یکی از موضوعات مهمی که دین بدان تصریح دارد، گام برداشتن در عبادات است؛ برخی از عبادات، باید با گام برداشتن انجام گیرد، و در نتیجه ی آن، ثوابی عائد انجام دهنده می شود؛ در این مقاله سخن از برخی از عباداتی است که با گام برداشتن، ثواب و درجاتی برای انسان در پی دارد.

۱. گام برداشتن برای حاجت مومن
یکی از اموری که بر صرف گام برداشتن، ثواب مترتب می شود، گامهایی است که برای برآورده کردن حاجت مومن برداشته می شود؛ چنانچه پیامبر خدا صلى الله علیه و آله فرمود: «مَن مَشى فی عَونِ أخیهِ و مَنْفعتِهِ فلَهُ ثَوابُ المُجاهِدینَ فی سبیلِ اللّه.»[1] کسى که براى کمک به برادر خود و نفع رساندن به او گام بردارد، پاداش مجاهدان در راه خدا را خواهد داشت.

نکات حدیث:
نکته اول: در حدیث از واژه «مشی» استفاده شده است، و ثوابی که بیان شده، برای مشی است؛ یعنی گام برداشتن برای رفع نیاز برادر مومن، این ثواب را در پی دارد.

نکته دوم: در حدیث از واژه «اخیه» استفاده گردیده است؛ یعنی مومن نسبتش با مومن دیگر، برادرانه است؛ نه صرف یک انسان و لو مومن، بلکه بالاترین نسبت ایمانی، که حتی بالاتر از مومن بودن است، نسبت اخوّت است، یعنی مومن آنقدر به مومن دیگر، نزدیک است که برادر اوست؛

حکمت چنین ثوابی
حکمت آنکه چنین ثوابی برای برادر مومن بیان گردیده است، شاید بدین جهت است که کسی که به برادر مومنش، کمک رساند در حقیقت ولایت با امامش را تقویت کرده است و به وظیفه ی ولایی خود عمل نموده است؛ چنانچه در روایت مشهور معلی بن خنیس که از امام صادق علیه السلام، حقوق برادر مومن بر مومن را طلب نمود، ایشان ضمن بیان حقوق هفت گانه در مورد حق دوم فرمودند: «… وَ اَلْحَقُّ اَلثَّانِی أَنْ تَمْشِیَ فِی حَاجَتِهِ»[2] یعنی: «حق دوم اینکه در رفع نیازمندی او قدم کوشش برداری…»

عدم رفع نیاز مومن، باعث خروج از ولایت امام
در صورت توانایی، عدم برآوردن نیاز برادر مومن، باعث خروج از ولایت امام زمان عج می شود؛ و این همان حکمتی است که باعث آن ثواب عظیم است؛ چنانچه در روایتی امام صادق (علیه السلام) فرمود: «یا رفاعه! ما امن بالله و لا بمحمد و لا بعلی من اذا اتاه اخوه المؤمن فی حاجه فلم یضحک فی وجهه فإن کانت حاجته عنده سارع إلی قضائها و ان لم یکن عنده تکلف من عند غیره حتی یقیضها له، فاذا کان بخلاف ما وصفته فلا ولایه بیننا و بینه.»[3]

«ایمان به خدا، پیامبر و علی نیاورده کسی‌ که برادر مؤمنش نزد او آمده تا نیازش را برآورده سازد؛ اما او با روی گشاده از نیازمند استقبال نکند، اگر نیاز او به دست خودش برآورده می‌شود به‌سرعت اقدام کند و اگر خودش نمی‌تواند حاجت او برآوره سازد، بکوشد تا از طریق دیگران نیاز او را برآورده سازد، پس اگر خلاف این دستور عمل بکند میان ما و او ولایتی نیست».

رفع نیاز مومن، باعث اتصال به ولایت امام
در حقیقت ادای این حق، ما را با امام زمانمان وصل می کند؛ حضرت موسی بن جعفر(علیه السلام) فرمودند که:«برای رفع نیاز به خانه مؤمنی می‌آید، رحمتی از جانب خداست که به‌سوی او سوق داده است؛ اگر این درخواست را پذیرفت، این‌کار او را به ولایت اهل بیت(ع) پیوند داده است و ولایت ما به ولایت خداوند متصل است».[4]

۲. گام برداشتن برای رفتن به مسجد:
گام برداشتن برای رفتن به مسجد، دومین گامی است که ثواب، درجات، و محو گناهان برای آن بیان گردیده است؛ رسول‌الله (صلی الله علیه و آله و سلم): «مَنْ مَشی إلی مَسْجِدٍ مِنْ مَساجِدِ اللّهِ، فَلَهُ بِکُلِ خُطْوَهٍ خَطاها حَتّی یَرْجِعَ إلی مَنْزِلِهِ، عَشْرُ حَسَناتٍ، وَ مُحِیَ عَنْهُ عَشْرُ سَیِّئاتٍ، وَ رُفِعَ لَهُ عَشْرُ دَرَجاتٍ»[5]

«هرکس به سوی مسجدی از مساجد خدا گام بردارد، در برابر هر گامی که برمی دارد، تا زمانی که به خانه اش بردارد 10 حسنه برایش ثبت و 10 گناهش پاک و ده درجه و منزلت او (در بهشت) بالا می‌‌رود.»

با توجه به حدیث مذکور، سه پاداش برای گام برداشتن بسوی مسجد، بیان گردیده است؛ ثبت ده حسنه، پاک شدن ده گناه و ترفیع ده درجه در بهشت.

اصل قدم برداشتن
پس معلوم می شود که گام برداشتن و رفتن به سوی مسجد، خودش موضوعیت داشته و حتی در برخی از روایات، تاکید شده که باید زیاد قدم برداشت تا هر قدم بیشتری ثواب بیشتری دارد؛ چنانچه در روایتی از نبی اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) آمده است که: «ألا أدُلُّکُم عَلى ما یَمحُو اللّه‏ مِنهَا الخَطایا ویُذهِبُ بِهَا الذُّنوبَ؟ فَقُلنا: بَلى یا رَسولَ اللّه‏، فَقالَ: إسباغُ الوُضوءِ فِی المَکروهاتِ، وکَثرَهُ الخُطى إلَى المَساجِدِ، وَانتِظارُ الصَّلاهِ بَعدَ الصَّلاهِ.»[6]

«آیا شما را به آنچه که خدا با آن، خطاها را پاک می‏کند و گناهان را می‏زداید، ره ننمایم؟». گفتیم: چرا، ای پیامبر خدا! پس فرمود: «کامل به جا آوردن وضو در موقعیت‏های سخت و بسیار گام برداشتن به سوی مساجد و بعد از نماز، انتظار کشیدن برای نماز [دیگر] ».

باتوجه به این حدیث، فهمیده می شود، زیاد گام برداشتن بسوی مسجد، موضوع جداگانه ای است و غیر از اصل رفتن بسوی مسجد است؛ چون کثرت گامها در روایت آمده است؛ و بدین معناست که هر چه گامها بیشتر، ثواب بیشتری شامل حال نمازگزار می گردد.

۳. گام برداشتن برای زیارت سیدالشهداء(علیه السلام)
گام برداشتن برای زیارت سیدالشهداء علیه السلام، چنان مهم و اهمیت دارد که در روایتی از امام صادق علیه السلام، آمده که: «مَنْ خَرَجَ مِنْ مَنْزِلِهِ یُرِیدُ زِیَارَهَ قَبْرِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ (صلوات الله علیهما) إِنْ کَانَ مَاشِیاً کَتَبَ اللَّهُ لَهُ بِکُلِّ خُطْوَهٍ حَسَنَهً وَ مَحَى عَنْهُ سَیِّئَهً حَتَّى إِذَا صَارَ فِی الْحَائِرِ کَتَبَهُ اللَّهُ مِنَ الْمُصْلِحِینَ الْمُنْتَجَبِینَ [الْمُفْلِحینَ الْمُنْجِحِینَ‏] حَتَّى إِذَا قَضَى مَنَاسِکَهُ کَتَبَهُ اللَّهُ مِنَ الْفَائِزِینَ حَتَّى إِذَا أَرَادَ الِانْصِرَافَ أَتَاهُ مَلَکٌ فَقَالَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص یُقْرِؤُکَ السَّلَامَ وَ یَقُولُ لَکَ اسْتَأْنِفِ الْعَمَلَ فَقَدْ غُفِرَ لَکَ مَا مَضَى.»[7]

«کسى که از منزلش بیرون آید و قصدش زیارت قبر حضرت حسین ابن على علیهما السّلام باشد اگر پیاده رود خداوند منّان به هر قدمى که برمى‏ دارد یک حسنه برایش نوشته و یک گناه از او محو می فرماید تا زمانى که به حائر برسد و پس از رسیدن به آن مکان شریف حق تبارک و تعالى او را از رستگاران قرار میدهد تا وقتى که مراسم و اعمال زیارت را به پایان برساند که در این هنگام او را از فائزین محسوب می فرماید تا زمانى که اراده مراجعت نماید در این وقت فرشته‏اى نزد او آمده و می گوید: رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم، سلام رسانده و به تو می فرماید: از ابتداء عمل را شروع کن، تمام گناهان گذشته ‏ات آمرزیده شد.

ثوابهای مذکور، یک حسنه به ازای هر قدم، محو یک گناه در هر قدم، بدست آوردن رستگاران، و شامل شدن در بین فائزین، و دریافت سلام پیامبر و بشارت آمرزش تمام گناهان و از سر گرفتن عمل، همه ی این ثواب برای زائر امام حسین علیه السلام، تنها در این روایت بیان گردیده است.

نکته مهم حدیث
نکته بسیار مهمی در این حدیث آمده، دریافت سلام پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم است، که پیامبر به کسی سلام می کند که صلاحیت دریافت سلام را داشته باشد، و در حقیقت سلام پیامبر، نوعی رحمت خاص همراه با سلامتی و برکت نازل شده ی خاصی است که تنها شامل حال زائر قبر امام حسین علیه السلام می شود.

نتیجه کل بحث
پس سه گام برداشتن در این مقاله مورد بررسی قرار گرفت و با ادله روایی و نقلی گفته شد، که این گام برداشتن ها خودش موضوع مهمی و جدایی از اصل انجامِ عمل است که تفاوت اساسی با خود عمل و عبادت دارد و آن موضوعیت و حیثیت جداگانه ی آن است.

پی نوشت:
[1] ثواب الأعمال، ج۱، ص۳۴۰
[2] الخصال، ج 3، ص 350
[3] مستدرک الوسائل، جلد12، صفحه 434
[4] بحار‌الانوار، ج 74، ص 313
[5] وسائل الشیعه، ج 3، ص 483
[6] تنبیه الخواطر، ج 1، ص 5/ روضه الواعظین، ص 366.
[7] کامل الزیارات، باب ۴۹، ح ۱