ثواب ساختن مسجد
1-ساختن مسجد،از مستحبات مؤکد است وپاداشى بزرگ و ثوابى بسیار دارد.
پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله و سلم فرمود:
«من بنى مسجدا فى الدنیا اعطاه الله بکل شبر منه-او قال بکل ذراع منه-مسیره اربعین الف عام مدینه‌من ذهب و فضه و در و یاقوت و زمرد و زبرجد ولؤلؤ…»
«هر که در دنیا مسجدى بسازد،خداوند در برابر هروجب-یا فرمود:هر ذراع-به مقدارى که چهل هزارسال پیموده مى‌شود،شهرى از طلا و نقره و در و یاقوت و زمرد و زبرجد و لؤلؤ به او عطا مى‌کند…» (1)
تحقق عنوان مسجد
2-اگر زمینى را به قصد قربت(قربه الى الله)به‌نیت مسجد بودن بسازند و حداقل یک نفر به اذن بانى‌در آن نماز بخواند،مسجد مى‌شود و باید احکام مسجدنسبت‌به آن مراعات شود (2) .
3-گر چه مطابق آنچه در مساله قبل گفته شد،عنوان مسجد تحقق مى‌یابد،ولى مشهور بین فقها آن‌است که باید صیغه وقف بخواند،یعنى بگوید:«وقفتهامسجدا قربه الى الله»یعنى این زمین یا ساختمان رابراى رضاى خداوند وقف کردم براى آنکه مسجدباشد (3) .
4-مساجد تمام گروههاى مسلمان،اعم از شیعه‌و غیر آن در احکامى که براى مسجد گفته مى‌شود فرقى ندارد (4) .
5-اگر انسان بداند که واقف،سقف و صحن ودیوار مسجد را جزء مسجد قرار نداده،یا نداند جزءمسجد قرار داده یا نه و نشانه‌اى بر اینکه جزء مسجداست نباشد،احکام مسجد را ندارد. هر چند در صورت‌شک،احتیاط مسحتب است،احکام مسجد را نسبت‌به این مکانها نیز مراعات کنند (5) .
6-س:زمینى است که جزء موقوفه یک امامزاده‌مى‌باشد و بین خانه‌هاى مسکونى قرار گرفته، با توجه‌به این که محل،بزرگ مى‌باشد و فاقد مسجد است،نظرتان را راجع به بناى مسجد در این زمین موقوفه‌بیان نمایید.
ج-اگر وقف است مسجد نمى‌شود (6) .
7-س:اگر اصل وقف مشخص نباشد-براى‌مسجد مثلا-آیا حکم مسجد دارد یا نه؟و اگر اصل وقف معلوم باشد ولى مورد تصرف و مصرف آن‌مشخص نباشد چه باید کرد؟
ج-تا عنوان مسجدیت در وقف محرزنشود حکم مسجد مترتب نمى‌شود و درصورت معلوم نبودن مصرف،صورى داردکه در تحریر(ج 2،ص 109،م 2.)مذکور است (7) .
زمین مسجد
8-اگر مسجدى ویران شود،زمین آن از مسجدبودن خارج نمى‌شود و احکام مسجد در برخى موارد برآن جارى است،و همچنین اگر تمام روستا یا شهرى‌که مسجد در آن است،خراب شود مکانى که مسجدبوده همچنان عنوان مسجد دارد (8) .
9-زمین بدون دیوار و ساختمان را نیز مى‌توان‌مسجد قرار داد،بنابر این اگر زمینى را براى مسجد وقف کنند و به همین قصد در آن نماز خوانده شود،مسجد است و احکام آن باید مراعات شود،هر چنددیوار کشى نشده باشد و ساختمان هم نساخته باشند (9) .
10-س:اینجانب یک قواره زمینى را که 312 مترمربع مى‌باشد براى مسجدى خریدارى نمودم،چون‌مردم این محل بودجه نداشتند،نتوانستند بسازند،حالابا کمک مردم مى‌خواهند مسجد را بسازند مى‌بینند که‌این زمین براى مسجد کوچک است،آیا اجازه است که‌این زمین را بفروشیم و در همین محل زمین بیشترى‌خریدارى نماییم؟البته در موقع خرید زمین، صیغه‌خوانده نشده ولى با عقیده کامل خریدارى شده براى‌مسجد.
ج-خرید زمین به قصد بناى مسجد کافى‌در وقف نیست.اگر بعد از خرید،وقف نشده‌و تحویل وقف نگردیده به ملک مالک باقى است و اختیار آن با مالک است (10) .
11-س:در روستایى که اهالى آن روستا،محل‌سکونت‌خود را رها کرده‌اند و نزدیک همان محل درزمین موات خانه ساخته‌اند،من در یک قطعه از همان‌زمین موات با کمک اهالى،مسجدى بنا کردم بطورى‌که قسمتى از دیوار مسجد آماده است و ضررى هم‌ندارد عده‌اى دیگر از همان محل،روى مقاصد و یاغرض شخصى،از به پایان رساندن مسجد جلوگیرى‌مى‌کنند،آیا از نظر شرع مقدس اسلام مى‌توانندجلوگیرى نمایند یا خیر؟
ج-اگر زمین موات بوده و متعلق حق کسى‌نبوده،با تحجیر(سنگ چین و حصار کشى).
و آماده شدن براى‌مسجد،دیگران حق مزاحمت ندارند،لاکن‌چنانچه دولت اسلامى در این باره مقرراتى‌دارد باید مراعات شود (11) .
12-س:مقدارى از بیابان براى مسجد تعیین‌مى‌شود و به عنوان مسجد در آن نماز اقامه مى‌شود،سپس از آنجا مى‌روند،براى کسانى که موضوع رامى‌دانند اگر به آنجا گذرشان بیفتد حکم مسجد دارد؟
ج-به مجرد تعیین مقدارى از بیابان براى‌مسجد و نماز در آن،حکم مسجد پیدانمى‌کند (12) .
13-س:هر گاه شخصى در قبرستان مسلمین‌که وقف است مسجدى روى قبور اموات بنا کند، آیاجایز است‌یا خیر؟و اگر چنین مسجدى بنا شد آیا نمازدر آن صحیح است؟
ج-ساختن مسجد در قبرستان که زمین آن‌وقف قبرستان است جایز نیست،و نبش‌قبور مسلمین حرام است،و به مجردساختن،مسجد نمى‌شود،ولى نماز خواندن‌در آن مانعى ندارد (13) .
آیت‌الله گلپایگانى قدس‌سره
14-س:آیا روى زمین اصلاحات ارضى‌مى‌توان مسجد و سایر اماکن عمومى از قبیل حمام، مدرسه دینى طلاب و اماکن فرهنگى درست کرد؟
ج-چون مبناى دولت جمهورى اسلامى‌ایران بر ملکیت اراضى مذکوره است لازم‌است معامله ملکیت‌شود (14) .
آیت‌الله فاضل‌لنکرانى دامت‌برکاته
حیاط مسجد
15-س:مسجدى که علاوه بر شبستان،داراى‌حیاط و صحن و راهرو است و در عرف،همه آنها رامسجد مى‌خوانند،آیا احکام مسجد بر آنها بار است‌یانه و در صورتى که قصد بانى معلوم نباشد،ساختن‌مستراح و امثال آن در یک طرف آن صحن چه‌صورت دارد.دلیل و قرینه بر عدم مسجدیت لازم‌است‌یا نه؟
ج-با شک در آنکه صحن را جزء مسجد قرار داده،اگر اماره‌اى(نشانه،علامت)بر مسجد بودن‌نباشد،محکوم به مسجدیت نیست و اماره‌بر عدم،لازم نمى‌باشد (15) .
آیت‌الله گلپایگانى قدس‌سره
مسجد و حسینیه(باهم)
16-س:احتراما به استحضار مى‌رساند که درمحلى از زیر زمین تا کف به نام حسینیه و از کف به‌بالا به نام مسجد از مردم پول گرفته شده و 65 درصدر آن را جهاد،جهت احداث مسجد پرداخته است،چه حکمى دارد،مسجد است‌یا حسینیه؟
ج-اگر از ابتدا مقدارى به حساب حسینیه‌و مقدارى به عنوان مسجد ساخته شده ووقف گردیده اشکال ندارد و هر یک ازحسینیه و مسجد حکم خود را دارد (16) .
تغییر و تبدیل مسجد
17-س:مسجدى که در آن استفاده جماعت‌نمى‌شود و به ندرت کسى یا کسانى در آن نمازمى‌خوانند،آیا مى‌توان از آن براى مدتى به عنوان‌فروشگاه تعاونى استفاده نمود؟
ج-تبدیل مسجد به فروشگاه جایزنیست (17) .
18-س:مسجدى است که زیر زمینى دارد که‌متروکه است،جمعى از افراد خیر تصمیم دارند با کسب‌اجازه از مرجع عالیقدر،امام خمینى قدس سره،این زیر زمین راتبدیل به صندوق قرض الحسنه عام المنفعه نمایند،آیا امام اجازه مى‌دهند یا خیر؟
ج-جایز نیست (18) .
19-س:آیا در پشت‌بام مسجد غیر از ساختمان‌براى مسجد،مى‌توان ساختمان دیگرى بنا نمود،مثلا ساختن اتاق براى بسیج و غیره.
ج-جایز نیست (19) .
20-س:اگر مسجدى که از قرنها پیش محل‌عبادت و مسجد مسلمین بوده،خراب یا به وسیله‌عمال حکومت گذشته تخریب شده باشد،آیا مى‌توان‌در محل آن،ساختمان دیگرى براى سکنى و یا باعناوین مذهبى دیگر مثل حسینیه،تکیه و غیره‌ساخت؟یا باید آن را به حالت اول و به صورت مسجددر آورد و براى سکنه محل که مسجدى هم ندارند،به‌صورت سنگر دینى و عبادتگاه الهى قرار داد؟
ج-تبدیل مسجد به غیر آن جایز نیست (20) .
21-س:در طرح توسعه یکى از خیابانهاى که‌براى راحتى عبور وسائل نقلیه اجرا خواهد شد تعدادى‌مسجد قرار دارد که بعضى از آنها کلا و بعضى قسمتى‌از آن خراب مى‌شود،نظر شریف در این مورد چیست؟
ج-از بین بردن مسجد یا جزئى از آن‌جایز نیست،مگر مصلحتى در کار باشد که‌نتوان از آن مصلحت دست کشید و چشم‌پوشى کرد (21) .
آیت‌الله خامنه‌اى دامت‌برکاته
تبدیل مسجد به حسینیه
22-س:ما یک حسینیه داریم که تقریبا خراب‌شده و مکانش هم جاى خوبى نیست،آیا مى‌شود آن‌را بفروشیم و کنار مسجد یک زمینى است‌حسینیه‌اى‌از نو بسازیم؟و اگر مى‌شود چون وصل مسجد است‌یک متر هم از حیاط مسجد داخل حسینیه قرار بگیردتا بتوانیم در عزادارى امام حسین علیه السلام حسینیه خوبى‌داشته باشیم؟
ج-فروش حسینیه و همچنین جزء حسینیه‌قرار دادن مسجد جایز نیست (22) .
تغییر حسینیه به مسجد
23-س:زمینى را به نام ساختن حسینیه خریدارى‌کرده و ثلث قیمت آن را مى‌پردازند،و از مؤمنین هم به‌نام حسینیه پول جمع آورى مى‌کنند،ساختن بنا شروع‌شد و به خاطر تشخیص قبله،محرابى ساخته شد وهمینکه بنا نیمه تمام شد،عده‌اى گفتند:اگر مسجدبشود بهتر است و صاحب زمین هم گفت:اگر مسجدبشود،بقیه پولم(دو ثلث‌باقیمانده)را نمى‌خواهم،لذاقبض را به نام مسجد صاحب الزمان علیه السلام نمودند و بقیه‌بنا را به نام مسجد تمام نمودند و در حال حاضر از این‌بنا به نام مسجد استفاده مى‌نمایند ولى اختلاف هنوزبر طرف نشده است،استدعا مى‌شود،آنچه را که حکم‌خداست مرقوم فرمایید تا تکلیف خود را بدانیم.
ج-وقف زمین براى حسینیه اگر تمام نشده‌و قبض وقف حاصل نشده،تغییر آن به عنوان‌مسجد اشکال ندارد،ولى اگر تغییر بعد ازتمامیت وقف حسینیه حاصل شده باشد، باطل است و آن محل مسجد نمى‌شود،اگرچه نماز در آنجا اشکال ندارد (23) .
24-س:شخص خیرى در جنب مسجد،زمینى به‌نیت‌حسینیه در اختیار مؤمنین قرار داده است،بعداامناى مسجد،آن زمین را با اجازه صاحب آن،جزءمسجد قرار داده‌اند،آیا احکام مسجد بر آن جارى است‌یا خیر؟
ج-اگر وقف حسینیه،تمام شده و لو به‌این نحو که به قصد حسینیه تحویل داده‌باشد،مسجد نمى‌شود و احکام مسجد برآن جارى نیست (24) .
تغییر نام مسجد
25-س:مسجدى حدود بیست‌سال قبل ساخته‌شده است و به نام مبارک صاحب الزمان علیه السلام نامگذارى‌شده و معلوم نیست که این نام در صیغه وقف هم ذکر شده یا نه،حکم تغییر نام این مسجد ازصاحب الزمان علیه السلام به مسجد جامع چیست؟
ج-مجرد تغییر نام مسجد مانعى ندارد (25) .
آیت‌الله خامنه‌اى دامت‌برکاته
تخریب و بازسازى مسجد
26-س:اهالى یکى از روستاها در نظر دارندمسجد محقرى که تکافوى اهالى محل را نمى‌نمایدتخریب کنند و مجددا مسجد مناسبى در همان محل‌بسازند با توجه به اینکه براى توسعه مسجد مزبور تنهاراه،تخریب آن است،لذا خواهشمند است تکلیف‌شرعى را اعلام فرمائید.
ج-خراب کردن به منظور توسعه،درصورت احتیاج مردم اشکال ندارد (26) .
تغییر محل شبستان مسجد
27-س:اهالى روستایى تصمیم گرفتند بناى فعلى مسجدشان را به عللى تغییر بدهند و چون به جهاتى‌ساختن شبستان در محل کنونى مشکل است،آیامجازند زمین مجاور را شبستان و از مکان قبلى به‌عنوان محوطه استفاده کنند.
ج-مانع ندارد ولى احکام مسجد بر آن‌مترتب است (27) .
28-س:مسجدى است داراى شبستان وصحن،چون به صورت ساختمان قدیمى و کهنه است‌جمعى از مؤمنین تصمیم دارند آن را خراب و تجدیدبنا نمایند ولى طبق نقشه معمار، صحن مسجد به‌صورت شبستان و شبستان به صورت صحن درمى‌آید و این عمل از نظر اصول معمارى و زیبایى‌مسجد،به صلاح مسجد است،در این صورت اشکال‌دارد یا نه؟
ج-تبدیل شبستان مسجد به صحن، جایز نیست (28) .
آیت‌الله گلپایگانى قدس‌سره
تعمیر و توسعه مسجد
29-س:تعمیر مسجدى که نزدیک به خرابى‌مى‌باشد مستحب است و اگر مسجدى طورى خراب‌شود که تعمیر آن ممکن نباشد،مى‌توانند آن را خراب‌کنند و دوباره بسازند بلکه مى‌توانند مسجد را که خراب‌نشده،براى احتیاج مردم خراب کنند و بزرگتر بسازند (29) .
30-س:در شهرستان ما مسجد جامعى است که‌در قدیم بنا شده و الآن حیاط مسجد جهت اقامه نمازجمعه در زمستان و تابستان احتیاج به سقف دارد،ضمنا از نظر واقف هم هیچ اطلاعى در دست نیست واین عمل هم لازم است،سقف زدن چه صورتى دارد؟
ج-مانعى ندارد (30) .
مسجد قبیله‌اى
31-اگر واقف مکانى را به عنوان مسجد طایفه و قبیله یا گروه خاصى وقف کند که تنها همان افراد از آن‌استفاده کنند،هر چند وقف صحیح است و تنها همانهامى‌توانند در آن به عبادت خداوند بپردازند ولى بنابراحتیاط واجب چنین مکانى مسجد نخواهد شد واحکام مساجد را نخواهد داشت (31) .
32-س:نماز خواندن در مسجدى که عده‌اى ازکسانى که در ساختن این مسجد مشارکت داشته‌اندادعا مى‌کنند،که مسجد را براى خود و قبیله خودشان‌ساخته‌اند،چه حکمى دارد؟
ج-مسجد،پس از آنکه به عنوان مسجدساخته شد اختصاص به قوم و قبیله و افرادخاصى ندارد،بلکه براى تمام مسلمانان‌استفاده از آن جایز است (32) .
آیت‌الله خامنه‌اى دامت‌برکاته
[به فصل 2«معمارى مسجد»نیز مراجعه کنید]
پى‌نوشتها:
1-تحریر الوسیله،ج 1،فى مکان المصلى،ص 152،م 18.
2-همان،م 19.
3-همان.
4-العروه الوثقى،ج 1،فى احکام النجاسات،ص 88،م 15.
5-همان،ص 89،م 16.
6-استفتاآت،ج 2،ص 356،ص 54.
7-استفتاآت،ج 2،ص 342،س 18.
8-تحریر الوسیله،ج 2،کتاب الوقف و اخواته،ص 75،م 63.
9-العروه الوثقى،فى مکان المصلى،ص 597،م 12.
10-استفتاآت،ج 2،ص 334،م 2.
11-استفتاآت،ج 2،ص 338،س 9.
12-همان،ص 339،س 13.
13-مجمع المسائل،ج 1،ص 132،ص 23.
14-جامع المسائل،ج 1،ص 96،س 315.
15-مجمع المسائل،ص 136،س 37.
16-استفتاآت ج 2،ص 336،س 5.
17-استفتاآت،ج 2،ص 366،ص 78.
18-استفتاآت،ج 2،ص 357،ص 55.
19-همان،س 56.
20-همان،ص 365،س 77.
21-اجوبه الاستفتائات،ج 1،ص 124،س 414.
22-استفتاآت،ج 2،ص 371،س 93.
23-استفتاآت،ج 2،ص 364،س 75.
24-همان،س 74.
25-اجوبه الاستفتاآت،ج 1،ص 125 س 419.
26-استفتاآت،ج 2،ص 368،س 84.
27-همان،ص 369،س 85.
28-مجمع المسائل،ج 1،ص 141،س 55.
29-توضیح المسائل،م 911.
30-استفتاآت،ج 2،ص 369،س 87.
31-العروه الوثقى،ج 1،فى مکان المصلى،ص 597،م 12.
32-اجوبه الاستفتائات،ج 1،ص 119،س 401.
