آخرین حجّ و ماجرای غدیر

آخرین حجّ و ماجرای غدیر

سال دهم هجرت فرا رسید، در حقیقت این سال، سال وداع پیامبر و سال نتیجه گیری و تعیین رهبر و جانشین و سال کامل شدن دین و سال اتمام حجّت بود، پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ با زحمات شبانه روزی و طاقت فرسای خود، بار مسؤولیت بزرگ رسالتش را به پایان رساند و به بهترین وجه موفق گردید، زمینه پیروزی اسلام را در جهان ایجاد نماید و سرتاسر جزیره العرب تحت پرچم اسلام در آمد و می‎رفت که انقلاب اسلامی از مرزها صادر گردد و جهان گیر شود. اینک به طور فشرده نظری به ماجرای «حجّه الوداع» و «غدیر» می‎افکنیم:
پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ در سال دهم هجرت از طرف خدا مأمور شد که شخصاً در مراسم حجّ شرکت کند و آن چه از احکام حجّ و هدف از حجّ هست به مردم ابلاغ نماید، و پیرایه‎ها را از این عبادت سیاسی ـ عبادی دور سازد، و اعلام شد که آخرین حجّ (و آخرین سال عمر) پیامبر است، مردم از اطراف و اکناف در حجّ آن سال شرکت کردند، علی ـ علیه السلام ـ که به یمن رفته بود، با 34 قربانی و جزیه‎ای که از مردم نجران گرفته بود، به پیامبر پیوست، در مدینه و طول راه، هفتاد هزار مسلمان به پیامبر پیوستند، و در مکّه بیش از صد هزار مسلمان، اجتماع کرده و حجّ را با پیامبر انجام دادند، ندای لبیک و شعار توحید، سراسر مکّه و عرفات و مِنی را فرا گرفت. پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ در عرفات و در فرصت‎های مناسب دیگر برای مردم خطبه خواند و سخنرانی کرد و مطالب و دستورهای مهم اسلام را برای آنها بیان نمود، به خصوص پیروی از قرآن و سنّت را تأکید کرد و در آخر با انگشت شهادت به آسمان اشاره کرد و گفت: «خدایا شاهد باش که من پیامهای تو را به مردم ابلاغ نمودم[1].»
ماجرای غدیر خم و تعیین جانشین
پس از مراسم حجّ، مسلمانان آماده حرکت به بلاد و شهرهای خود شدند و پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ عازم مدینه گردید. وقتی که کاروان پیامبر به سرزمین غدیر خُمّ (پنج کیلومتری جُحفه) رسید، جبرئیل از طرف خدا فرود آمد و آیه 67 سوره مائده را بر پیامبر نازل کرد:
«یا أَیهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیکَ مِنْ رَبِّکَ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ اللَّهُ یعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ؛ ای پیامبر آن چه از طرف پروردگارت بر تو نازل شده است به طور کامل به مردم برسان و اگر نکنی، رسالت او را انجام نداده‎ای، و خداوند تو را (از خطرات احتمالی مردم) حفظ می‎کند.»
بیابان غدیر در حقیقت چهار راهی بود که مردم حجاز را از هم جدا می‎کرد، راهی به سوی مدینه و راهی به عراق و راهی به مصر و راهی به یمن.
پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ دستور توقف داد، اعلام کرد آنها که جلوتر رفته‎اند برگردند و آنها که نرسیده‎اند، برسند. جمعیتی بالغ بر 90 هزار و به قول بعضی 114 هزار و به قول بعضی دیگر 120 هزار یا 124 هزار نفر در آن بیابان سوزان، همه در انتظار بودند تا ببینند پیامبر می‎خواهد چه امر مهمّی را ابلاغ کند.
روز پنجشنبه 18 ذیحجّه بود که به دستور پیامبر منبری از جهاز شتران ترتیب داده شد. پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ بر فراز آن رفت و پس از حمد و ثنا و مطالب دیگر… ناگهان خم شد دست علی ـ علیه السلام ـ را گرفت و بلند کرد و فرمود:
«فَمَن کُنْتُ مَوْلاهُ فَعَلِی مَوْلاهُ؛
هر کس که من مولا و رهبر او هستم علی مولا و رهبر او است.»
این جمله را سه بار و به گفته بعضی چهار بار تکرار کرد، آن گاه در حق دوستان علی ـ علیه السلام ـ دعا و در حق دشمنانش نفرین نمود، سپس اعلام کرد که این موضوع را حاضران به غایبان برسانند.
پس از آن، مسلمانان به دستور پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ با شور و هیجان به حضور علی ـ علیه السلام ـ رسیده و مقام امامت و رهبری آن حضرت را پس از پیامبر به او تبریک و تهنیت می‎گفتند.[2] به این ترتیب، آیین اسلام، توسط پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ پس از تعیین جانشین، به طور کامل به پایان رسید، و آن چه بر عهده پیامبر اسلام گذاشته شده بود، انجام پذیرفت. پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ در خطبه غدیر به خصوص درباره دو چیز وصیت کرد، فرمود:
«من از میان شما می‎روم و دو چیز گرانقدر را در میان شما می‎گذارم اگر به آن دو عمل کنید هرگز گمراه نخواهید شد: اولی کتاب خدا، قرآن که به ریسمان وحی متّصل است و دومی عترت من (ائمه اطهار ـ علیهم السلام ـ)».[3] این وصیت با عنوان «حدیث ثِقْلَین» معروف است که شیعه و سنّی آن را نقل کرده‎اند و از مسلمات تاریخ اسلام می‎باشد.
آن گاه آیه 3 سوره مائده نازل گردید:
«الْیوْمُ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیکُمْ نِعْمَتِی وَ رَضِیتُ لَکُمُ الْإِسْلامَ دِیناً؛ امروز آیین شما را کامل و نعمت را بر شما تمام کردم و خشنود گشتم که اسلام دین شما باشد.»
پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ تکبیر گفت، در این هنگام مردم با شور و هیجان نزد علی ـ علیه السلام ـ آمده و او را به این مقام (رهبری پس از پیامبر) تبریک گفتند، از جمله افراد سرشناس یعنی ابوبکر و عمر به محضر علی ـ علیه السلام ـ آمدند و هر کدام جداگانه گفتند:
«بَخٍّ بَخٍّ لَکَ یابْنَ اَبِیطالِبٍ، اَصْبَحْتُ وَ اَمْسَیتَ مَولای وَ مَوْلا کُلُّ مُؤْمِنٍ وَ مُؤْمِنَهٍ؛ آفرین بر تو باد، آفرین بر تو باد ای فرزند ابو طالب که صبح و شام کردی در حالی که رهبر من و تمام مردان و زنان مسلمان شدی.»[4] عذاب فوری اعتراض کننده به رهبریت علی ـ علیه السلام ـ
قرآن در سوره معارج (هفتادمین سوره قرآن) در سه آیه آغاز آن، به ماجرای عذاب فوری اعتراض کننده به ماجرای غدیر و رهبریت حضرت علی ـ علیه السلام ـ اشاره کرده و می‎فرماید:
«سَأَلَ سائِلٌ بِعَذابٍ واقِعٍ ـ لِلْکافِرینَ لَیسَ لَهُ دافِعٌ ـ مِنَ اللَّهِ ذِی الْمَعارِجِ؛ تقاضا کننده‎ای تقاضای عذابی (برای خود) کرد، که آن عذاب رخ داد، این عذاب مخصوص کافران است و هیچ کس نمی‎تواند آن را دفع کند، از سوی خداوندی که فرشتگانش به سوی آسمان صعود می‎کنند.»
بسیاری از مفسّران و محدّثان در ذیل این آیه چنین نقل کرده‎اند:
پس از ماجرای غدیر، و نصب رهبریت علی ـ علیه السلام ـ از جانب پیامبر اسلام ـ صلّی الله علیه و آله ـ، مردم از اطراف و اکناف، از آن باخبر شدند، یکی از کینه توزان لجوج به نام «نعمان بن حارث فهری»[5] به حضور پیامبر آمد و گستاخانه چنین گفت: «تو به ما دستور به گواهی به یکتایی خدا و رسالتت دادی، ما گواهی دادیم، سپس دستور به نماز و روزه و حجّ و جهاد و زکات دادی، همه این دستورها را پذیرفتیم، با این همه، راضی نشدی تا این که این جوان (اشاره به حضرت علی ـ علیه السلام ـ) را جانشین خود و رهبر ما پس از خود نمودی، آیا این دستور از ناحیه خودت است یا از ناحیه خدا؟»
پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمود: «سوگند به خدایی که معبودی جز او نیست، این دستور از ناحیه خدا است.»
نعمان که بسیار خشمگین بود، از پیامبر روی برگردانید و گفت:
«اللَّهُمَّ إِنْ کانَ هذا هُوَ الْحَقُّ مِنْ عِنْدِکَ فَأَمْطِرْ عَلَینا حِجارَهً مِنَ السَّماءِ؛ خدایا! اگر این سخن حقّ است و از ناحیه‌ تو است، سنگی از آسمان بر ما بباران!»[6] بی‎درنگ سنگی از آسمان بر سرش فرود آمد و بر زمین در غلتید و کشته شد. اینجا بود که سه‌ آیه بالا نازل شد.[7][1]. این خطبه در بحار، ج 21، ص 405 آمده است، در این خطبه پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ 15 دستور مهم اسلامی را مطرح کرده است.
[2]. داستان مشروح غدیر، با مدارک بی‎شمار از کتب اهل تسنن در کتاب الغدیر جلد اول آمده است.
[3]. مسند احمد، ج 3، ص 17 و 59؛ صحیح مسلم، جلد 2، ص 38؛ صواعق، ص 91؛ تفسیر فخر رازی، ج 3، ص 24.
[4]. الغدیر، ج 1، ص 11 و 47.
[5]. در بعضی از عبارات، نام این شخص، نضر بن حارث بن کلده ذکر شده است (مجمع البیان، ج 10، ص 352).
[6]. باید توجه داشت که این عبارت در آیه 32 انفال آمده است که از سخنان کفّار است، و نعمان بن حارث در کلام خود، همان حرف کافران را به زبان آورده است.
[7]. مجمع البیان، ج 10، ص 325؛ الغدیر، ج 1، ص 239 تا 246 به نقل از سی نفر از علمای معروف اهل تسنّن.

مطالب مشابه

دیدگاهتان را ثبت کنید