مفسّران و دانشمندان شیعه عموماً و جماعتى از علماء و مفسّران و محدّثان معروف اهل سنّت، معتقدند که آیه “الیوم اکملت لکم دینکم” در روز 18 ذى الحجه که به “غدیر خم” نام بردار است، نازل شد است. در اینجا به برخى از کلمات علماء و مفسران اهل سنت، پیرامون آیه فوق و سبب نزول آن، اشاره مىکنیم.
1. جلال الدین سیوطى در تفسیر معروف خود “الدر المنثور” در ذیل آیه مورد بحث، در ضمن حدیثى نقل مىکند:
هنگامى که پیامبر اسلامصلى الله علیه وآله در روز غدیر علىعلیه السلام را به امامت نصب نمود و آواى ولایت او را سر داد، پیک وحى، جبرئیل امین، آیه فوق را آورد(1).
2. خطیب بغدادى در تاریخ خود نقل مىکند:
هر کس روز 18 ماه ذى الحجّه را روزه بگیرد، براى او روزه شصت ماه نوشته مىشود و آن روز، روز غدیر خم است. وقتى که پیامبر اسلامصلى الله علیه وآله دست على بن ابى طالب را گرفت و فرمود: آیا من ولىّ و سرپرست مؤمنین نیستم؟ پاسخ دادند: چرا! تو ولىّ مؤمنان هستى اى پیامبر خدا! آنگاه فرمود: هر کس من مولاى او هستم على مولاى او است. عمر بن الخطاب گفت: به به آفرین بر تو اى پسر ابوطالب. از هم اکنون تو مولاى من و مولاى هر مسلمان هستى! پس خدا آیه الیوم اکملت لکم دینکم را نازل کرد.(2).
3. ابن مغازلى، که یکى از بزرگان فقهاء و حفّاظ اهل سنت است، در کتاب معروف خود بنام “مناقب علىّ بن ابى طالبعلیه السلام، که در میان کتب مناقب امام علىعلیه السلام بىنظیر و یا کم نظیر است، حدیثى را نقل مىکند که شبیه حدیث سابق است با مختصر تفاوت و اضافاتی و با صراحت مىگوید: آیه مورد نظر در روز 18 ذى الحجّه روز غدیر خم نازل شده است.
و باز حموینى، که یکى دیگر از علماء و دانشمندان اهل سنت است، در کتاب معروف خود “فرائد السمطین” با اسناد خود نقل مىکند:
رسول خداصلى الله علیه وآله در روز غدیر خم مردم را براى معرفى على (علیه السلام) فرا خواند و دستور داد زیر درختى که در آنجا بود، از خار و علف پاک نمایند و مردم امر آن حضرت را به جا آوردند و آن روز مصادف با روز پنجشنبه بود. سپس مردم را فرا خواند و دست علىعلیه السلام را گرفت بالا برد تا جائى که مردم، سفیدى زیر بغل او را دیدند. هنوز رسول خداصلى الله علیه وآله و علىعلیه السلام از همدیگر جدا نشده بودند که این آیه نازل شد: “الیوم اکملت لکم دینکم…” پیامبر فرمود: خداوند بزرگ است، همان خدائى که آئین خود را کامل و نعمت خود را بر ما تمام کرد و از نبوت و رسالت من و ولایت علىعلیه السلام راضى و خشنود گشت و سپس فرمود: خداوندا دوستان او را دوست بدار و دشمنان او را دشمن بدار! یارانش را یارى کن و آنها را که یاریش نکنند، از یارى خویش محروم بدار.(3)
ما این بحث را با سخن گران‌قیمت مرحوم علامه امینى به پایان مىبریم. او در کتاب خود “الغدیر” در بحث آیاتى که در روز غدیر خم نازل شده است، بعد از تصریح به اینکه آیه الیوم اکملت لکم دینکم… در روز غدیر نازل شده مىفرماید:
همه امامیّه قائلند که این آیه کریمه درباره نصّ غدیر، بعد از آنکه رسول خداصلى الله علیه وآله در بیابان و صحراى خمّ قرار گرفته بود، پیرامون ولایت على بن ابى طالبعلیه السلام نازل شده است.
نصّى که با الفاظ مفید و صریح و آشکار به گونهاى که همه صحابه آن را شناختند و همه عرب آن را فهمیدند! و این خبر به هر کس رسید، با آن استدلال مىکرد و جماعت زیادى از علماء تفسیر و پیشوایان حدیث و حفاظ آثار از اهل سنّت، در این مطلب (نزول آیه اکمال در مورد روز غدیر خمّ) با امامیّه همصدا شدهاند.(4)
و سپس بیش از پانزده نفر از علماء و دانشمندان و مفسران آنها را با اسم و نام کتاب و تعیین جلد و صفحه نام مىبرد که تصریح کردهاند آیه “الیوم اکلمت لکم دینکم…” در روز غدیر خم نازل شده است!
پی‌نوشت‌ها:
1. عن ابى سعید الخِدرى قال: لمّا نصب رسول اللّهصلى الله علیه وآله علیّاً یوم غدیر خم فنادى له بالولایه هبط جبرئیل علیه بهذه الآیه “الیوم اکملت لکم دینکم” تفسیر الدر المنثور، ج 3، ص 19، ذیل آیه 3 سوره مائده.
2. عن أبى هریره قال: مَنْ صام یوم ثمانی عشره من ذى الحجّه کُتِبَ له صیام ستّین شهراً، و هو یوم غدیر خم لما أخذ النبیّصلى الله علیه وآله بید على بن ابى طالبعلیه السلام، فقال: ألستُ ولىّ المؤمنین؟ قالوا: بلى یا رسول اللّه، قال: من کنتُ مولاه فعلىُّ مولاه، فقال عمر بن الخطاب: بخّ بخّ لک، یابن ابى طالب أصبحت مولای و مولى کلّ مسلمٍ، فأنزل الله “الیوم اکملت لکم دینکم”.
تاریخ بغداد، ج 8، ص 290.
3.اِنّر النبىّصلى الله علیه وآله یوم دعا الناس إلى علیّ فی غدیر خمّ أمر بما کان تحت الشجره من الشوک فقُمَّ، و ذلک یوم الخمیس، ثمّ دعا الناس إلى علىٍّ فأخذ بضبعه فرفعه حتّى نظر النّاس إلى بیاض إبطیه، ثمّ لم یتفرّقا حتّى نزلت هذه الآیه “الیوم اَکْمَلْتُ لکم دینکم…” فقال رسول اللّهصلى الله علیه وآله: الله اکبر على اکمال الدین و إتمام النعمه و رضى الرّب برسالتى و الولایه لعلیّعلیه السلام. ثمّ قال: اللّهم وال من والاه و عاد من عاداه و انصر من نصره و اخذل من خدله.
فرائد السمطین )چاپ اول، سال 1398 ه مطابق 1978 میلادى، ناشر: مؤسسه محمودى، بیروت – لبنان( ج 1، ص 73، باب 12، ح 39.
4.قال الأمینى (قدس سره): و من الآیات النازله یوم الغدیر فی امیرالمؤمنینعلیه السلام قوله تعالى “الیوم اکملت لکم دینکم و اتممت علیکم نعمتی و رضیت لکم الإسلام دیناً” أطبقت الإمامیه عن بکره أبیهم على نزول هذه الآیه الکریمه حول نصّ الغدیر بعد إجهار النبیّصلى الله علیه وآله بولایه امیرالمؤمنینعلیه السلام بألفاظٍ درّیّهٍ صریحهٍ، فتضمّن نصاً جلیّاً عرفَته الصحابه و فهمته العرب، فاحتج به من بلغه الخبر، و طابق الإمامیهَ على ذلک کثیرون من علماء التفسیر و ائمه الحدیث و حفظه الآثار من أهل السّنّه.
ؤ – الغدیر (چاپ پنجم، 1403، بیروت) ج 1، ص 230.
