نویسنده: مهناز رحیم پور

صنایع و فنون

صنع به معنای ساختن چیزی است.
صنایع جمع صناعت به معنای هنر، کار و پیشه است که در آن تفکر و مهارت لازم باشد. مانند خیاطی و نساجی. فنّ نیز به معنای نوع، گونه و هنر است و جمع آن فنون می باشد.
قرآن کریم در برخی از آیاتش تلویحاً به برخی از صنایع رایج مردم اشاره نموده و یا می توان با تأمّل در آیاتش صنایعی همچون: آهنگری، زره سازی، سدّ سازی، کشتی سازی، ماهیگیری، جواهرسازی، کشاورزی، دامپروری، گردشگری و… را می توان از آن کشف کرد. اما خود واژه صنعت به طور واضح و صریح تنها یکبار در قرآن به کار رفته است.

آهنگری

اهمیت آهن در زندگی انسان به اندازه ای بود که با کشف آن دوران تازه ای در تاریخ بشر آغاز شد که به آن «دوران آهن» می گویند و قرآن کریم درباره اهمیت آهن چنین می فرماید:
(و انزلنا الحدید فیه بأس شدید و منافع للنّاس…) (سوره حدید، آیه 25)؛ «و آهن را که در آن برای مردم خطری سخت و سودمند است، پدید آوردیم».
کلمه بأس یعنی تأثیر شدید. به طور مدام در جنگها و زندگی نیاز به آهن داشته و بشر در طول تاریخ از آن انواع سلاح ها را می ساخت. آیه فوق از ذکر صریح منافع دیگری که این فلز برای انسان دارد خودداری نموده؛ اما در برخی از آیاتش به اهمیت آهن اشاره کرده است:
1. ساختن سد توسط ذوالقرنین بوسیله آهن. آنجا که میفرماید: (آتونی زُبَر الحدید) (سوره کهف، آیه 96)
2. ساختن زرّه توسط حضرت داود نبی(ع) (… و النّا له الحدید؛ اَن اعمل سبغتٍ و قدّر فی السرّد…).(سوره سبا، آیات 10- 11)

سدّ سازی

(حتّی اذا بلغ بین السّدّین وجد من دونهما قوماً لا یکادون یفقهون قولاً… آتونی زُبَر الحدید حتی اذا ساوی بین الصدفین قال انفخوا حتی اذا جعله ناراً قال آتونی افرغ علیه قطراً)
آیات 82 تا 98 سوره کهف اشاره به داستان ذوالقرنین دارد. ذوالقرنین در یکی از سفرهای خود به جایی رسید که مردم آن سرزمین از امکانات اقتصادی خوبی برخوردار بودند. اما توانایی فکری بالایی نداشتند. آنان از تهاجم قومی وحشی به سرزمینشان به نام یاجوج و ماجوج شکایت کردند. و از ذوالقرنین خواستند که آنها را از شرّ این قوم نجات دهد.
ذوالقرنین ساختن سدّی را به آنها پیشنهاد کرد. سپس به آنان دستور داد که شکاف میان دو کوه را به وسیله سنگ پر کنند و قطعات بزرگی از آهن را جمع آوری کنند. هنگامی که قطعات آهن آماده شد به آنان گفت تا آن قطعات را بر روی یکدیگر قرار دهند تا کاملاً میان دو کوه را بپوشاند. سپس دستور داد مواد آتش زایی را در دو طرف بگذارند و با وسایلی که در اختیار داشتند در آن بدمند تا آتش بگیرد و قطعات آهن سرخ و گداخته گردد. سرانجام دستور داد مس ذوب شده بیاورند و روی سدّ بریزند تا از نفوذ هوا در آن جلوگیری کند. این قضیه در دانش امروز به اثبات رسیده که اگر مقداری مس به آهن اضافه کنند مقاومت آن را بسیار زیاد خواهد کرد.

زره سازی

(و علّمناه صنعه لبوس لکم لتحصکم من باسکم فهل انتم شاکرون)؛ (سوره انبیاء، آیه 80) و به داود فن زره [سازی] آموختیم، تا شما را از [خطرات] جنگتان حفظ کند. پس آیا شما سپاسگزارید».
صاحب مجمع بؤس را اسم برای همه انواع سلاح گرفته و عرب به همه اقسام اسلحه بوس می گوید و راغب آن را ذره معنا کرده است.
(… و النّا له الحدید): «ما آهن را با همه صلابت و سختی اش برای او نرم کردیم». (ان اعمل سبغت و قدّر فی السرّد…) (سوره ص،آیات 10- 11)
سابغات به معنای زرّه فراخ و کلمه سرد به معنای بافتن زره است. آیه کریمه می فرماید: «به داود(ع) وحی کردیم زره های فراخ بساز و حلقه ها را درست اندازه گیری کن…»

زراعت و کشاورزی

(الم تر انّ الله انزل من السماء مآءَ فسلکه ینابیع فی الارض ثمّ یخرج به زرعاً مختلفاً الوانه ثمّ یهیج فتریه مصفراً ثمّ یجعله حطاماً انّ فی ذلک لذکری لاولی الالباب) (سوره زمر، آیه 21)؛ «مگر ندیده ای که خدا از آسمان آبی فرود آورد پس آن را به چشمه هایی که در [طبقات زیرین] زمین است راه داد، آنگاه به وسیله آن کشتزاری را که رنگ های آن گوناگون است بیرون می آورد. سپس خشک می گردد، آنگاه آن را زرد می بینی، سپس خاشاکش می گرداند. قطعاً در این (دگرگونیها] برای صاحبان خرد عبرتی است.
(أفرأیتم ما تحرثون ءأنتم تزرعونه ام نحن الزارعون لو نشاء لجعلناه حطاماً فظلتم تفکهون) (سوره واقعه، آیات 63- 65)؛ آیا آنچه را کشت می کنید، ملاحظه کرده اید؟ آیا شما آن را [بی یاری ما] زراعت می کنید، یا ماییم که زراعت می کنید اگر بخواهیم قطعاً خاشاکش گردانیم، پس در افسوس می افتید.
در قرآن آیات دیگری مشابه آیه فوق الذکر درباره زراعت و کشاورزی آمده است.
خداوند درآیات 63 تا 73 سوره واقعه خداوند بر سه نمونه حوایج مهم انسان اشاره کرده است، که عبارتند از:
1. مسأله زراعت، که انسان بوسیله آن غذای خود را فراهم می کند.
2. نوشیدن آب
3. آتش؛ که آدمی برای گرم کردن خود و بسیاری از حوایج دیگر نیز از آن بهره می جوید. و آیه 63 بیانگر کار انسان در زمین یعنی شخم زدن و پاشیدن بذر در آن است.
منبع:‌ نشریه بشارت شماره 76.