در مذهب اهل بیت(علیهم السلام) در اعمال مکه مکرمه (عمره مفرده یا حج تمتع) بعد از طواف کعبه و نماز طواف و سعی بین صفا و مروه و تقصیر؛ طواف نساء انجام می‌گیرد که بعد از آن نماز طواف نساء خوانده می‌شود. هر مرد یا زنی که مُحرم شده و لباس احرام می‌پوشد، حق ازدواج و همبستری با جنس مخالف را بر خود حرام می‌کند و تنها بعد از انجام طواف نساء و نماز آن است که می‌تواند مبادرت به عقد ازدواج یا همبستری با همسر خود داشته باشد. در فقه اهل سنت چیزی به نام طواف نساء و نماز طواف نساء وجود ندارد.

سوال: آیا اهل سنت مانند شیعیان طواف نساء را به جا می‌آورند؟

در شریعت اسلام، یکی از عباداتی که تأکید زیادی بر انجام آن شده است، حج و عمره است. حج؛ عبادت و اعمالی است که در صورت وجود برخی از شرایط؛ بر مسلمانان واجب می‌شود. خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: «وَ لِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ مَنِ اسْتَطاعَ إِلَیْهِ سَبیلاً وَ مَنْ کَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِیٌّ عَنِ الْعالَمین»؛[1] و براى خدا بر مردم است که آهنگ خانه (او) کنند، آنها که توانایى رفتن به سوى آن دارند. و هر کس کفر ورزد (و حج را ترک کند، به خود زیان رسانده)، خداوند از همه جهانیان، بى‏‌نیاز است.

در کنار حج که برای عده‌ای که مستطیع هستند، واجب است و زمان محدود و معینی دارد، عمره مفرده که به معنای زیارت خانه خدا در غیر از این زمان‌ها است، مستحب شمرده شده است. البته برخی از فقها یک بار انجام دادن عمره را در طول عمر برای کسی که استطاعت و توانایی‌های لازم برای انجام حج را ندارد و در مکه یا قریب به آن سکونت دارند، لازم دانسته‌اند.[2]

در هر صورت؛ در اعمال حج(حج تمتع) و در عمره‌ای که در غیر از ماه‌های حج انجام می‌گیرد، باید شخص حاجی یا عمره گذار اعمالی را به قصد قربت انجام دهد. یکی از این اعمال؛ طواف نساء است.[3] همان‌طور که می‌دانیم، طواف یعنی هفت دور بر گرد خانه کعبه گشتن و از این جهت؛ فرقی بین طواف نساء با طواف غیر نساء – جز در نیت- وجود ندارد.

در مذهب اهل بیت(علیهم السلام) در اعمال مکه مکرمه (عمره مفرده یا حج تمتع) بعد از طواف کعبه و نماز طواف و سعی بین صفا و مروه و تقصیر؛ طواف نساء انجام می‌گیرد که بعد از آن نماز نساء خوانده می‌شود. خصوصیت طواف نساء و نماز طواف این است که برخی از اموری که به خاطر مُحرم شدن و پوشیدن لباس احرام، انجام آن برای حاجی و عمره‌گذار حرام شده است، به واسطه انجام طواف نساء و نماز آن، دوباره این محرمات موقتی به حالت سابقش برگشته و حلال می‌شود. هر مرد یا زنی که مُحرم شده و لباس احرام می‌پوشد، حق ازدواج و همبستری با جنس مخالف را بر خود حرام می‌کند و تنها بعد از انجام طواف نساء و نماز آن است که می‌تواند مبادرت به عقد ازدواج یا همبستری با همسر خود را داشته باشد.

حال که جایگاه و ضرورت طواف نساء در اعمال عبادی عمره حج و عمره مفرده بنابر مذهب شیعه بیان شد، ذکر این نکته لازم است که این واجب الهی در اعمال مربوط به مکه مکرمه در فقه اهل سنت دیده نمی‌شود. به عبارت دیگر، آنان چیزی به عنوان طواف نساء و نماز آن ‌را ندارند.

در مذاهب فقهی اهل سنت در شمارش ارکان و اعمال عمره چنین آمده است: احرام، طواف، سعی بین صفا و مروه و ازاله مو (تقصیر).[4]بنابراین؛ در فقه اهل سنت چیزی به نام طواف نساء و نماز طواف نساء وجود ندارد.[5]

از نظر مذهب اهل بیت(علیهم السلام) اگر کسی طواف نساء را انجام ندهد، ازدواج و همبستری و زاد و ولد وی نامشروع است، اما با توجه به مصالح جامعه اسلامی و جلوگیری از تفرقه و دیگر مسائلی که در نظر شارع مقدس بوده است، برطبق برخی از روایات که در ذیل می‌آید، خداوند بر کسانی از اهل سنت که عموماً مردمی بی‌اطلاع بوده و فقط از عالمان خود تبعیت می‌کنند، این واجب را به نحوه دیگری قبول کرده است. البته واضح است، عالمانی از اهل سنت که در طول تاریخ پی به وجوب طواف نساء برده و از روی جحد و انکار انجام نداده‌اند؛ شامل این روایت نمی‌شوند.

روایت را شیخ طوسی به نقل از اسحاق بن عمار از امام صادق(علیه السلام) چنین نقل می‌کند: «اگر منت خداوند بر مردم[6] در قبول طواف وداع(به جای طواف نساء) نبود، هر آیینه به منازل خود رجوع می‌کردند در حالی‌که جایز نبود با همسران خود همبستر شوند…».[7]

ملا محسن فیض کاشانی در این باره می‌گوید: «اگر چه عامه؛ طواف نساء را انجام نمی‌دهند ولی طواف وداع- که معمولاً در هنگام ترک مکه مکرمه و به عنوان وداع با این حرم امن الهی انجام می‌دهند- به جای طواف نساء آنان در نزد خداوند محاسبه می‌شود».[8] سوال: فردی توانایی رفتن به حج را دارد و مستطیع شده به علت احتیاج به ساختن یک باب مدرسه در منطقه‌ای که زندگی می‌نماید هزینه مربوطه را صرف ساختن آن مدرسه می‌کند که از استطاعت می‌افتد حال تکلیف او چیست؟

جواب: اگر کسی مستطیع شد و حج بر او مستقر شد باید حج را به جا آورد و هیچ عملی جایگزین آن نمی‌شود. بله اگر قبل از استطاعت و استقرار حج، مال را در راه دیگری صرف کند حج بر او واجب نمی‌شود. (استفتائات امام خمینی(ره)، ج1، ص437، س9 و10)
سوال: اگر زنی مهریه‌اش را از شوهر خود وصول نماید آیا حج بر او واجب می‌شود؟ (با توجه به اینکه شوهر استطاعت بر پرداخت مهریه را دارد)

جواب: بلی در این صورت زن مستطیع است.(مناسک با حاشیه 8 مرجع، ص41، م47)

یک استفتاء از آیه الله خامنه ای دام ظله:
سوال: اگر شخصى از طرف وصى اجیر شود که حج مستحبى را به نیابت از موصى بجا آورد اما نائب بعد از احرام و دخول در حرم فوت نماید: اولاً: آیا عمل به وصیت شده است یا اینکه باید شخص دیگرى براى انجام مناسک حج اجیر شود؟ ثانیاً: آیا نائب یا اجیر، مالک اجرت شده است یا اینکه تمام اجرت حج از ورثه او گرفته مى‌شود؟ ثالثاً: اگر مورد نیابت حج واجب باشد با وجود اینکه حج از ذمه منوب عنه برداشته شده آیا موجبى براى استرداد اجرت حج از ورثه نائب وجود دارد؟

جواب: در فرض مذکور عمل نائب محکوم به صحّت است و حج وى براى منوب‌عنه محسوب و عمل به وصیت شده است، و اجیر متوفّى مالک اجرت شده که باید به ورثه او بپردازند و فرقى در این باره بین حج واجب و مستحب نیست.

پی نوشت ها:

[1]. آل عمران، 93.

[2]. امام خمینی، سید روح الله، مناسک حج، ص 49

[3]. اعمال مذکور به این ترتیب است:1. لباس احرام پوشیدن و محرم شدن 2. هفت دور طواف بر گرد کعبه . نماز طواف 4.هفت بار سعی بین صفا و مروه 5. تقصیر(کوتاه کرد مقداری از مو یا ناخن) یا حلق(تراشیدن کامل موی سر برای آقایان) 6. طواف نساء 7. نماز طواف نساء

[4]. جزیری، عبدالرحمن، الفقه علی مذاهب الاربعه، ج1، ص 380

[5]. «لا خلاف بین أصحابنا فی وجوب طواف النساء و خالف فیه العامه بأجمعهم»؛ در بین اصحاب امامیه هیچ خلافی وجود ندارد که طواف نساء واجب است ولی همه مذاهب اهل سنت، طواف نساء را نفی کرده‌اند. نک: محقق سبزواری، محمد بافر، ذخیره المعاد فی شرح الارشاد، ج 2، ص 640

[6]. واژه «ناس» که در فارسی به معنای مردم است، عموما در روایات، بخصوص با وجود قرائن؛ بر اهل سنت دلالت دارد.

[7]. طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، ج 5، ص 253

[8]. فیض کاشانی، ملا محسن، الوافی، ج 14، ص 1231