نویسنده: مطهره ابراهیمی – علی طوافی

همانطور که می دانید در قرآن کریم آیه هایی بسیار در زمینه نجوم وجود دارد. در اینجا تنها به گردآوری چند تفسیر و چند توضیح راجع به آنها بسنده می کنیم.
«و الشمس تجری لمستقر لها ذلک تقدیر العزیز العلیم1»
و خورشید (نیز برای آنها آیتی است) که پیوسته به سوی قرارگاهش در حرکت است. این تقدیر خداوند قادر و داناست.
این آیه به وضوح حرکت خورشید را به طور مستمر بیان می کند، اما در این که منظور از این حرکت چیست، مفسران بحث های فراوان دارند.
گروهی آن را اشاره به حرکت ظاهری خورشید بر گرد زمین می دانند که این حرکت تا پایان عمر خورشید (قرارگاه) ادامه دارد.
بعضی دیگر آن را میل به خورشید در تابستان و زمستان به سوی شمال و جنوب زمین دانسته اند؛ زیرا می دانیم خورشید از آغاز بهار از خط اعتدالی به سوی شمال متمایل می شود و تا مدار 23 درجه شمالی پیش می رود و از آغاز تابستان به عقب باز می گردد تا درآغاز پائیز باز به خط اعتدالی می رسد و همین خط سیر را تا آغاز زمستان به سوی جنوب ادامه می دهد و از آغاز زمستان بسوی خط اعتدال حرکت می کند و در آغاز بهار به آن می رسد. البته تمام این حرکات در واقع ناشی از حرکت زمین و تمایل محور آن نسبت به سطح مدارش می باشد، هر چند در ظاهر و از دید ناظر زمینی، مربوط به حرکت خود آفتاب است.
بعضی دیگر آن را اشاره به حرکت وضعی آفتاب (کره ی خورشید) دانسته اند، زیرا همانطور که می دانیم خورشید به دور خود نیز گردش می کند.
معنی دیگر قرارگاه شاید همان مراحل عمر خورشید باشد؛ چون همانطور که خورشید در سحابی بوجودآمده، در نهایت امر به یک سحابی تبدیل خواهد شد.
آخرین و جدیدترین تفسیر برای آیه فوق این است که حرکت خورشید با مجموعه ی منظومه شمسی در وسط کهکشان ما به سوی یک سمت معین و ستاره دور دستی که آن را ستاره «وگا» نامیده اند، می باشد.
در تعبیرات این آیه اشاره ای است پر معنی به نظام سال شمسی که از حرکت خورشید در برجها حاصل می گردد. نظامی که به زندگی بشر نظم و برنامه می دهد و جنبه های مختلف آن را تنظیم می کند.
«انا زینا السماء الدنیا بزینه الکواکب 2»
ما آسمان پائین را با ستارگان تزئین کردیم.
در این آیه می گوید «آسمان پائین را با کواکب تزئین کردیم » در حالی که فرضیه ای که در آن زمان بر افکار دانشمندان حاکم بود، می گفت فقط آسمان بالا، آسمان ستارگان ثابت است (آسمان هشتم طبق فرضیه بطلمیوس) ولی چنانکه می دانیم بطلان این فرضیه اثبات شده و عدم پیروی قرآن از فرضیه نادرست مشهور آن زمان خود معجزه زنده ای از این کتاب آسمانی است.
نکته جالب دیگر اینکه از نظر علم امروز مسلم است که چشمک زدن زیبای ستارگان بخاطر قشر هوایی است که اطراف زمین را فراگرفته و آنها را به ا ین کار، وا می دارد و این، با تعبیر «السماء الدنیا» (آسمان پائین) بسیار مناسب است، اما در بیرون جو زمین، ستارگان خیره خیره نگاه می کنند و فاقد تلألو هستند.
«ثم استوی الی السماء و هی دخان 3»
و آنگاه به خلقت آسمانها توجه کامل نمود (که آسمانها) دودی بود
اگر مراد از آسمانها را مدارات سیارات منظومه شمسی، (یعنی همان چیزی که در گذشته تصور می شد) بدانیم باید درباره چگونگی تشکیل خورشید و منظومه شمسی تحقیق نماییم.
در حال حاضر چند فرضیه مطرح راجع به چگونگی پیدایش منظومه شمسی وجود دارد:

1-فرضیه کانت:

کانت ریاضی دان قرن 18 میلادی منشأ تشکیل خورشید را ابر و گاز (سحابی) می داند؛ که خورشید در مرکز این توده متولد گشته و سپس بر اثر نیروی جاذبه ی بخش متراکم شده ی سحابی اولیه، سایر قسمتهای سحابی بدور آن به گردش درآمدند و به مرور زمان این قسمتها از یکدیگر جدا شده و هر کدام پس از سرد شدن، به صورت یک سیاره در حال چرخش به دور هسته اصلی یعنی خورشید می باشند.

2-فرضیه سحابی اولیه:

سیمون پلاس در اواخر قرن 18 فرضیه خود را ارائه نمود. این ستاره شناس فرانسوی معتقد بود که منظومه خورشیدی در ابتدا یک توده ابر گازی و تقریبا کروی بود که با حرارت نسبتا زیاد به دور خود می چرخیدهاست. بعد از چند صد بیلیون سال سرعت زاویه ای افزایش یافت. این افزایش باعث شد بر اثر قوه گریز از مرکز، کمی از توده ی ابر مانند به صورت حلقه هایی از آن جدا گردیده و هر کدام از این حلقه تشکیل پیش سیاره و سپس سیارات و توده ی اصلی تشکیل پیش خورشید و سپس خورشید را دادند.

3-فرضیه جذر و مد:

یکی دیگر از فرضیات مطرح فرضیه جذر و مد است. این فرضیه در اواخر دهه دوم قرن بیستم میلادی توسط دو دانشمند به نام های جفریز و جینز ارائه گردید.
آنها عقیده داشتند که یک ستاره از فاصله چند صد میلیونی خورشید عبور کرده و بر اثر نیروی جاذبه ی خود قسمتی از خورشید بصورت توده ای از گاز از خورشید جدا شد که بر اثر انقباض و تراکم بصورت سیارات درآمد.
فرضیات دیگری نیز مانند فرضیه پیش سیاره ای، فرضیه تلاطم یا خورده سیاره ای و… نیز وجود دارد.
اما هدف از آوردن این چند نمونه فرضیه، به این دلیل بود که در تمام فرضیات موجود، پیدایش خورشید و کل منظومه شمسی را از توده ای ابری و گازی شکل به نام سحابی می دانند.
قرآن از این سحابی به نام «دخان» یاد کرده است.

پی نوشت ها :

1- سوره مبارکه یس آیه 38
2- سوره مبارکه صافات آیه 6
3- سوره فصلت آیه 11

منبع: ماهنامه اطلاعات علمی شماره 364