نویسنده: سیّد رضا موسوی *

چکیده:
این نوشتار در صدد بررسی «عوامل و زمینه های جلوه نمایی دختران، از نگاه قرآن کریم و روایات» است، که به دو عامل درونی (شخصیتی و روانی) و بیرونی (اجتماعی ـ فرهنگی و سیاسی)، می پردازد. هدف از این پژوهش بررسی عوامل و زمینه های جلوه نمایی و بی حجابی زنان است. این تحقیق،‌ با روش کتابخانه ای و استفاه از قرآن کریم و روایات معصومان (ع)،‌ در پی پاسخ گویی به پرسش های تحقیق است و در ضمن از تجارب پژوهشگر در مراکز علمی و کار با نوجوانان و جوانان نیز استفاده شده است.

مقدمه:
از نگاه قرآن کریم و پیشوایان معصوم (ع)،‌ زندگی یک سیستم (به هم پیوسته) به شمار می آید که اختلال در یک حوزه، تمام ابعاد زندگی فردی و اجتماعی شخص را تحت تأثیر قرار می دهد. بنابراین اگر در روابط اجتماعی، معیارهای اخلاقی و عقلانی رعایت نشود، امنیت جامعه، به طور جدی، ‌در معرض خطر قرار خواهد گرفت. این مقاله با عنوان «عوامل و زمینه های جلوه نمایی زنان، از نگاه قرآن کریم و روایات»،‌ در صدد پاسخگویی به سؤالات ذیل است: عوامل و زمینه های روانی دختران و زنان، در آشکار نمودن زینت ها و آرایش خود و نشان دادن آن به دیگران چیست؟ عوامل رفتاری، ‌در بروز بی حجابی و جلوه گری زنان و دختران چیست؟ زمینه های سیاسی و فرهنگی جلوه نمایی بانوان کدامند؟ مراد از «زمینه های شخصیتی و رفتاری جلوه نمایی زنان»،‌ مجموعه عواملی است،‌ که شخص از درون،‌ بخاطر ضعف اراده و ناآگاهی از پیامدهای جلوه گری در جامعه، ‌دست به رفتارهای غیر عقلانی و خود تخریب گر می زند. و مراد از «زمینه های اجتماعی ـ فرهنگی و سیاسی» مجموعه عوامل بیرونی هستند که در شکل گیری شخصیت، باورها و رفتارهای انسان، نقش اساسی دارند. اهمیت این تحقیق، بخاطر پیامدهای مخرب آن است که اگر وضعیت کنونی کشور در زمینه ی بی حجابی و جلوه گری دختران و زنان، که در زمینه ساز عشق های خیابانی و فروپاشی خانواده است، ‌حلّ نشود، زنان و خانواده با آسیب های جبران ناپذیری روبرو خواهد شد. تا کنون کتاب ها و مقالات متعددی در زمینه ی حجاب منتشر شده است که بیشتر در مورد «دفاع از اصالت حجاب، آثار عفاف و حجاب، پیامدهای ابتذال در پوشش، حجاب و آزادی، راه های ترویج فرهنگ عفاف در جامعه،…» می باشد، کمتر در زمینه ی عوامل و زمینه های بی حجابی و جلوه نمایی زنان و دختران، آن هم با دید جامع بحث شده است، (ر.ک: غلامی، یوسف،‌ جلوه نمایی زنان و نگاه مردان، 1385،‌ دفتر مطالعات و تحقیقات زنان، ‌پوشش و آرایش،‌ آسیب ها و راهبردها، ماهنامه حوراء، ش 2) پژوهشگر در این نوشتار سعی کرده است، از منظر اسلامی هم به این موضوع بپردازد و عوامل و زمینه های جلوه گری در زنان دختران را مورد تحلیل قرار دهد و با توجه به تأکید اسلام،‌ مبنی بر پوشش بانوان و مخفی کردن زیبایی های اندام آنها،‌ در اجتماع و در مقابل نامحرمان،‌ این پرسش برای محقق مطرح است که چرا برخی از بانوان، در خودنمایی و آشکار نمودن زیبایی های اندام شان اصرار دارند؟ این نوشتار در صدد پاسخگویی به این پرسش مهم،‌ با بهره گیری از قرآن کریم و روایات پرداخته است. منظور از «جلوه نمایی»، خودنمایی کردن، ‌آشکار کردن زینت ها و آرایش خود و نشان دادن آن به دیگران، خودآرایی نمودن، اظهار زینت و زیبایی خود به دیگران» می باشد،‌ که این رفتار غیر اخلاقی دختران و بانوان، معمولاً با نشان دادن بخشی از اندام شان و با پوشش لباسهای غیر متعارف و عشوه گری در گفتار صورت می گیرد.

عوامل و زمینه های شخصیتی و رفتاری جلوه نمایی دختران

1ـ بحران هویت:
انسانی که دارای هویت انسانی و دینی است،‌ از وحدت هدف و رفتار برخوردار بوده و برای رسیدن به آن هدف و پایداری در مسیر حق، از هیچ تلاشی دریغ نمی ورزد. اما انسانی که خودش را در کمتر از جایگاه انسانی می بیند،‌ بنده ی خدایان متعددی است و در زندگی از داشتن یک هدف مشخص و روشن انسانی و دینی محروم است.(1) امام هادی(ع) فرمود «هر کس خود را حقیر و پست بشمارد، ‌از شرّ او در امان نیستی!»(2) یعنی انسانی که از توانایی ها و عظمت بی پایان انسانی اش،‌ غافل است، ‌بخاطر بحران هویت، هرگز قادر نخواهد بود،‌ راه درست زندگی کردن را دریابد. دختری که خود را،‌ بنده ی خدا نبیند و هویت انسانی اش را درک نکند، چرا برای سلامت خود و جامعه و برای درک رحمت ابدی خدا، خود را از لذت جلوه نمایی،‌ رها کند؟!
بنابراین «حجاب میوه ی درخت شناخت است و کسانی می توانند این میوه را بر فراز وجود خود تحمل کنند، که از زمینه ها و ریشه های محکمی برخوردار باشند،‌ (زمینه های معرفتی و ریشه های اعتقادی).
تا آن زمان که تلقی ما از انسان و برداشت ما از خویش دگرگون نشده و نقش انسان مجهول مانده و بینش او از این نقش در حدّ تنوع، ‌زندگی تکراری مدار بسته، ‌خوشی ها و سرگرمی ها،‌ بازیگر شدن و بازیچه ماندن و تماشاچی بودن، خلاصه شده باشد،‌ حجاب هیچ مفهومی نخواهد داشت و چیزی جز نابودی شادی ها، ‌عنوان نخواهد گرفت. آنگاه برای رهایی از آن،‌ هزاران عذر، خواهی داشت»(3)

2 ـ ضعف باورهای مذهبی:
ایمان،‌ امری است قلبی،‌ که با عملکرد آدمی، وجود و درجه آن فهمیده می شود و مؤمن کسی است که علاوه بر اقامه نماز و روزه،‌ دین در تمام عرصه های زندگی فردی و اجتماعی اش نمایان است. بنابراین اگر جوان عمیقاً‌ باور نمود که خدای رحمان،‌ ناظر نیت ها و رفتارهای اوست و باید در محضرش پاسخگو باشد، ‌از انجام رفتارهای غیر اخلاقی و عشوه گری در رفتار و گفتار حیا می کند. امام علی (ع) فرمود: «شرم از خدا،‌بسیاری از گناهان را پاک می کند»(4) بنابراین مهم ترین عامل برای نجات از عشق های ویرانگر و ترک خودآرایی، عشق به خداست که می تواند دختران و پسران پاکدامن را از آلودگی های جلوه نمایی نجات بخشد و آنان را در برابر دام ها و حیله های شیادان که برای فریب،‌ از هیچ اقدام غیر انسانی دریغ نمی ورزند،‌ مقاوم سازد. «مگر انسان نمی داند که قطعاً خدا [همه کارهایش را] می بیند؟»(5)

3ـ فقدان اُنس با پروردگار:
«نماز، انسان را از فحشا و منکرات،‌ باز می دارد»(6) مراد از انس با پرودگار، ارتباط معنوی با خالق هستی است. از نگاه قرآن کریم، برای تجربه یک زندگی سالم و رهایی از جلوه گری های فرصت سوز و عبور از مشکلات زندگی، راهی جز انس دائمی با خدای رحمان نیست.(7) مقام معظم رهبری فرمود: «توجه و عشق خدا، به زندگی معنا می بخشد وخلأهای روحی و زندگی بشر را پر می کند و موفقیت در همه ی میدان های زندگی بشر را به همراه می آورد»(8) بنابراین کلید دوری از لغزش ها، حفظ پوشش اسلامی، ترک خودنمایی های مخرب و پایبندی به قرار دادهای اجتماعی، اُنس با خداست؛ چرا که خداوند به خاطر توجه خاصی که به مؤمن دارد،‌ همواره او را در سایه حمایت خود قرار می دهد و او را از لغزش ها و سردرگمی ها و تردیدها، نجات می بخشد(9).

4ـ ناآگاهی از پیامدهای مخرب جلوه گری:
«بگو: آیا کسانی که می دانند و کسانی که نمی دانند،‌ یکسانند؟»(10). . یکی از ویژگی های دوران نوجوانی و جوانی،‌ اطلاعات اندک و فقدان تجربه کافی است. از این رو، دختر و پسری که برای کسب
اطلاعات لازم تلاش نمی کنند، خطر بزرگی آنان را تهدید می کند. امام سجاد (ع) فرمود: «کسی که از راهنمایی و مشاوره ی شخص حکیم محروم باشد، نابود می شود»(11) بر پایه نظر سنجی و تحقیق هشت ساله ی نویسنده محترم کتاب «جلوه نمایی زنان و نگاه مردان» در مورد «علت کم توجهی دختران و زنان به حجاب، این نتیجه به دست آمد که: « اساسی ترین علت این پدیده، ‌ناآگاهی است، تعجب آور آنکه پس از نظر سنجی از بانوان باحجاب و معتقد نیز معلوم شد که اغلب آنان، از آثار شگرف آن در سلامت محیط جامعه و ایجاد امنیت عمومی و استحکام پیوند خانوادگی بی اطلاع بودند»(12).
بنابراین اگر دختری‌، از فرجام جلوه نمایی، بی اطلاع باشد، و در جامعه، با پوشش نامناسب و بدن نما،‌ ظاهر شود، گرفتار آسیب های فراوانی خواهد شد،‌ که او را از درک لذّات عمیقتر و بیشتر محروم خواهد ساخت. امام علی (ع) فرمود: «هیچ فعالیتی نیست، مگر آن که تو در آن، نیازمند شناختی»(13) از این رو یکی از راهکارهای مؤثر، برای جلوگیری از آسیب های دوران نوجوانی و جوانی، توجه عمیق به مسئله ی راهنمایی و آموزش مهارت های زندگی به آنان است(14). دختران بدانند که به فرموده ی حضرت آیت الله خامنه ای: «مسئله حجاب، به معنای منزوی کردن زن نیست، مسئله حجاب به معنای جلوگیری از اختلاط و آمیزش بی قید و شرط زن و مرد در جامعه است، زیرا این کار هم به ضرر جامعه و هم به ضرر زن و مرد است، به خصوص به ضرر زن»(15)

5 ـ بی احترامی به ارزش های دینی در رفتار:
«ما لکم لا ترجون لله وقاراً‌؛ راستی شما را چه می شود، چرا برای خدا احترامی قائل نیستید؟»(16). مقصود من از «بی احترامی» این است که دختر یا پسری،‌ در پوشش و در ارتباطتش با جنس مخالف، حدود اخلاقی و مکتبی را رعایت نکند. اغلب زنان برهنه نما و بی حجاب و کسانی که گرفتار روابط ناسالم با جنس مخالف هستند، کسانی اند که به ارزش های الهی در روابط با دیگران، پایبند نیستند(17). از این رو افراد سودجو و فرصت طلب، با ترفندهای مختلف و گاهی عجیب و استثنایی، اینان را شکار کرده و پس از کامجویی، در بدترین شرایط آنها را به حال خود رها کرده و می گریزند.(18)
اگر اسلام عزیز، چیزی را ناپسند می داند، مطمئن باشید، رعایت آن به نفع ماست و خلاف آن،‌ سرنوشت تلخ این چنینی را در پی دارد که واقعاً نمی توان آن را جبران کرد»(19). رسول خدا (ص) فرمود: «بین مردان و زنان، ‌حریم ایجاد کنید، ‌زیرا شکستن این حریم ها، ‌آسیب های جبران ناپذیری دارد»(20). و نیز یکی از جلوه های بی احترامی به ارزش های دینی، عدم تقلید از مراجع عظام است(21). کسی که مقلد نیست چگونه می تواند به دستورات الهی در روابط اجتماعی با نامحرمان و در پوشش عمل کند و به عشوه گری نپردازد.

6ـ عزت نفس پایین:
عزت نفس یعنی این که فرد برای خود ارزش انسانی قائل باشد و به خود اهمیت بدهد. کسانی که دارای عزت نفس پایین هستند، دائماً‌ در معرض این پیام هستند که شکست در تجربه ها، به معنای شکست تمام وجود آنهاست. و این احساس، زمینه را برای تصمیم گیری های غیر منطقی (ناپوشیدگی و خودنمایی برای دختران…) برای جبران ضعف ها و عقده های درونی فراهم می سازد، و به تدریج همه ی سرمایه های خدادادی اش را از دست می دهد و سبب بروز مشکلاتی در رابطه با دوستان و ارتباطات وی می شود. امام علی (ع) فرمود: «انسان فرومایه، از کارهای پست جدایی ندارد» و نیز فرمود: «کسی که دارای کرامت نفس باشد، شهوات در پیش او بی ارزش خواهند بود»(22).

7ـ نیاز عاطفی:
عواطف و احساسات انسان،‌ همیشه نقش کلیدی در تصمیم گیری ها دارند.همه ی دختران و پسران طبیعتاً‌ خواستار محبتند و دوست دارند که دیگران شخصیت شان را به حساب آورند، به آنان اهمیت بدهند، ابراز عشق و علاقه کنند، اما عقل می گوید که: جوانان باید این نیاز را، ‌در چهار چوب زندگی مشترک و در محیط خانواده ارضا کنند، نه در خیابان؛ ‌چرا که عشق های خیابانی (که اغلب زمینه اش را خود نمایی و عشوه گری در گفتار و پوشش لباس های غیر متعارف فراهم می سازد)، عشق های دروغینی اند که برای سودجویی و بهره کشی از دیگران، صورت می گیرد. متأسفانه کسانی که در محیط خانوادگی، محبت لازم را نچشیده اند، بیشتر در معرض این خطرند. «هنوز آدمیان ژرفناکیِ گفتار پیامبر را درنیافتند که چرا آن همه بر رعایت حقوق زنان و گرامیداشت مقام آنان تأکید می ورزید. او می دانست زنان به موجب لطافت روحی، شیفته ی محبت و احترامند و اگر ایمان استواری نداشته باشند، در پی سیراب ساختن حسّ محبت خواهی خویش،‌ به شیوه های ناروا، رو خواهند کرد و خود و دیگران را به رنج و مخاطره می افکنند.»(23)
امام صادق (ع) فرمود: «خداوند بنده را به خاطر شدّت علاقه ای که به فرزندش دارد مورد ترحّم قرار می دهد»(24).

8ـ یأس از آینده:
«و از رحمت خدا مأیوس نباشید زیرا جز مردم کافر از رحمت خدا مأیوس نمی شوند»(25). نوجوان و جوانی که به توانمندی هایش اعتماد دارد و برای آینده اش اهداف و آرزوهای بلند،‌ متناسب با استعداد و علاقه اش ترسیم کرده است،‌ با امید به آینده ای زیبا و درخشان، از هیچ تلاشی دریغ نمی ورزد. اما در دنیای یک انسان مأیوس، هیچ تصمیم زیبایی، خلق نمی شود. انسان مأیوس، در دنیایی از حسرت،‌ اندوه، اضطراب، افسردگی، اعتیاد، تنبلی، احساس فقر و نداری و روابط غیر طبیعی و ناسالم به سر می برد. او خودش را،‌ فقیر و حقیر می شمارد، از این رو به لذات آنی و زودگذر تن می دهد،‌ در حالی که خود بهتر از دیگران می داند که به کدامین سو در راه است، او دارد با شیطان،‌ دشمن آشکار انسان معامله می کند و از خدایی که مهربانترین است،‌ هر روز فاصله می گیرد.

9ـ وجود دوستان فاسد:
نوجوانی فصل گرایش به گروه های همسال است. وقتی علاقه ی قلبی میان دو نفر شکل بگیرد، آن دو از حالات یک دیگر تأثیر می پذیرند. این تأثیر،‌ ناآگاهانه و تدریجی است و با گذشت زمان بر میزان آن افزوده می شود و به همرنگی می انجامد. امام علی (ع) می فرماید: «از مصاحبت با مردم فاسد بپرهیز که طبیعتت به طور ناآگاه،‌ ناپاکی و بدی را از طبع او می دزدد، در حالی که تو از آن بی خبری»(26). در قرآن کریم، از زبان اهل دوزخ می خوانیم: «ای کاش من فلانی را [ که سبب بدبختی من شد] به دوستی نمی گرفتم، به راستی او مرا از قرآن،‌ پس از آنکه به من رسیده بود گمراه کرد»(27)

10ـ تأثیر پذیری از محیط ناسالم:
در جامعه ای که برخی از افراد،‌ در روابط با دیگران،‌ قواعد عقلی و دینی را نادیده می گیرند و در سطح جامعه به جلوه نمایی و نشان دادن اندام خود می پردازند و با آرایش و پوشش لباس های محرک، ویروس گناه و شهوت را در سطح جامعه منتشر می کنند،‌ این رفتار می تواند در فساد فکر و عاطفه و رفتار نوجوانان و جوانان نقش مهمی را بازی کند، ‌و این یعنی قربانی شدن اغلب نسل نوخاسته،‌ به ویژه دختران.

11ـ بی توجهی به زمینه های طبیعی میل به تبرّج و خودنمایی در زنان:
اصولاً‌ نقطه افتراقِ موضوع حجاب از موضوع روابط دختر و پسر و رفتارهای نامشروع جنسی،‌ که در تحلیل ها کمتر به آن توجه می شود،‌آنست که بدحجابی بیش از آن که ناشی از میل به تظاهر جنسی و جلب جنس مخالف باشد، ناشی از میل به خودنمایی و جلب توجه عموم است. جلوه گری زنان در مجالس زنانه نشانگر میل طبیعی زن به تزیّن و خودآرایی است که چه بسا پس از ازدواج، تا آستانه چهل سالگی نیز به قوت خود باقی بماند. آموزه های دینی نیز نه تنها بر وجود این تمایل در زنان صحه می گذارند،‌ بلکه توصیه هایی برای به کارگیری صحیح آن به میان می آورد.

12 ـ بی کاری و استفاده نادرست از اوقات فراغت:
«امام علی (ع) فرمود: «دل بیکار، بدی را جستجو می کند و دست بیکار، به سوی گناه کشیده می شود»(28) تحقیقات نشان می دهد که بیشتر انحرافات به خصوص در زمینه مسایل جنسی،‌ از فکر های ناسالم و خیال پردازی هایی که جوانان قبل از خواب رفتن دارند، ناشی می شود. امیرالمومنین علی (ع) فرمود: «آن که در گناهان، بسیار اندیشه کند،‌ (این کار) او را به گناه می کشاند»(29) بنابراین بیکاری طولانی، در سنّ جوانی، در پدیدار شدن رفتارهای غیر منطقی همچون جلوه گری در کوچه و خیابان و پرسه های ویرانگر دختران نقش دارد. که به فرموده ی امام علی (ع): «بی کاری طولانی، مایه ی تباهی است»(30).

13ـ کسب موقعیت:
نگارنده از زبان برخی از بی حجابان شنیدم که می گفتند: «گمان می بریم که با جلوه گری و نشان دادن زیبایی های تن و آرایش افراطی در جامعه، موقعیتی کسب کنیم و همه ما را با تحسین نگاه کنند»، اما نمی دانند که هیچ مردی، از روی تحسین به آنان نگاه نمی کند. مردان ناپاک با نگاه خیره و هوس آلود به آنان نگاه می کنند و مردان پاک، با دیدن آنان، غصه می خورند که چرا انسانی، ‌خودش را،‌ ارزان می فروشد و هر روز، به سمت تباهی پیش می رود.

پی‌نوشت‌ها:

* کارشناس ارشد علوم قرآن و حدیث، قرآن پژوه
1. زمر/ 29
2. حرانی، ابن شعبه، تحف العقول عن آل الرسول (ص)، ص: 484
3. پور سعید آقایی، مسعود، حجاب میوه شناخت، ص 25
4. تمیمی آمدی، عبدالواحد، تصنیف غررالحکم و درر الکلم، ح1548
5. علق / 14
6. عنکبوت /45
7. بقره /45 و 153 و اعراف / 128
8. حسینی خامنه ای، سید علی، بیانات مقام معظم رهبری، در تاریخ 18/5/1375
9. عنکبوت /69 و حج /38
10. زمر/ 9
11. مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، ج 75، ص 160، باب 21 (هلک من لیس له حکیم یرشد)
12. غلامی، یوسف، جلوه نمایی زنان و نگاه مردان، ص 12
13. حرانی، ابن شعبه، تحف العقول، ص 171
14. این ابی اللحدید، عبد الحمید بن محمد، شرح نهج البلاغه، ج 20، ص 333 ح 817
15. حسینی خامنه ای، سید علی، بیانات مقام معظم رهبری، در دیدار گروهی از خواهران پزشک سراسر کشور، در تاریخ 26/10/1368
16. نوح /13
17. ر. ک: به بیانات رهبر معظم انقلاب در سمینار نقش زن در جامعه، در تاریخ 11/12/1364
18. ملک محمودی، امیر، عشق های دروغین، ص 72
19. همان
20. نوری، میرزا حسین، مستدرک الوسایل، ج 14، ص 264
21. کلینی، کلینی، ابی جعفر محمد بن یعقوب، الکافی، ج 2، ص 46( الاسلام هو التسلیم) .
22. نهج البلاغه، حکمت 449
23. غلامی، یوسف، اخلاق و رفتار های جنسی، ص 169 و 170
24. کلینی، ابی جعفر محمد بن یعقوب (م 329 ق)، الکافی، ج 6، 50
25. یوسف / 87
26. این ابی الحدید، عبد الحمید بن محمد، شرح نهج البلاغه، ج 20، حکمت 147؛ تمیمی آمدی، عبد الواحد، غررالحکم، ص 695؛ شهید اول ( م 785 ق)، الدره الباهره من الاصداف الطاهره، مترجم: عبد الهادی مسعودی، ص 40
27. فرقان / 28 و 29
28. این ابی الحدید، عبد الحمید بن محمد، شرح نهج البلاغه، ج 20، ص 303، ح 473
29. محمدی ری شهری، محمد، حکمت نامه جوان، مترجم: مهدی مهریزی، ص 268، به نقل از صحیح مسلم، ج 3، ص 1680، ح 125
30. مفید، ابو عبد الله محمد بن نعمان (م 413)، الارشاد فی معرفه حجج الله علی العباد، ج 1، ص298
منبع: فصلنامه قرآنی کوثر – ش 37