بخش اوّل: جـایـگاه زکــات
1. نـماز و زکـات
قَالَ اَبُوعَبْدِاللّهِ علیه السلام:
لَمَّا نَزَلَتْ آیَهُ الزَّکاهِ «خُذْ مِنْ اَمْوَالِهِمْ صَدَقَهً تُطَهِّرُهُمْ وَ تُزَکّیهِمْ بِها»
[ توبه، 103.] فى شَهْرِ رَمِضانِ، فَاَمَرَ رَسُولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله مُنادِیَهُ فَنَادى فى النّاسِ: اِنَّ اللّهَ تَبَارَکَ وَتَعَالى فَرَضَ عَلَیْکُمُ الزَّکَاهَ کَما فَرَضَ عَلَیْکُمُ الصَّلاهَ.
[ وسائل الشیعه، ج 6، ص 3 .] امام صادق علیه السلام فرمود: هنگامى که آیه زکات در ماه رمضان نازل شد که: از اموال آنان صدقه بگیر تا آنان را پاکیزه و تزکیه نمایى، پیامبر خدا صلی الله علیه و آله دستور داد که سنخنگویش در بین مردم اعلام کند که: خداى متعال زکات را بر شما واجب کرد همانگونه که نماز را بر شما واجب کرد.
2. پایه‌هاى اسلام
عَنْ اَبى جَعْفَرٍ علیه السلام قالَ:
بُنِىَ الاْءسْلامُ عَلى خَمْسَهٍ: عَلَى الصَّلاهِ، وَالزَّکَاهِ، وَالصَّوْمِ، وَالْحَجِ وَالوِلایَهِ.
[ بحارالأنوار، 68، 332 .] امام باقر علیه السلام فرمود: اسلام بر پنج پایه استوار است: نماز، زکات، روزه، حج و ولایت ( اهل بیت علیهم السلام ).
3. پـل اسـلام
قَالَ اَمیرُالمُؤمِنِینَ علیه السلام:
اُوصیکُمْ بِالزَّکَاهِ فَاِنّى سَمِعْتُ نَبیَّکُمْ صلی الله علیه و آلهیَقُولُ: اَلزَّکاهُ قَنْطَرَهُ الاِءسْلامِ فَمَنْ اَدّاها جازَ الْقَنْطَرَهَ، وَمَنْ اِحْتَبَسَ دُونَها وَهِىَ تُطْفى غَضَبَ الرَّبِّ.
[ بحارالأنوار، 77، 407 .] امیرمؤمنان علیه السلام فرمود: شما را به زکات وصیّت و سفارش مى کنم، از پیامبر شما که درود خدا بر او و خاندانش باد شنیدم که مى فرمود: زکات پل اسلام است، پس کسى که زکات بپردازد از پل مى گذرد، و کسى که آن را نگهدارد به پایین آن سقوط خواهد کرد، و (پرداخت) زکات خشم پروردگار را فرو مى نشاند.
4. سـتونـهاى اسـلام
قالَ الرّاوى:
سَمِعْتُ عَلیّا علیه السلام یَقُولُ: اَثافىُّ الاْءسْلامِ ثَلاثٌ لاتَنْفَعُ وَاحِدهٌ مِنْهُنَّ دُونَ صَاحِبَتَیهِما: اَلصَّلاهُ، وَ الزَّکَاهُ، وَ الْوِلایَهُ.
[ بحارالأنوار، 68، 386 .] راوى گوید: از حضرت على علیه السلام شنیدم که مى فرمود: ستونها و پایه هاى اسلام سه تاست که هیچ یک از آنها بدون دو تاى دیگر سودى ندارد، آنها عبارتند از: نماز، زکات و ولایت.
5. شـرط پذیرش نــماز
عَنْ اَبِى الحَسَنِ الرِّضا علیه السلام قالَ:
اِنَّ اللَّهَ اَمَرَ بِثَلاثَهٍ مَقْرُونٌ بِهَا ثَلاثَهٌ اُخْرى: أمَرَ بِالصَّلاهِ وَ الزَّکَاهِ فَمَنْ صَلَّى وَلَمْ یُزَکِّ لَمْ تُقْبَلْ مِنْهُ صَلاتُهُ، وَ اَمَرَ بِالشُّکْرِ لَهُ وَ لِلْوَالِدَیْنِ فَمَنْ لَمْ یَشْکُرْ وَالِدَیْهِ لَمْ یَشْکُرِ اللّهَ، وَ أَمَرَ بِاتِّقاءِ اللّهِ وَصِلَهِ الرَّحِمِ فَمَنْ لَمْ یَصِلْ رَحِمَهُ لَم یَتَّقِ اللّهَ.
[ وسائل الشیعه، 6، 13 .] امام رضا علیه السلام فرمود: خداوند به سه کار همراه سه کار دیگر فرمان داده است:
۱ ـ فرمان به نماز و زکات داده است. پس کسى که نماز بجا بیاورد ولى زکات را نپردازد نمازش از او پذیرفته نمى شود.
۲ ـ و فرمان به سپاسگزارى از خود و پدر و مادر داده پس کسى که از پدر و مادرش قدردانى نکند شکر خدا را هم بجا نیاورده است.
۳ ـ و فرمان به تقواى الهى و صله رحم داده است، پس کسى که صله رحم انجام ندهد تقواى الهى را مراعات نکرده است.
6. زکات و حضور در مسجد
عَنْ اَبى جَعْفَرٍ علیه السلام قالَ:
بَیْنَما رَسُولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله فِى الْمَسْجِدِ اِذْ قالَ: قُمْ یَا فُلانُ، قُمْ یا فُلانُ، قُمْ یافلانُ، قُمْ یا فُلانُ، حتّى اَخْرَجَ خَمْسَهَ نَفَرٍ؛ فَقَالَ: اُخْرُجُوا مِنْ مَسْجِدِنَا لاتُصَلُّوا فیهِ وَاَنْتُمْ لاتُزَکُّونَ.
امام باقر علیه السلام فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آلهدر مسجد بود که گفت: فلانى بلند شو، فلانى بلند شو، فلانى بلند شو … تا اینکه پنج نفر را بیرون کرد و فرمود: از مسجد ما خارج شوید و شما که زکات نمى پردازید در مسجد ما نماز نخوانید.
7. زکات و سعادت
قَالَ رَسُولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله:
اِذَا اَرَادَ اللّهُ بِعَبْدٍ خَیْرا بَعَثَ اللّهُ اِلَیْهِ مَلَکا مِنْ خُزّانِ الْجَنَّهِ فَیَمْسَحُ صَدْرَهُ وَ یُسْخى نَفْسَهُ بِالزَّکَاهِ.
[ همان، 10 .] رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود: اگر خدا خوبى بنده اى را بخواهد، فرشته اى از خزانه دارانِ بهشت مى فرستد تا سینه او را مسح کند و قلب او را براى پرداخت زکات سخاوتمند سازد.
8. سخى‌ترین مرد
قالَ الصَّادِقُ علیه السلام:
… وَاَنَّ اَحَبَّ النَّاسِ اِلَى اللَّهِ تَعَالى اَسْخَاهُمْ کَفَّا، وَاَسْخَى النّاسِ مَنْ اَدّى زَکَاهَ مالِهِ وَلَمْ یَبْخَلْ عَلَى الْمُؤْمِنینَ بِمَا افْتَرَضَ اللّهُ لَهُمْ فى مالِهِ
[ وسائل الشیعه، 6، 5 .] امام صادق علیه السلام فرمود: محبـوبترین مـردم پیـش خدا سخـاوتمندترین آنهاست، و سخـاوتمـندتـرین فرد کسى است که زکـات مـالش را بـپردازد و در مورد واجب مالى خود نسبت به مؤمنان بخل نورزد.
9. دشـوارترین واجـب
عَنْ رُفَاعَهِ بْنِ مُوسى اَنَّهُ سَمِعَ اَباعَبْدِاللّهِ علیه السلام یَقُولُ:
مَا فَرَضَ اللّهُ عَلى هذِهِ الاُْمَّهِ شَیْئا اَشَدَّ عَلَیْهِمْ مِنْ الزَّکاهِ، وَ فیها تُهْلَکُ عَامَتُّهُمْ.
[ همان، 15 .] رفاعه گوید که از امام صادق علیه السلام شنیدم که مى فرمود: خـداونـد بر این امّـت چیـزى دشــوارتر از زکات واجب نکرده است، در زکات است که خیلى از آنـان به هـلاکت مى رسند.
10. زکات مـایه سـعادت
قالَ رَسُولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله:
لاتَزالُ اُمَتّى بِخَیْرٍ ما لَمْ یَخُونُوا وَاَدُّوا الْأَمانَهَ، وَآتَوُا الزَّکاهَ، وَاِذا لَمْ یَفْعَلُوا ذلِکَ اُبْتُلُوا بِالْقَحْطِ وَ السِّنِینَ.
[ وسائل الشیعه، 6، 13 .] رسول اکرم صلى الله علیه و آله فرمود: امّت من تا وقتى که خیانت نکنند، و امانتها را ردّ کنند، و زکات را بپردازند در خیر و سعادت خواهند بود، ولى هرگاه که چنین نکنند به قحطى و کمبود دچار خواهند شد.
11. زکـات فـرمان الهى
قالَ رَسُولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله:
اُمِرْتُ أَنْ اُقَاتِلَ النَّاسَ حَتّى یَشْهَدُوا أنْ لااِلهَ اِلاَّ اللّهُ وَ أنّى رَسُولُ اللَّهِ وَ یُقیمُوا الصَّلاهَ وَ یُؤتُوا الزَّکاهَ.
[ کنز العمال، 6، 527، 16837 .] رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود: دستور دارم با مردم مبارزه کنم تا شهادت دهند که جز خدا معبودى نیست و من فرستاده خدایم و نماز بپا دارند و زکات بپردازند.
بخش دوّم: آثار پـرداخت زکـات
12. بیمه جان و مال
قالَ رَسُولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله:
داوُوا مَرْضاکُمْ بِالصَّدَقَهِ، وَحَصِنُّوا اَمْوَالَکُمْ بِالزَّکاهِ.
[ وسائل الشیعه، 6، 6 .] رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود: بیماران خود را با صدقه مداوا کنید، و اموالتان را هم با پرداخت زکات حفظ و بیمه کنید.
13. زکات و آمرزش گـناه
قالَ رَسُولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله:
اَلزَّکاهُ تُذْهِبُ الذُّنُوبَ.
[ بحارالأنوار، 68، 332 .] رسول اکرم صلى الله علیه و آله فرمود: زکات، گناهان را از بین مى برد.
14. زکات مایه فزونى روزى
قَالَ اَبُوجَعْفَرٍ مُحَمَدُ بْنُ عَلىٍّ علیهماالسلام:
یَا جابِرُ …وَالزَّکاهُ تَزیدُ فِى الرِّزْقِ.
[ بحارالأنوار، 78، 183 .] امام باقر علیه السلام فرمود: اى جابر … زکات روزى انسان را زیاد مى کند.
15. حکـمت زکـات
قَالَ مُوسَى بْنُ جَعْفَرٍ علیهماالسلام:
اِنَّمَا وُضِعَتِ الزَّکاهُ قُوتا لِلْفُقَراءِ وَ تَوْفیرا لِأَمْوالِهِمْ.
[ وسائل الشیعه، 6، 4 .] امام موسى بن جعفر علیه السلام فرمود: زکات قرار داده شده، تا خوراک نیازمندان و مایه افزایش ثروت آنان باشد.
16. آثـار زکـات
قَالَتْ فَاطِمَهُ علیهاالسلام فى خُطْبَتِهِ:
فَجَعَل الاْءیمَانَ تَطْهیرا لَکُمْ مِنَ الشِّرْکِ وَ الصَّلاهَ تَنْزیها عَنِ الْکِبْرِ، وَ الزَّکَاهَ تَزْکِیهً لِلنَّفْسِ، وَ نِماءً فِى الرِّزْقِ
[ الحتجاج ، 99 .] حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام فرمود: خـداوند ایمان را مایه پاکیزگى شما از شرک قرار داد و نماز را مایه دور شدن شما از تکبر قرار داد و زکات را بخاطر پاکیزگى جان و روان و افزایش روزى واجب کرد.
17. کم و زیادى ثروت
عَنْ اَبى عَبْدِاللّهِ علیه السلام اَنَّهُ قَالَ:
ما اَدّى اَحَدٌ الزَّکاهَ فَنَقَصَتْ مِن مالِهِ، وَلامَنَعَهَا اَحَدٌ فَزادَتْ فى مالِهِ.
[ وسائل الشیعه، 6، 12 .] امام صادق علیه السلام فرمود: با پرداخت زکات از ثروت کسى کم نشده، همانطور که با خوددارى از پرداخت آن ثروت کسى زیاد نشده است.
بخش سوّم: آثـار پـرداختن زکـات
18. عاقبت زکات ندادن
عَنْ اَبى عَبْدِاللّهِ علیه السلام:
مَنَ مَنَعَ قیراطا مِنَ الزَّکاهِ فَلْیَمُتْ اِنْ شاءَ یَهُودیّا اَوْ نَصْرانّیا.
[ وسائل الشیعه، 6، 18 .] امام صادق علیه السلام فرمود: کسى که باندازه یک قیراط [ قیراط واحدى براى سنجش الماس است و آن حدود دو گرم است.] از زکات واجب را نپردازد باید به دین یهود یا نصارى بمیرد.
19. رابـطه ایـمان و زکـات
قالَ اَبُوعَبْدِاللّهِ علیه السلام:
مَـنْ مَنَعَ قیـراطا مِـنَ الزَّکـاهِ فَلَیْسَ بِمُـؤمِنٍ وَ لا مُسْـلِمٍ وَ هُـوَ قَـوْلُ اللّهِ عَزَّوَجَلَّ: رَبِّ ارْجِعُـونِ لَعَـلِّى اَعْمَلُ صالِحا فِیما تَرْکْـتُ.
[ همان، 18 .] امام صادق علیه السلام فرمود: کسى که به وزن یـک قیـراط از زکات واجـب را نـپردازد مـؤمن و مسـلمان نـیست و مصـداق فـرموده خـداست (که بنده بعد از مرگ مى گـوید:) خـدایا مـرا بـرگردان تـا بعـدها کـار شـایسته انجـام دهـم.
20. زکات و مسلمانى
عَنْ عَلىٍّ علیه السلام اَنَّهُ قالَ:
اَلْماعُونُ الزَّکاهُ المَفْرُوضَهُ، وَمَانِعُ الزَّکاهِ کَآکِلِ الرِّبا، وَ مَن لَمْ یُزَکِّ مالَهُ فَلَیْسَ بِمُسْلِمٍ.
[ بحارالأنوار، 96، 29 .] على علیه السلام فرمود: مقصود از ماعون [ برگرفته از آخرین آیه سوره ماعون: «ویمنعون الماعون» (ماعون را نمى پردازند) نام سوره نیز از همین کلمه گرفته شده است.] (در قرآن) زکات واجب است، بازدارنده زکات همانند رباخوار است، کسى که زکات مالش را نپردازد مسلمان نیست.
21. پشیمانى بى‌ثمر
عَنْ اَبى بَصیرٍ قالَ:
سَمِعْتُ اَباعَبْدِاللّهِ علیه السلام یَقُولُ: مَنْ مَنَعَ الزَّکاهَ سَأَلَ الرَّجْعَهَ عِنْدَ الْمَوْتِ، وَهُوَ قَوْلُ اللّهِ عَزَّوَجلَّ: رَبِّ ارْجِعُونِ لَعَلّى اَعْمَلُ صالِحا فِیما تَرَکْتُ.
[ وسائل الشیعه، 6، 14 .] ابوبصیر گوید: از امام صادق علیه السلام شنیدم که مى فرمود: کسى که از پرداخت زکات خوددارى کند هنگام مرگ تقاضاى برگشت به دنیا خواهد کرد و او مصداق فرموده خداست که: خدایا مرا به دنیا برگردان شاید بعدها کار شایسته انجام دهم. (یعنى زکات خود را بپردازم).
22. زکات و برکت
قَالَ رَسُولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله:
اِذا مُنِعَتِ الزَّکاهُ مَنَعَتِ الاَْرْضُ بَرَکاتِها.
[ وسائل الشیعه، 6، 14 .] رسول اکرم صلى الله علیه و آله فرمود: هنگامى که از پرداخت زکات خوددارى شود، زمین برکاتش را باز خواهد داشت.
23. زکات و بروز فقر
قالَ اَبُوعَبْدِاللّهِ علیه السلام:
… وَاِذا مُنِعَتِ الزَّکاهُ ظَهَرَتِ الْحاجَهُ
[ اصول کافى، 1، 448، ح 3 .] امام صادق علیه السلام فرمود: … هنگامى که زکات پرداخت نشود فقر و نیاز بروز خواهد کرد.
24. ترک زکات و بلا
عَنْ اَبى عَبْدِاللّهِ علیه السلام قالَ:
إنَّ اللّهَ لَـیَدْفَعُ بِمَنْ یُصَـلّى مِنْ شیعَتِـنا عَـمَّنْ لایُصَـلّى مِـنْ شیعَتِنا وَلَوْ اَجْمَعُوا عَلى تَرْکِ الصَّلاهِ لَهَلَکُوا، وَ إنَّ اللّهَ لَیَدْفَعُ بِمَنْ یُزَکّى مِنْ شیعَتِنا عَمَّنْ لایُزَکّى وَ لَوْ أَجْمَعُوا عَلى تَـرْکِ الـزَّکاهِ لَهَلَکُوا.
[ اصول کافى، 2، 451 ح 1 .] امام صادق علیه السلام فرمود: خداوند بواسطه نمازگزاران شیعه بلا را از شیعیانى که نماز نمى خوانند دفع مى کند، و اگر همه نماز را ترک کنند هلاک خواهند شد. و خداوند بخاطر زکات پردازان شیعه بلا را از کسانى که زکات نمى دهند دفع مى کند و اگر همه زکات را ترک کنند نابود خواهند شد.
25. زکات و پذیرش نماز
قالَ رَسُولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله:
ثَمانیَهٌ لاتُقْبَلُ مِنْهُمْ صَلاهٌ، مِنْهُمْ مانِعُ الزَّکاهِ.
[ وسائل الشیعه، 6، 16 .] رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود: نماز هشت گروه پذیرفته نمى شود، یکى از آنان کسانى اند که از پرداخت زکات خوددارى مى کنند.
26. سـزاى مانع الزکات
قالَ اَبُوعَبْدِاللّهِ علیه السلام:
اِذا قامَ الْقائِمُ اَخَذَ مانِعَ الزَّکاهِ فَضَرَبَ عُنُقَهُ.
[ وسائل الشیعه، 6، 20 .] امام صادق علیه السلام فرمود: وقتى که قائم آل محمّد علیه السلام قیام کند مانع الزکاه (کسى که اهل پرداخت زکات نیست) را گرفته گردنش را مى زند.
27. عـاقبت زکات ندادن
عَنْ اَبى جَعْفَرٍ علیه السلام اَنَّهُ قالَ:
ما مِنْ عَبْدٍ مَنَعَ مِنْ زَکاهِ مالِهِ شَیْئا اِلاّ جَعَلَ اللّهُ ذلِکَ یَوْمَ الْقیامَهِ ثُعْبانا مِنْ نارٍ مُطَوَّقا فى عُنُقِهِ یَنْهَشُ مِنْ لَحْمِهِ حَتّى یَفْرَغَ مِنَ الْحِسابِ وَهُوَ قَوْلُ اللّهِ عَزَّوَجَلَّ «سَیُطَوَّقُونَ ما بَخِلُوا بِهِ یَوْمَ الْقِیامَهِ» یَعْنى ما بَخِلُوا بِهِ مِنَ الزَّکاهِ.
[ همان، 11 .] امام باقر علیه السلام فرمود: بنده اى که از پرداخت مقدارى از زکات واجب خوددارى کند خداوند روز قیامت آن مال را بصورت اژدهایى از آتش قرار مى دهد که در گردن آن شخص پیچیده و گوشت او را مى درد، تا اینکه از حسابرسى آزاد گردد و آن فرموده پروردگار (در قرآن) است که فرمود: آنچه را بخل ورزیدند، روز قیامت طوق گردنشان خواهد شد. (یعنى آنچه از زکات ندادند)
28. ریـشه فقر و گرسـنگى
قالَ الصّادِقُ علیه السلام:
اِنَّما وُضِعَتِ الزَّکاهُ اِخْتِبارا لِلاَْغْنیاءِ وَ مَعُونَهً لِلْفُقَراءِ، وَلَوْ اَنَّ النّاسَ أدُّوا زَکاهَ اَمْوالِهِمْ ما بَقِىَ مُسلِمٌ فَقیرا مُحْتاجا وَ لاَسْتَغْنى بِما فَرَضَ اللّهُ لَهُ، وَ اِنَّ النّاسَ ما افْتَقَرُوا وَ لا احْتاجُوا وَ لا جاعُوا وَ لاعَرَوْا اِلاّ بِذُنُوبِ الأَغْنِیاءِ وَ حَقیقٌ عَلَى اللّهِ تَبارَکَ وَ تَعالى اَنْ یَمْنَعَ رَحْمَتَهُ مِمَّنْ مَنَعَ حَقَ اللّهِ فی مالِهِ.
[ وسائل الشیعه، 6، 4 .] امام صادق علیه السلام فرمود: زکات قرار داده شده تا آزمایش ثروتمندان و کمک به فقرا باشد، اگر مردم زکات اموال خود را بپردازند هیچ مسلمان نیازمندى باقى نمى ماند و با آنچه که خدا واجب کرده بى نیاز مى گردد و مردم فقیر و محتاج و نیازمند و گرسنه و برهنه نمى شوند مگر بواسطه گناهان ثروتمندان شایسته است که خداوند رحمت خود را از کسانى که حق خدا را در ثروت خود ادا نکنند باز دارد.
29. بخیل حقیقى
قالَ رَسُولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله:
لَیْسَ الْبَخیلُ مَنْ اَدّى الزَّکاهَ الْمَفْرُوضَهَ مِنْ مالِهِ، وَ اَعْطَى النائِبَهَ فى قَوْمِهِ، اِنَّمَا الْبَخیلُ حَقُّ الْبَخیلِ مَنْ لَمْ یُؤَدِّ الزَّکاهَ الْمَفْرُوضَهَ مِنْ مالِهِ، وَ لَمْ یُعْطِ النائِبَهَ فى قَوْمِهِ وَ هُوَ یُبَذِّرُ فیما سَوى ذلِکَ.
[ وسائل الشیعه، 6، 21 .] پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: کسى که زکات واجب مالش را بپردازد و براى گرفتاریهاى بستگان خود خرج کند بخیل نیست. همانا بخیل حقیقى کسى است که زکات واجب مالى خود را نپردازد و در راه رفع مشکلات بستگان خویش خرج نکند در حالى که در موارد دیگر افراط و اسراف مى کند.
30. انـواع دزدهـا
قالَ الصّادِقُ علیه السلام:
اَلسُّراقُ ثَلاثَهٌ: مانِعُ الزَّکاهِ، وَمُسْتَحِلُّ مُهُورِ النِّساءِ، وَ کَذلِکَ مَنْ اِسْتَدانَ وَ لَمْ یَنْوِقَضائَهُ.
[ میزان الحکمه، 4، 221 .] امام صادق علیه السلام فرمود: دزدان سه نوع اند: مانعین زکات، کسانى که مهریه زنان را حلال مى شمارند (و نمى دهند)، و کسى که قرض مى کند ولى قصد پرداخت ندارد.
بخش چهارم: مـوارد و مصرف زکـات
31. زکاتهاى واجب
عَنْ اَبى عَبْدِاللّهِ علیه السلام قالَ:
وَضَعَ رَسُولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله الزَّکاهَ عَلى تِسْعَهِ اَشْیاءَ: اَلْحِنْطَهِ وَ الشَّعیرِ وَ التَّمْرِ وُ الذَّهَبِ وَ الفِضَّهِ وَ الاْءبِلِ وَ الْبَقَرِ وَ الْغَنَمِ وَ عَفى رَسُولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله عَمّا سَوى ذلِکَ.
[ وسائل الشیعه، 6، 34 .] امام صادق علیه السلام فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله بر نُه چیز زکات قرار داد: گندم، جو، خرما، کشمش، طلا، نقره، شتر، گاو و گوسفند و غیر از اینها را بخشید.
32. زکات گیرندگان
عَنْ سُماعَهَ قَالَ:
سَألتُهُ [اَباعَبداللّه] عَنِ الزَّکاهِ لِمَنْ یَصْلَحُ اَنْ یَأْخُذَها؟ فَقالَ: هِىَ لِلَّذى وَاللّهِ فى کِتابِهِ «لِلْفُقَراءِ وَالْمَساکینِ وَالعامِلینَ عَلَیها وَالْمُؤَلَّفَهِ قُلُوبُهُمْ وَ فى الرِّقابِ وَالغارِمینَ وَفى سَبیلِ اللّهِ وَابْنِ السَّبیلِ فَریضهً مَنَ اللّهِ».
[ توبه، 60] [ بحارالأنوار، 96، 56 .] سماعه گوید: از امام صادق سؤال کردم چه کسى شایسته است که زکات بگیرد؟ فرمود: به خدا قسم، زکات براى آنان است که در کتاب او (قرآن) نامشان بیان شده است: فقراء، بیچارگان، جمع آورندگان آن، کسانى که با گرفتن زکات قلبهایشان نسبت به اسلام نرم مى شود، در (آزادى) بندگان، بدهکاران، راه خدا و کسى که در راه مانده است. اینها تکلیف واجب از سوى پروردگار است.
33. زکـات و تـأمـین معاش دیـگران
عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ قالَ:
قُـلْتُ لاَِبى عَـبْدِاللّهِ: عَیـالُ الْمُسْـلِمینَ اُعْطـیهِمْ مِنَ الـزَّکاهِ فَـاشْتَـرى لَهُمْ مِنْها ثیابا وَ طَعاما وَ أَرى اَنَّ ذلِکَ خَیْرٌ لَهُمْ، فَقالَ: لابَـأْسَ.
[ همان، 60 .] یونس بن یعقوب مى گوید: به امـام صـادق علیه السلام گفتم: به خانواده مسلمانان از زکات مى پردازم براى آنان از زکات لباس و غذا مى خرم و چنین مى پندارم که این براى آنان خیر و مصلحت است امام علیه السلام فرمود: مانعى نـدارد.
34. زکــات براى درماندگان
قالَ رَسُولُ اللّهِ علیه السلام:
لا تَحِلُّ الصَّدَقَهُ لِغَنىٍّ وَ لالِذى مِرَّهٍ سَوىٍّ وَ لا لِمُتَحَرِّفٍ، وَ لا لِقَوىٍّ، قُلْتُ: ما مَعنى هذا؟ قالَ: لا یَحِلُّ أَنْ یَأْخُذَها وَ هُوَ یَقْدِرُ عَلى اَنْ یَکُّفَ نَفْسَهُ عَنْها.
[ همان، 66 .] رسـول اکـرم صلى الله علیه و آله فرمود: صدقه [و زکات]براى ثروتمند و کسى که عاقل و تندرست است و کسى که شغل و حرفه اى دارد حلال نیست. گفتم: معناى این حرف چیست؟ فرمود: روا نیست که صدقه و زکات بگیرد در حالى که مى تواند از آن استفاده نکند.
35. زکات بستگان
عَنْ اَبى عَبْدِاللّهِ علیه السلام اَنَّهُ قالَ:
خَمْسَهٌ لایُعْطَوْنَ مِنَ الزَّکاهِ: اَلْوَلَدُ وَ الْوالِدانِ وَ الْمَرْأَهُ وَ الْمَمْلُوکُ لاَِنَّهُ یُجْبَرُ عَلَى النَّفَقَهِ عَلَیْهِمْ.
[ بحارالأنوار، 96، 64 .] امام صادق علیه السلام فرمود: به پنج گروه زکات پرداخت نمى شود: فرزند، پدر و مادر، همسر و بنده (کنیز و غلام) چون انسان مجبور است به آنان نفقه بدهد. (چون آنان واجب النفقه اند)
بخش پنجم: سایر زکاتـهاى واجـب
36. زکـات فـطره و مـرگ
قالَ الصّادِقُ علیه السلام:
اَلفِطْرَهُ واجِبَهٌ عَلى کُلِّ مُسْلِمٍ، فَمَنْ لَمْ یُخْرِجْها خیفَ عَلَیْهِ الفَوْتُ، فَقیـلَ لَهُ: وَ مَا الْفَوْتُ؟ قـالَ: اَلْمَوْتُ.
[ همان، 109 .] امام صادق علیه السلام فرمود: زکات فطره بر هر مسلمانى واجب است، کسى که آنرا نپردازد بیم آن مى رود که فوت شود. پرسیدند فوت چیست؟ فرمود: مـرگ.
37. تکمیل زکـات
عَنْ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ، عَنْ آبائِهِ علیهم السلام قالَ:
قالَ رَسُولُ اللّه صلی الله علیه و آله : مَنْ اَدّى زَکاهَ الفِطْرِ عَمَّ اللّهُ لَهُ ما نَقَصَ مِنْ زَکاتِهِ.
[ بحارالأنوار، 96، 105 .] امام هفتم بنقل از اجدادش نقل کرده که: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: کسى که زکات فطره را بپردازد، خداوند کمبود زکات واجب او را تکمیل مى کند.
38. زکات همگانى
قالَ الصّادِقُ علیه السلام:
فى قَوْلِهِ: «وَاَوْصانى بِالصَّلاهِ والزَّکاهِ
[ مریم، 31] »
قالَ: زَکاهُ الرُّؤُوسِ لاَِنَّ کُلَّ النّاسِ لَیْسَتْ لَهُمْ اَمْوالٌ، وَاِنَّما الفِطْرَهُ عَلَى الْفَقیرِ وَالْغنىِّ وَالصَّغِیرِ وَالْکَبِیرِ.
[ بحارالأنوار، 96، 104 .] امام صادق علیه السلام در فرموده خداوند از قول حضرت عیسى «و مرا به نماز و زکات سفارش کرد» فرمود: منظور زکات سرانه (فطره) است چون همه مردم ثروت ندارند (تا زکات سال بر آنان واجب شود و امّا زکات فطره بر فقیر و ثروتمند و کوچک و بزرگ واجب است.
39. تکمیل روزه
قالَ اَبُوعَبْدِاللّهِ علیه السلام:
اِنَّ مِنْ تَمامِ الصَّوْمِ اِعْطاءُ الزَّکاهِ یَعْنِى الْفِطْرَهَ، کَما اَنَّ الصَّلاهَ عَلَى النَّبِى صلی الله علیه و آله مِنْ تَمامِ الصَّلاهِ، لاِنَّهُ مَنْ صامَ وَلَمْ یُؤَدِّ الزَّکاهَ فَلا صَوْمَ لَهُ اِذا تَرَکَها مُتَعَمِدّا.
[ وسائل الشیعه، 6، 221 .] امـام صـادق علیه السلام فرمـود: تکمـیل روزه به پرداخـت زکات فطره اسـت، هــمانطور که صلوات و درود بر پیامبر (در تشهّد) تکمیل نمـاز است، زیـرا کـسى که روزه بگـیرد ولى عمدا زکات را نپردازد روزه اى براى او نیست. (یعـنى روزه اش پذیرفـته نمى شـود).
40. زکات اعضاء
قالَ الصّادِقُ علیه السلام:
عَلى کُلِّ جُزْءٍ مِنْ اَجْزائِکَ زَکاهٌ واجِبَهٌ لِلّهِ عزَّوَجَلَّ، بَلْ عَلى کُلِ شَعْرَهٍ، بَلْ عَلى کُلِّ لَحْظَهٍ! فَزَکاهُ الْعَیْنِ اَلنَّظَرُ بِالْعِبْرَهِ وَ الغَضُّ عَنِ الشَّهَواتِ وَ ما یُضاهیها، وَ زَکاهُ الْأُذُنِ اِسْتِماعُ الْعِلْمِ وَ الْحِکْمَهِ وْ الْقُرْآنِ.
[ بحارالأنوار، 96، 7 .] امام صادق علیه السلام فرمود: به هر یک از اعضاى تو زکاتى واجب براى خدا در عهده توست، بلکه بر هر مویى بلکه بر هر نگاهى (زکاتى بر عهده دارى) زکات چشم نگاه با عبرت و چشم پوشى از شهوات و امثال آن است، و زکات گوش، گوش کردن به علم و حکمت و قرآن است.
منبع : چهل حدیث « زکات »، محمود شریفى‏.