قرآن را آهسته بخوانیم یا بلند، کدامیک بهتر است؟ قبل از هر پاسخی نظر شما عزیزان، به حدیثی از امام پنجم حضرت باقر ـ علیه السّلام ـ جلب می‎گردد:
کسی که «انّا انزلناه»را با صدای بلند بخواند مانند رزمنده‎ای است که با شمشیر (ابزار جنگی) نبرد می‎کند. و کسی که آن را آهسته می‎خواند مانند کسی است که در راه خدا در خون خود غوطه‎ور است.[1] از کلام امام پنجم ـ علیه السّلام ـ برداشت می‎شود که آهسته و بلند خواندن قرآن هر دو فضیلت دارد. از این رو قاری قرآن با در نظر گرفتن شرایط و حال خود می‎تواند یکی از دو روش را انتخاب نموده و قرآن بخواند. گاهی از اوقات شرایطی پیش می‎آید که بلند خواندن قرآن فضیلت بیشتری دارد. از طرفی بعضی از مواقع آهسته خواندن آن ضرورت پیدا می‎کند. سعی ما این است تا این موارد را از زبان روایات بیان کنیم.
بلند خواندن قرآن
امام صادق ـ علیه السّلام ـ در جواب شخصی به نام «معاویه بن عمّار» که در زمینه بلند خواندن قرآن پرسیده بود، فرمود: (بلند خواندن قرآن) اشکالی ندارد.
امام علی بن الحسین ـ علیه السّلام ـ صدای قرآنش از همه مردم بهتر بود. با صدای بلند قرآن می‎خواند تا اهل خانه بشنوند. و امام باقر ـ علیه السّلام ـ نیز خوش صداترین مردم در قرائت قرآن بود. شب هنگام که برای نماز شب و قرائت قرآن بیدا می‎شد، با صدای بلند قرآن می‎خواند. سقّایان و افراد دیگر که از راه می‎گذشتند می‎ایستادند و به قرائت او گوش می‎دادند.[2] فواید بلند خواندن قرآن: این حدیث شریف و احادیث مشابه به ما می‎آموزد که صدا به قرآن بلند نمودن دارای فواید و پیامدهای مثبت است. اگر این مزایا و موارد مشابه آن در قرائت قاری مدّنظر باشد موجب فضیلت بلند خواندن بر آهسته قرائت کردن می‎شود. در این قسمت از بحث به مواردی که سبب فضیلت بلند خواندن قرآن می‎شود اشاره اجمالی می‎نماییم.
1. پدر و مادری که در خانه صدا به قرآن بلند می‎کنند اثر تربیتی در ضمیر فرزندانشان دارد و آنان را علاقمند و دوستدار قرآن می‎کند.
2. بلند خواندن قرآن تمرکز بیشتر ذهن را در پی دارد و باعث توجّه و حضور قلب در هنگام تلاوت است. در این حالت قاری قرآن بهتر می‎تواند به معانی قرآن توجه کند.
3. کسالت را از تلاوت کننده قرآن دور می‎کند و لذّت و نشاط بیشتر را به ارمغان می‎آورد.
4. وقتی صدای قاری به آوای ملکوتی قرآن بلند شد و به دیگران رسید در اعماق روح و روان آنان نیز اثر می‎گذارد. چه بسا در آنان ایجاد انگیزش کند و رو به سوی قرآن آورند، اگر قرآن را نمی‎توانند بخوانند به فراگیری آن روی آورند، یا اگر با تلاوت قرآن انسی ندارند شور و شوق تلاوت پیدا کنند. از این بالاتر شاید قرائت رسای قاری قرآن، موجب بیداری انسان غافل و گنهکاری شود و مسیر زندگی او را به سوی هدایت رهنمون گردد.
در طول تاریخ کم نبوده‎اند افرادی که با شنیدن آیه‎ای از آیات الهی دگرگون شده و در یک لحظه با تمام گناهان خود وداع کرده‎اند. از جمله آنها «فضیل بن عیاض» است. او به عنوان یکی از راویان کلام امام صادق ـ علیه السّلام ـ و از زاهدان مشهور زمان خود معرفی شده است. فضیل در پایان عمر در جوار کعبه می‎زیست و همان جا در روز عاشورا بدرود حیات گفت. او در آغاز زندگی راهزن خطرناکی بود که همه مردم از نام او وحشت داشتند.
فضیل یک شب برای اجرای قصد پلیدی می‎خواست وارد خانه‎ای شود. در یکی از خانه‎های اطراف مرد بیداردلی که در دل شب مشغول تلاوت قرآن بود، به این آیه رسید:
«اَلَمْ یَأْنِ لِلَّذینَ آمَنُوا اَنْ تَخْشَعَ قُلُوبُهُمْ لِذِکْرِ اللهِ وَ ما نَزَلَ مِنَ الْحَقِّ».
آیا وقت آن نرسیده است که دلهای مؤمنان در برابر یاد خدا و آن چه از حق نازل شده است خاشع گردد؟
این آیه چون تیری بر قلب آلوده فضیل نشست، تکان سختی خورد، اندکی در فکر فرو رفت: این کیست سخن می‎گوید؟ به چه کسی پیام می‎دهد؟ با خود گفت: ای فضیل! قرآن با تو سخن می‎گوید! ناگهان صدای فضیل بلند شد و پیوسته می‎گفت: به خدا سوگند وقت آن رسیده است! به خدا سوگند وقت آن رسیده است!
فضیل رو به سوی آسمان نمود و با دلی سخت پشیمان و توبه‎کار چنین گفت:
«خداوندا! من به سوی تو بازگشتم و توبه خود را این قرار دادم، که پیوسته در جوار خانه تو (کعبه) باشم».[3] آهسته خواندن قرآن
از احادیثی که در کتابهای حدیث شیعه و اهل سنت در این زمینه وارد شده است می‎توان نتیجه گرفت که در شرایط زیر سزاوار است با صدای آهسته قرآن خوانده شود:
1. وقتی که انسان بترسد بلند خواندن قرآن موجب ریا و خودنمایی گردد، برای اینکه ریا هر عبادت را نه تنها بی‎ارزش می‎کند بلکه باعث دوری انسان از خدا می‎شود.
2. جایی که بلند خواندن قرآن موجب آزار و اذیّت دیگران باشد، مانند قرائت به هنگام استراحت و خواب همسایگان یا جایی که بلند خواندن قرآن مزاحم عبادت دیگران شود؛ اگر عده‎ای از مؤمنین در مسجد مشغول نماز و عبادتهای دیگر هستند و صدا به قرآن بلند نمودن، مزاحم حال آنها باشد باید از بلند خواندن قرآن اجتناب نمود.
3. تلاوت قرآن با صدای رسا برای انسان ضرر و زیان جسمی داشته باشد. در این صورت انسان حق ندارد با صدای بلند قرآن بخواند؛ زیرا ضرر رساندن به بدن حرام است، در حالی که تلاوت قرآن مستحب است و نمی‎توان برای انجام عمل مستحبی کار حرامی مرتکب شد.[1] . وسائل الشیعه، شیخ حُرّ عاملی، ج 4، ص 857.
[2] . وسائل الشیعه، ج 4، ص 858.
[3] . تفسیر نمونه، جمعی از نویسندگان، دار الکتب الاسلامیه، تهران، 1365، ج 23، ص 344ـ 346.