او در برابر کارهاى زشت و نارواست . از این رو، قرآن، بهشت جاوید را از آنِ کسانى مى‌داند که از مقام پروردگار خود بترسند.[۲] بر این اساس، ترس از خدا در واقع، ترس از گناهان و کارهاى زشت است . [۳] از این رو، امام على علیه السلام تأکید مى‌فرماید:

لا یَرْجُوَنَّ أحَدٌ مِنکُم إلّا رَبَّهُ ، و لا یَخافَنَّ إلّا ذَنْبَهُ . [۴]

هیچ یک از شما نباید جز به پروردگار خویش امید بندد و جز از گناه خویش بترسد .

۲ . گریه از ترس مجازات الهى، نشانه نهایت پشیمانى از گناهان و توبه حقیقى است و سبب مى‌شود که گنهکار مجدّداً مرتکب گناه نشود . از امیر مؤمنان علیه السلام نقل شده که فرمود:

البُکاءُ مِن خَشیَهِ اللَّهِ مِفتاحُ الرَّحمهِ . [۵]

گریستن از ترس خدا، کلید رحمت است .

و بدین سان بر اساس حدیثى که در متن آمده ، گریستن از خوف خداى سبحان، موجب امنیت و آرامش در روز قیامت – که به خاطر شدّت ترسناک بودنش، «ترسناک‌ترین روز» نامیده شده – ، مى‌گردد.

در حدیثى دیگر از پیامبر خدا صلى اللَّه علیه و آله نقل شده که فرمود:

مَن خَرَجَ مِن عَینَیهِ مِثلُ الذُّبابِ مِن الدَّمْعِ مِن خَشیَهِ اللَّهِ آمَنَهُ اللَّهُ بهِ یَومَ الفَزَعِ الأکبَرِ . [۶]

هر کس از ترس خدا به اندازه مگسى اشک از چشمش خارج شود، خداوند، او را در آن روزِ ترس بزرگ ایمن مى‌گرداند .

۳ . از آن جا که حسنات ابرار، سیّئات مقرّبان اند، توبه از گناهان، براى همگان ضرورى است .[۷] چیزى که هست، ابرار از بیم مجازات دوزخ گریه مى‌کنند و مقرّبان از بیم مجازات جدایى از محبوب مطلق،[۸] و از این رو بیم از خدا، ویژه عالمان حقیقى و دانشمندان راستین است.[۹]

در حدیثى از پیامبر خدا صلى اللَّه علیه و آله آمده که به ابو ذر فرمود:

یا أبا ذَرٍّ ! مَن اُوتِىَ مِنَ العِلمِ ما لا یُبکیهِ لَحَقیقٌ أن یَکونَ قَد اُوتِىَ عِلماً لا یَنفَعُهُ، لِأَنَّ اللَّهَ نَعَتَ العُلَماءَ فَقالَ‌عزّ وجلّ : (إِنَّ الَّذِینَ أُوتُواْ الْعِلْمَ مِن قَبْلِهِ إِذَا یُتْلَى‌ عَلَیْهِمْ یَخِرُّونَ لِلْأَذْقَانِ سُجَّدًا * وَ یَقُولُونَ سُبْحَنَ رَبِّنَا إِن کَانَ وَعْدُ رَبِّنَا لَمَفْعُولًا * وَ یَخِرُّونَ لِلْأَذْقَانِ یَبْکُونَ وَ یَزِیدُهُمْ خُشُوعًا) . [۱۰]

اى ابو ذر! به هر کس دانشى داده شود ، ولى [ از بیم خدا ] نگرید ، دانشى بى‌سود داده شده است ؛ زیرا خداى‌عزّ وجلّ دانشمندان را توصیف نموده و فرموده است : (بى‌گمان ، کسانى که پیش از [نزول ]آن ، دانش یافته‌اند ، چون این کتاب بر آنان خوانده شود ، سجده‌کنان به رو در مى‌افتند و مى‌گویند : «منزّه است پروردگار ما که بى‌گمان ، وعده پروردگار ما انجام شدنى است» و به رو در مى‌افتند و مى‌گریند و بر فروتنى آنها افزوده مى‌شود) .

و بر این اساس، هر چه معرفت انسان نسبت به خداوند سبحان بیشتر شود، بر خوف و خشیت او افزوده مى‌گردد.[۱۱] [۱] الأمالى ، صدوق : ص ۲۷۶ ح ۳۰۷ ، بحار الأنوار : ج ۹۰ ص ۳۲۸ . نیز ، ر . ک : همین کتاب : ح ۹۲ .

[۲] ( وَ لِمَنْ خَافَ مَقَامَ رَبِّهِ جَنَّتَانِ ؛ براى کسى که از مقام پروردگار خود بترسد، دو بهشت است) (الرحمن : آیه ۶۱) و (ذَ لِکَ لِمَنْ خَافَ مَقَامِى وَ خَافَ وَعِیدِ ؛ این [یارى الهى‌] براى کسى است که از مقام من بترسد و از تهدید من بیم داشته باشد) (ابراهیم : آیه ۱۴) .

[۳] ر.ک: میزان الحکمه : ج ۳ ص ۵۲۳ «تفسیر ترس».

[۴] نهج البلاغه : حکمت ۸۲ .

[۵] غرر الحکم : ح ۲۰۵۱ .

[۶] بحار الأنوار : ج ۹۳ ص ۳۳۶ ح ۳۰ .

[۷] (وَ تُوبُواْ إِلَى اللَّهِ جَمِیعًا أَیُّهَ الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ) (نور: آیه ۳۱).

[۸] وَهَبنِى یا إلهِى صَبَرتُ عَلى عَذابِکَ فَکَیفَ أصبِرُ عَلى فِراقِکَ (دعاى کمیل).

[۹] (إِنَّمَا یَخْشَى اللَّهَ مِنْ عِبَادِهِ الْعُلَمَؤُاْ) (فاطر: آیه ۲۸) .

[۱۰] مکارم الأخلاق : ج ۲ ص ۳۶۷ ح ۲۶۶۱ عن أبى ذرّ .

[۱۱] ر.ک: دانش‌نامه عقاید اسلامى: ج ۲ ص ۳۳۱ (معرفت‌شناسى / بخش چهارم / فصل سوم : آثار دانش / بیم از خدا) .

منبع وبسایت آیت الله محمدی ری شهری