درباره این سوال نظرات و تحلیلهای فراوان میان صاحبنظران وجود دارد و هر کدام از حکما و متکلمین در تبیین این مسأله مطالبی را بر اساس دیدگاه خاص خودشان ارائه کرده اند که برای اطلاع از نظرات آنان به منابعی که در پایان معرفی میشود مراجعه شود. اما در این جا به دور از اختلافات دانشمندان و به صورت خلاصه مطالبی ارائه میشود:
1. بدون تردید کهکشانهای عظیم، اجرام بزرگ و کوچک کیهانی، موجودات ارضی و سماوی و خلاصه آنچه و هر چه در عالم هستی وجود دارد به مشیّت حکیمانه، خلعت هستی پوشیداند. تمام پیامبران الهی در این امر متفقاند و از راه وحی الهی به این واقعیت دست یافتهاند و پیروان خویش را آگاه نمودهاند که در جهان هستی هر موجودی غیر خداوند، حادث و مخلوق است و آن که ازلی و ابدی است و قدیم بالذات است و آغازی نداشته و پایانی ندارد حضرت باری تعالی است.
در جهان امروز نیز دانشمندان در پرتوی گسترش علوم طبیعی و بر اثر شناخت اسرار و رموز خلقت به این نتیجه رسیدهاند که سازمان حیرت انگیز جهان نه ازلی است و نه ابدی، کهکشانهای عظیمی که جز با تلسکوپهای بسیاری قوی دیده نمیشود همه حادثاند و اجرام نورانی کیهان، پدیدههائی هستند که زمانی بوجود آمدهاند و خاموش میگردند و به صورت جرم مردهای در فضای بیکران سرگردان میشوند. حدوث کیهان و پیدایش جهان که پیامبران خدا در قرون گذشته از راه وحی الهی با قاطعیت برای پیروان خود توضیح دادند امروز به اثبات قطعی رسیده است و به هیچ وجه قابل تردید نیست. و در راستای این تحلیل است که گفته شده: محققین عصر ما نظریه آن دسته از حکما و فلاسفه دیروز را که به قِدَم ذاتی و به قِدَم صفاتی آسمانها و اجرام کیهانی قایل بودهاند، باطل و مردود میدانند، اینان با استناد به علوم طبیعی و با اتکاء به تحقیقات تجربی به این نتیجه قطعی رسیدهاند که جهان نه ازلی است و نه ابدی بلکه این مجموعه عظیم کیهان، پدیدهای است که در زمان معینی و شرایط مخصوص بوجود آمده و در زمان و شرایط دیگری پایان مییابد و این همان واقعیتی است که در گذشته پیشوایان الهی به مردم گفتهاند و قرنهای متمادی است که پیروان مکتب پیامبران به آن معتقداند، مکتب پیامبران نه تنها اجرام کیهانی و مجموعه جهان هستی را حادث میداند بلکه ماده اولیه جهان را هم که مایه اصلی کیهان است و عالم از آن ساخته شده حادث میشناسد و آن را پدیدهای میداند که به اراده خالق، جامه ی هستی پوشیده و تحقق یافته است.
در روایات اسلامی تصریح شده است که خداوند پیش از هر چیز بوده و بعد از هر چیز خواهد بود و تمام اشیاء را آفریده است پس ماده اشیاء، مانند مجموعه ی کیهان و تمام ثوابت و سیارات موجودی آفریده شده و حادث است. گر چه برای حدوث عالم دلایل مختلف وجود دارد لکن در این جا به عنوان نمونه به چند دلیل اشاره میشود:
الف: دانشمندان امروز درباره حدوث عالم، سخن بسیار گفتهاند از جمله فرانک آلن استاد فیزیک زیستی میگوید: قانون ترمودینامیک (حرارت) ثابت کرده است که جهان پیوسته رو به وضعی روان است که در آن تمام اجسام به درجه ی پست مشابهی میرسند و دیگر انرژی قابل مصرف وجود نخواهد داشت، در آن حالت دیگر زندگی، غیر ممکن خواهد بود، اگر جهان آغازی نمیداشت و از ازل موجود میبود باید پیش از این نابود شده باشد. خورشید و ستارگان و زمین آکنده از زندگی، گواه صادق است بر این که جهان در زمان اتفاق افتاده و پیدایش آن در لحظه ی خاصی به وقوع پیوسته است.[1]
ب: و برخی دیگر از دانشمندان نیز گفتهاند: در شیمی این مطلب بدست آمده که ماده روزی نابود میشود منتهی نابودی پارهای از مواد بسیار کند است و برخی بسیار تند است بنابراین وجود ماده، ازلی نیست و ناچار آغازی داشته است و بر اساس شواهد علمی در رشته ی شیمی معلوم شده که این آغاز تدریجی نبوده بلکه پیدایش ماده ناگهانی صورت گرفته است و حتی پاره ای از دلایل، زمان تقریبی پیدایش آن را نیز نشان میدهد از این رو، جهان مادی در زمان معینی آفریده شده لذا انشتین میگوید: من در این دنیا ماده و نیروی ازلی نمیبینم و آفرینش جهان را نتیجه تصادف نمیدانم من در آفرینش جهان مشیت پروردگار قادر متعال را میبینم و بس.[2]
ج: دلیل دیگر بر حدوث عالم همان قاعده معروف است که گفتهاند: عالم متغیر است و هر متغیری حادث است پس عالم حادث است (شهید مطهری در این زمینه مباحثی مبسوطی عنوان کرده که به منبع ذیل مراجعه شود).[3]
از مجموع مطالب و دلایل یاد شده بخوبی معلوم میشود که هیچ تردیدی در حادث بودن عالم نیست.
د: البته باید توجه داشت که ما دو نوع قدیم داریم: 1. قدیم ذاتی. 2. قدیم زمانی و نیز دو نوع حادث داریم. 1. حادث ذاتی. 2. حادث زمانی.
فلاسفه معتقدند که جهان به لحاظ ماده اش قدیم زمانی و حادث ذاتی است اما متکلمان معتقدند که جهان حادث زمانی است پس در اصل حدوث جهان بین فلاسفه و متکلمان اختلافی نیست اما در این که آیا این حدوث زمانی است و یا این که فقط ذاتی است دیدگاه آنان مختلف است.
معرفی منبع جهت مطالعه بیشتر:
ـ آموزش فلسفه، استاد مصباح یزدی.
پی نوشت ها:
[1] . فلسفی، محمد تقی، معاد از نظر روح و جسم، بیروت، نشر هئت معارف اسلامی، ج1، ص 341.
[2] . معاد از نظر روح و جسم، پیشین، ج1، ص 342.
[3] . مطهری، مرتضی، حرکت و زمان در فلسفه اسلامی، تهران، نشر حکمت، 1357 ش، ج 3.
