آیین عید غدیر و ائمه (علیهم السلام)
سابقه «غدیر» و «عید گرفتن» این روز مقدس، به زمان پیامبراکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) مى‌رسد. در دوران ائمه دیگر نیز این سنت دینى ادامه داشته و امینان وحى الهى، همچون امام صادق(علیه السلام) و امام رضا(علیه السلام) آن را آشکار ساخته و یادش را گرامى و زنده نگه مى‌داشتند. پیش از آنان نیز، امیرالمومنین(علیه السلام) احیاگر این عید بود.
رمز عید بودن«غدیر» نیز، کمال دین و اتمام نعمت در سایه تداوم خط رسالت در شکل و قالب امامت بود.
به فرمان پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) مسلمانان مامور شدند « ولایت» را به صاحب ولایت تبریک گویند و با آن حضرت بیعت کنند. رسول خدا نیز براین نعمت الهى شادمانى کرد و فرمودند: «الحمدلله الذى فضلنا على جمیع العالمین.»
آیه قرآن که به صراحت، این روز را روز اکمال دین و خشنودى پروردگار از این واقعه و این تعیین وصى دانسته، رمز دیگرى از عید بودن غدیرخم است. فرخندگى این روز و عظمت این مراسم و عید بودن غدیر، در آن روز و لحظه برهمگان روشن بود. این نکته را حتى «طارق بن شهاب» مسیحى که در مجلس عمربن خطاب حضور داشت، فهمیده بود که گفت: اگر این آیه “الیوم اکملت لکم دینکم…”(مائده / 3) در میان ما نازل شده بود، روز نزول آیه را عید مى‌گرفتیم. هیچ یک از حاضران نیز حرف او را رد نکردند. خود عمر نیز سخنى گفت که به نوعى پذیرش حرف او بود. 1
عید گرفتن غدیر
غدیر، تنها نه به عنوان « روزى تاریخى»، بلکه به عنوان یک «عید اسلامى» مطرح است. عید بودن آن نیز، مراسم و سنت هاى خاصى را مى‌طلبد و نه تنها باید آن را عید دانست، بلکه باید آن را عید گرفت و به شادمانى پرداخت و به عنوان تعظیم شعائر دینى، آن را بزرگ داشت و بر شکوه آن افزود، تا ارزش هاى نهفته در این روز عظیم، همواره زنده بماند و سیره معصومین (علیهم السلام) احیا گردد.
همه این ویژگی ها براى این روز بزرگ، موقعیتى والا و ارزشمند پدید آورد، آن چنان که رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) و ائمه هدى و مومنانى که پیرو آنان بودند، از موقعیت این روز شادمان بودند. مقصود ما از «عید گرفتن» این روز نیز همین است. خود حضرت رسول نیز به این نکته اشاره و تصریح فرموده است، از جمله این که در روایتى مى‌فرمایند:
«روزغدیرخم، برترین اعیاد امت من است، روزى است که خداى متعال مرا فرمان داد تا برادرم على بن ابى طالب را به عنوان پرچمى هدایتگر براى امتم تعیین کنم که پس از من به وسیله او راهنمایى شوند، و آن، روزى است که خداوند در آن روز، دین را کامل ساخت و نعمت را بر امتم به کمال و تمام رساند و اسلام را به عنوان دین، برایشان پسندید.»1
پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) در این روز می فرمودند:« به من تهنیت بگویید، به من تهنیت بگویید.»(2) این نیز نشان دهنده عید بودن روز غدیر در کلام حضرت رسول اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) است.
خود امیرالمومنین(علیه السلام) در ادامه خط پیامبرجاکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) ، این روز را عید گرفتند و در سالى که روز جمعه با روز غدیر مصادف شده بود، در ضمن خطبه عید فرمودند:
«خداوند متعال براى شما مومنان، امروز دو عید بزرگ و شکوهمند را مقارن قرار داده است که کمال هر کدام به دیگرى است، تا نیکى واحسان خویش را درباره شما کامل سازد و شما را به راه رشد برساند و شما را دنباله رو کسانى قرار دهد که با نور هدایتش روشنایى گرفته‌اند و شما را به راه نیکوى خویش ببرد و به نحو کامل از شما پذیرایى کند. پس جمعه را محل گردهمایى شما قرار داده و به آن فراخوانده است، تا گذشته را پاک سازد و آلودگی هاى جمعه تا جمعه را بشوید، نیز براى یادآورى مومنان و بیان خشیت تقوا پیشگان مقرر ساخته است و پاداشى چند برابر پاداش هاى مطیعان در روزهاى دیگر قرار داده و کمال این عید، فرمانبردارى از امر الهى و پرهیز از نهى او و گردن نهادن به طاعت اوست. پس توحید خدا، جز با اعتراف به نبوت پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) پذیرفته نیست و دین، جز با قبول ولایت به امر الهى قبول نمى‌شود و اسباب طاعت خدا جز با چنگ زدن به دستگیره‌هاى خدا و اهل ولایت، سامان نمى‌پذیرد. خداوند در روز غدیر، بر پیامبرش چیزى نازل کرد که بیانگر اراده‌اش در باره خالصان و برگزیدگان است و او را فرمان داد که پیام را ابلاغ کند و از بیماردلان و منافقان هراس نداشته باشد و حفاظت او را عهده دار باشد… .
تا آنجا که فرمودند: رحمت خدا برشما باد! پس از پایان این تجمع، به خانه‌هایتان برگردید و به خانواده خود، وسعت و گشایش دهید و به برادران خود نیکى کنید و خداوند را بر نعمتى که ارزانى‌تان کرده، سپاس گویید. با هم باشید، تا خداوند هم متحدتان سازد، به یکدیگر نیکى کنید، تا خداوند هم، الفت شما را پایدار کند، از نعمت الهى به یکدیگر هدیه دهید، آن گونه که خداوند بر شما منت نهاده و پاداش آن را در این روز، چندین برابر عیدهاى گذشته و آینده قرار داده است. نیکى در این روز، ثروت را مى‌افزاید و عمر را طولانى مى‌کند. ابراز عاطفه و محبت به هم در این روز، موجب رحمت و لطف خدا مى‌شود. تا مى‌توانید، در این روز از وجودتان خرج خانواده و برادرانتان کنید و در برخوردها و ملاقات ها ابراز شادمانى و سرور کنید…» 3
آیین عید غدیر و ائمه(علیهم السلام)
ائمه اهل بیت علیهم السلام، این روز را شناخته و شناسانده و آن را عید نامیدند و همه مسلمانان را به عید گرفتن آن دستور دادند و فضیلت آن روز و ثواب نیکوکارى در آن را بیان کردند.
فرات بن احنف مى‌گوید: به امام صادق(علیه السلام) عرض کردم: جانم فدایت! آیا مسلمانان عیدى برتر از عید فطر و قربان و جمعه و روز عرفه دارند؟ فرمودند: آرى! با فضیلت ترین، بزرگترین و شریف ترین روز عید نزد خداوند، روزى است که خدا دین را در آن کامل ساخت و بر پیامبرش محمد(صلی الله علیه و آله و سلم) این آیه را نازل فرمود: ” الیوم اکملت لکم دینکم و اتممت علیکم نعمتى و رضیت لکم الاسلام دینا” گفتم: آن کدام روز بود؟ فرمود: هر گاه یکى از پیامبران بنى‌اسرائیل مى‌خواست جانشین خود را تعیین کند و انجام مى‌داد، آن روز را عید قرار مى‌دادند. آن روز، روزى است که پیامبراکرم(صلی الله علیه و آله و سلم)، على(علیه السلام) را به عنوان هادى امت نصب کرد و این آیه نازل شد و دین کامل گشت و نعمت خدا بر مومنان، تمام شد. گفتم: در آن روز، چه کارى سزاوار است که انجام دهیم؟ فرمودند: آن روز، روز عبادت و نماز و شکر و حمد خداوند و شادمانى است، به خاطر منتى که خدا بر شما نهاد و ولایت ما را قرار داد . دوست دارم که آن روز را روزه بگیرید. 4
حسن بن راشد از امام صادق(علیه السلام) روایت مى‌کند که: به آن حضرت عرض کردم: جانم فدایت! آیا مسلمانان را جز عید فطر و قربان، عیدى است؟ فرمود: آرى اى حسن! بزرگتر و شریف تر از آن دو. پرسیدم: چه روزى است؟ فرمود: روزى که امیرالمومنین(علیه السلام) به عنوان نشانه راهنما براى مردم منصوب شد. گفتم: فداى شما! در آن روز چه کارى سزاوار است که انجام دهیم؟ فرمودند : روزه مى‌گیرى و بر پیامبر و دودمانش درود مى‌فرستى و از آنان که در حقشان ستم کردند، به درگاه خدا تبرى مى‌جویى. همانا پیامبران الهى به اوصیاء خویش دستور مى‌دادند روزى را که جانشین تعیین شده، «عید» بگیرند. پرسیدم: پاداش کسى که آن روز را روزه بگیرد چیست؟ فرمودند: برابر با روزه شصت ماه است. 5
عبدالرحمان بن سالم نیز از پدرش روایت کرده که: از حضرت صادق(علیه السلام) پرسیدم: آیا مسلمانان غیر از جمعه، قربان و فطر، عیدى دارند؟ فرمود: آرى، عیدى محترم‌تر. گفتم: چه روز؟ فرمودند : روزى که حضرت رسول(صلی الله علیه و آله و سلم)، امیرالمومنین(علیه السلام) را به امامت منصوب کرد و فرمود:« من کنت مولاه فهذا على مولاه» . عرض کردم: آن روز، چه روزى است؟ فرمود: به روزش چه کاردارى؟ سال در گردش است، ولى آن روز، هیجدهم ذى حجه است.
پرسیدم: در آن روز شایسته است چه کارى انجام شود؟ فرمود: در آن روز، با روزه و عبادت و یاد کردن محمد و آل محمد، خداوند را یاد مى‌کنید . همانا پیامبراکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) توصیه فرموده اند که مردم این روز را عید بگیرند. پیامبران همه چنین مى‌کردند و به جانشینان خود وصیت مى‌کردند که روز تعیین جانشین را عید بگیرند. 6
امام صادق(علیه السلام) نیز روزه غدیرخم را برابر با صد حج و عمره مقبول نزد خداوند مى‌دانستند و آن را «عید بزرگ خدا» مى‌شمرد ند.
در« خصال» صدوق از مفضل بن عمر روایت شده که: به حضرت صادق(علیه السلام) عرض کردم: مسلمانان چند عید دارند؟ فرمودند: چهارعید. گفتم: عید فطر و قربان و جمعه را مى‌دانم. فرمودند: برتر از آنها روز هیجدهم ذى حجه است. روزى که پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)،(دست) حضرت امیر(علیه السلام) را بلند کرد و او را حجت بر مردم قرار داد. پرسیدم: در این روز، چه باید بکنیم؟ فرمودند: با آن که هر لحظه باید خدا را شکر کرد، ولى در این روز، به شکرانه نعمت الهى باید روزه گرفت. انبیاى دیگر نیز این گونه به اوصیاى خود سفارش مى‌کردند که روز معرفى وصى را روزه بدارند و عید بگیرند .
در حدیث دیگرى در «مصباح شیخ طوسى» (7) امام صادق(علیه السلام) آن روز را روزى عظیم و مورد احترام معرفى کرده اند که خداوند حرمت آن را بر مومنان گرامى داشته و دینشان را کامل ساخته و نعمت را بر آنان تمام نموده است و در این روز، با آنان عهد و میثاق خویش را تجدید کرده است. امام، غدیرخم را روز عید و شادمانى و سرور و روز روزه شکرانه دانسته که روزه‌اش معادل شصت ماه از ماه هاى حرام ( محرم، رجب، ذى القعده و ذى الحجه) است.
در حدیثى دیگر است که، حضرت صادق(علیه السلام) در حضور جمعى از هواداران و شیعیانشان فرمود ند:آیا روزى را که خداوند، با آن روز، اسلام را استوار ساخت و فروغ دین را آشکار کرد و آن را براى ما و دوستان و شیعیانمان عید قرار داد، مى‌شناسید؟ گفتند: خدا و رسول و فرزند پیامبر داناتر است، آیا روز فطر است؟ فرمودند: نه. گفتند: روز قربان است؟ فرمودند: نه، هر چند این دو روز، بسیار مهم و بزرگند، اما روز « فروغ دین» از اینها برتر است، یعنى روز هیجدهم ذى الحجه… .
فیاض بن محمدبن عمر طوسى در سال 259( در حالى که خودش 90 سال داشت.) گفته است که حضرت رضا(علیه السلام) را در روز غدیر ملاقات کردم، در حالى که در محضر او جمعى از یاران خاص وى بودند و امام(علیه السلام) آنان را براى افطار نگاه داشته بود و به خانه‌هاى آنان نیز طعام و خلعت و هدایا، حتى کفش و انگشتر فرستاده بود و وضع آنان و اطرافیان خود را دگرگون ساخته بود و پیوسته فضیلت و سابقه این روز بزرگ را یاد مى‌فرمود ند.
پى‌نوشت ها:
1ـ به نقل از علامه امینى در جلد 3 الغدیر.
2ـ شرف المصطفى .
3ـ مصباح المتهجد، ص 524 .
4ـ تفسیر فرات بن ابراهیم کوفى، در سوره مائده .
5ـ کافى، ج 1، ص 303 .
6ـ همان، ص 204.
7ـ همان، ص 513 .
