هر یک از واژگان سه گانه درسؤال بسیار کلیدی و کاربردی است و در عرصه‌های گوناگون قابل بحث و قابل تقسیم است. در این نوشتار به علّت اختصار، به ذکر چند آیه و روایت بسنده می‌شود.
بهداشت در آیینه‌ی قرآن:
1. تأکید قرآن شریف بر تغذیه سالم و بهداشتی: در این راستا می‌فرماید:«یا ایُّها النّاسُ کلُوا ممّا فی الاَرضِ حَلالاً طیِّباً»[1] یعنی :«ای مردم! از آن چه در زمین است، حلال و پاکیزه را بخورید.»
در جای دیگر می‌فرماید:«کُلُوا مِنْ طَیِّباتٍ ما رَزَقْناکُم»[2] یعنی:«بخورید، از روزی‌های پاکیزه‌ای که به شما داده‌ایم.»
بهداشت در روایات:
1. تأکید در روایات بر بهداشت فردی: پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ در این راستا می‌فرماید:«اِغْسِلُوا ثِیابَکُم و خُذُوا مِنْ شُعُورِکُم و اسْتاکوا و تَزَیَّنوا و تَنَظَّفوا فَاِنَّ بنی اِسَرائیلَ لَمْ یَکُونوا یَفْعَلونَ ذلک فَزَنَت نِساؤُهُم.»[3] یعنی:«لباس‌های خود را تمیز کنید و موهای خود را آرایش نمایید، مسواک بزنید و آراسته و پاکیزه باشید. زیرا یهودیان چنین نکردند (و ژولیده بودند) و (از این جهت) زنانشان زناکار شدند.
در جای دیگر می‌فرماید: «اِنَّ اللهَ تعالی جمیلٌ یُحِبُّ الْجِمالَ، سَخیٌّ یُحِبُّ السَّخاء، نَظیفٌ یُحِبُّ النّظافهَ.»[4] یعنی:«خداوند زیباست و زیبایی را دوست دارد. بخشنده است و بخشش را دوست دارد. پاکیزه است و پاکیزگی و بهداشت را دوست دارد.»
2. تأکید روایات بر بهداشت تغذیه: امام علی ـ علیه السّلام ـ در این راستا می‌فرماید:«کَمْ مِنْ أَکْلَهَ مَنَعَتْ اَکَلاتٍ.»[5] یعنی:«بسا یک خوردن (نامناسب و غیر بهداشتی) از لذّت‌ها و لقمه‌های فراوانی محروم می‌کند.»
در جای دیگر در مورد بهداشت پوشاک می‌فرماید:«تَوَقُّوا الْبَرْدَ فِی اَوَّلِهِ، وَ تَلَقُّوهُ فِی آخَرِهِ …»[6] یعنی:«در آغاز سرما خود را از آن بپایید (و پوشاک مناسب بپوشید) و در پایان آن بدان روی نمایید که سرما با تن‌ها آن می‌کند که با درختان. آغازش می‌سوزاند و پایانش برکت می‌رویاند.»
امنیّت در آیینه‌ی قرآن:
1. قرآن شریف در مورد امنیّت سیاسی و اجتماعی می‌فرماید:«وَ اِذْ اَخَذْنا میثاقَکُم لا تَسْفِکُونَ دِماءَکُمْ و لا تُخْرِجُونَ اَنْفُسَکُم مِنْ دیارِکُمْ ثُمَّ اَقْرَرْتُمْ و اَنْتُمْ تَشْهَدون.»[7] یعنی:«و هنگامی را که از شما پیمان گرفتیم که خون هم را نریزید؛ و یکدیگر را از سرزمین خود، بیرون نکنید، سپس شما اقرار کردید؛ و (بر این پیمان) گواه بودید.»
2. قرآن شریف در مورد امنیّت مکّه می‌فرماید:«وَ اِذْ قالَ اِبراهیمُ ربِّ اجْعَلْ هَذا الْبَلَدَ آمناً …»[8] یعنی: «(به یاد آورید) زمانی را که ابراهیم گفت: پروردگارا! این شهر (= مکّه) را شهر امنی قرار داده؛ و من و فرزندانم را از پرستش بت‌ها دور نگاه دار.»
امنیّت در روایات:
1. امام علی ـ علیه السّلام ـ در مورد امنیّت مناطق مسکونی و احساس ایمنی مردم مظلوم می‌فرماید: «اللّهمّ اِنّکَ تَعلمُ انّه لم یکن الّذی کان منّا مناقشهً فی سلطان و لا التماس ِشَیْءٍ مِن فضول الحُطام …»[9] یعنی:«خدایا! تو می‌دانی هیچ یک از قیام و اقدام مبارزاتی ما برای علاقه به کشورگشایی و سلطه بر مردم و نیز برای جلب متاع پست از بین رفتنی دنیا نبوده است؛ بلکه برای برگرداندن سنّت‌ها و نشانه‌های فراموش شده‌ی دینی از یک سو و اصلاح در سرزمین زندگی مردم از سوی دیگر بود تا مظلومان احساس امنیّت کنند و حدود تعطیل شده‌ی الهی اقامه شود.»
2. پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ در مورد امنیّت فردی می‌فرماید:«اَلاَمْنُ و الْعافیهُ نِعمتانِ، مغبونٌ فیها کثیرٌ مِنَ النّاسِ.»[10] یعنی:«امنیّت و سلامت دو نعمت (بزرگ) هستند که بسیاری از مردم در آن مغبونند.»
محیط زیست در آیینه‌ی قرآن:
قرآن کلّ نظام هستی از جمله محیط زیست را نظام احسن معرفی می‌کند: «الذی أحسن کلّ شیء خلقه»[11] و از طرفی دیگر اعمال فساد آلود انسان را در تخریب محیط زیست مؤثر می‌داند، «و ظهر الفساد فی البرّ و البحر بما کسبت ایدی الناس لیذیقهم بعض الذی عملو لعلهم یرجعون»[12] فساد در خشکی و دریا به خاطر کارهایی که مردم انجام داده‌اند آشکار شد، خداوند می‌خواهد نتیجه بعضی از اعمال آنها را به آنها بچشاند، شاید (به سوی حق) بازگردند.» همچنین تقوای انسان را در آبادانی محیط زیست مؤثر می‌داند: «و لو أنَّ اهل القری آمنوا و اتقوا لفتحنا علیهم برکات من السّماء و الارض…»[13] و اگر مردمی که در شهرها و آبادی‌ها زندگی دارند ایمان بیاورند، و تقوی پیشه کنند برکات آسمان‌ها و زمین را بر آنها می‌گشاییم.» واضح است یکی از مصادیق این آیه آبادی محیط زیست می‌باشد.
محیط زیست در روایات:
1. پیمغبر ـ صلی الله علیه و آله ـ در مورد نقش فضای سبز در محیط زیست می‌فرمایند:
«ثلاث یجلین البصر، النظر اِلیَ الخضره و اِلیَ الماءِ الجاری و اِلی الوجه الحسن.[14] »
یعنی: «سه چیز است که پایه‌ی روشنی دیده‌اند: نگاه به سبزه و به آب روان و به روی نیکو.»
2. در جای دیگر پیغمبر ـ صلی الله علیه و آله ـ پیرامون آلوده کردن محیط زیست فرمودند:
«ثلاث ملعونٌ فی فعلینّ: المفوّط ظلّ النزال و المانع الماء المتناب و سادّ الطریق الملوک.»[15] یعنی: سه گروهند که در اثر سه کار ناروا مورد لعنت خداوند هستند:
1ـ کسی که مکان عمومی، سایه‌بان‌ها، پارک‌ها، محل نزول مسافران و … را آلوده کند.
2ـ کسی که آب نوبه‌ای را به غصب ببرد: یعنی رعایت نوبت نکند. 3ـ کسی که سدّ مَعْبر کند و مانع عبور عابران شود.
3. امام صادق ـ علیه السّلام ـ هم فرموده است: «لا یطیب السکنی اِلّا بثلاث، السواء الطیّب و الماء الغزیر العذب و الارض الخواره.»[16] یعنی زندگی بدون احراز سه عامل حیاتی گوارا نیست: 1ـ هوای پاک 2ـ آب فراوان و گوارا 3ـ و زمین حاصل‌خیز و قابل کشت و زرع.
آن‌چه در پایان قابل بیان است. این است که: اوّلاً آیات و راویات فراوان، آن هم در عرصه‌های گوناگون در این راستا وجود دارد که به علت اختصار به همین چند محور بسنده می‌شود و در ثانی از همه‌ی معصومین ـ علیهم السّلام ـ در این راستا روایت وجود دارد که در این نوشتار از بعضی از معصومین ـ علیهم السّلام ـ روایت شده است.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1ـ دانش ایمنی در اسلام، مرتضی رضوی.
2ـ انتظار بشر از دین، آیت الله جوادی آملی.
پی نوشت ها:
[1] . بقره/168.
[2] . طه/81.
[3] . نهج الفصاحه، ص72، ح337.
[4] . همان، ص139، ح690.
[5] . نهج البلاغه، حکمت 171.
[6] . همان، حکمت 128.
[7] . بقره/84.
[8] . ابراهیم/35.
[9] . نهج البلاغه، خطبه 131.
[10] . نهج الفصاحه، ص214، ح1063.
[11] . سجده/7.
[12] . روم/41.
[13] . اعراف/96.
[14] . نهج الفصاحه، ج1، ص292.
[15] . حر عاملی، وسائل الشیعه، ج1، ص325، باب15.
[16] . مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج75، ص234.
