یکی از ویژگی های وجود کامل امام، علم امام است. در روایات ما، امامان معدن علم خوانده شده اند. خیثمه می گوید: امام صادق ـ علیه السّلام ـ ، به من فرمودند: ای خیثمه، ما درخت نبوّت و خانه رحمت و کلید حکمت و کانون دانش (معدن و علم) و محل رسالت و آمد و شدگاهِ فرشتگان و محل رازِ خداییم …[1] و نیز در روایات، علوم اهل بیت عصمت را علوم الهی و لدنّی و موهوبی و موروثی برشمرده اند. چنانکه امام صادق ـ علیه السّلام ـ فرمودند: علی ـ علیه السّلام ـ عالم بود و علم به ارث منتقل می شود و هرگز عالمی نمیرد جز اینکه پس از او کسی باشد که علم او را بداند و یا آنچه را خدا خواهد (کمتر یا بیشتر از علم عالمِ سابق بداند.) همچنین امام باقر ـ علیه السّلام ـ فرموده اند: خدای عزوجل را دو گونه علم است: 1- علم بذل شده 2- علم نگهداری شده، امّا نسبت به علم بذل شده، هرچه ملائکه و رسولان دانند، ما هم می بینم و امّا علمِ نگهداری شده آن است که خدای در اصل کتاب (لوح محفوظ) است که چون از آن درآید نفوذ کند (و به دیگران رسد).[2] نیز عمار ساباطی می گوید: از امام صادق ـ علیه السّلام ـ ، پرسیدم که آیا امام، غیب می داند؟ فرمود: نه، ولی هرگاه بخواهد چیزی را بداند خدا آن را به او می آموزد. یا در روایت دیگری امام صادق ـ علیه السّلام ـ ، فرموده اند: (انَّ الإمامَ اذا شآءَ أن یَعلَمَ عُلِّم)[3] امام، هرگاه خواهد بداند به او تعلیم می شود. باز هم امام صادق ـ علیه السّلام ـ فرموده اند: «أی امامٍ لا یَعلَم ما یُصیبُهُ و اِلی ما یَصیرُ، فلیس ذلک بحجّهٍ لله علی خَلقه.»[4] هر امامی که نداند چه به سرش می آید از خیر و شر و بلا و عافیت) و به سوی چه رود (از مرگ و شهادت) او حجّت خدا بر خلقش نیست.
امام رضا ـ علیه السّلام ـ ، بنابر علم امامت، همه هرآنچه را که در زندگی مبارکشان واقع شده خواهد شد را می دانست، اینکه چه کسی ایشان را به شهادت می رساند. و در کجا دفن می شود، هم در علم موروثی و موهوبیِ حضرت بود و هم اینکه هرگاه حضرت می خواست بداند خداوند او را آگاه می فرمود. و اساساً از شرایط حجّت خدا همین آگاهی است.
الف ـ روایت صحیحی در کتاب (عیون أخبار الرّضا ـ علیه السّلام ـ ) نقل شده است که یکی از اصحاب امام رضا ـ علیه السّلام ـ می گوید: «علی بن موسی الرّضا ـ علیه السّلام ـ ، را در مسجد مدینه دیدم در حالیکه هارون، مشغول خطابه بود، پس حضرت فرمودند: آیا من و او را می بینی  که در یک خانه دفن می شویم؟[5] ب ـ در همان کتاب در حدیث دیگری آمده است که فردی می گوید: کسی از امام ـ علیه السّلام ـ شنیده بود به من خبر داد که امام رضا ـ علیه السّلام ـ در منی یا عرفات  به هارون نگاه می کردند، پس فرمودند: من و هارون اینطور هستیم و بین دو انگشت خود را جمع کردند، پس ما نمی دانستیم که مقصود ایشان از اینکار چیست؟ تا اینکه در طوس از امر حضرت رضا ـ علیه السّلام ـ شد آنچه شد (حضرت به شهادت رسیدند پس مأمون دستور داد که حضرت امام رضا ـ علیه السّلام ـ را در جنب هارون دفن کنند.»[6] ج ـ همچنین در همان کتاب نقل شده است که (عبدالسلام بن صالح هروی، که از اصحاب امام رضا ـ علیه السّلام ـ بوده است می گوید: از امام رضا ـ علیه السّلام ـ شنیدم که می گوید: «من مظلومانه با سمّ به زودی کشته خواهم شد و در کنار هارون، دفن خواهم شد و خداوند تربت مرا محلّ رفت و آمد شیعیان و دوستداران من قرار می دهد پس هر که مرا در غربتم زیارت کند، زیارت من برای او در روز قیامت واجب است»[7]

نتیجه:
1. امام رضا ـ علیه السّلام ـ به علم امامت، از همه وقایع حیات مبارک خود آگاه بودند از جمله شهادت و محلّ دفن خود می دانستند که در روایت اشاره شده است.
2. امام رضا ـ علیه السّلام ـ می دانستند که در کنار هارون دفن خواهند شد. هرچند دفن حضرت درکنار هارون توطئه مأمون برای کسب وجهه سیاسی بود امّا نتیجه این توطئه را حضرت می دانستند. ضمن اینکه حضرت با هارون در یک قبر نیستند در یک خانه یا اتاق هستند. «مأمون از روی خباثتی که داشت امام را در نزدیکی قبر پدرش رشید در طوس دفن کرد. این امر آشوبی در وجود دعبل و شیعیان برانگیخت. در اشعار بعدی دعبل جملات صریحی به عبّاسیان است. وی به ویژه به همین ماجرا اشاره کرد:
من بنی امیّه را اگر کشتند معذور می بینم ولی برای بنی عبّاس عذری نمی بینم. و قبر در طوس است، قبر بهترین همه مخلوقات و قبر بدترین همه مخلوقات و این از عبارتهای تاریخ است.
3. اگر امام علی بن موسی الرضا ـ علیه السّلام ـ به دستور مأمون در کنار هارون الرشید مدفون می شود تا مایه بهره برداری تبلیغاتی مأمون شود امّا در طول تاریخ، دلهای حق طلب را در مسیر حقیقت جویی، استوارتر و شیفته تر ساخته است. وقتی باطلی را در کنار حقّ مطلق مشاهده می کنی با تمام وجود می خواهی بر باطل بشوری و اعراض کنی و قیام کنی تا دلِ سوخته حق طلبت انتظار بکشد تا آن امام منتقم بیاید و حق را حاکم کند. و باطل را دفن کند. آری هارون دفن شد امّا امام رضا ـ علیه السّلام ـ همواره زنده است.
4. هیچ منافاتی بین دفن امام در جایی که هارون قبل از امام در آنجا دفن شده است وجود ندارد. نه دلالت بر عدم آگاهی امام نسبت به این مسأله دارد که قبلاً توضیح دادیم و نه نقصی برای امام است و نه سودی برای هارون دارد. حضرت، قبل از مرگ هارون، از این مطلب که امام در کنار هارون دفن خواهد شد خبر داده بود که در روایات گذشته آمده است. ضمن اینکه وقتی امام خبر داد، دیگر اینگونه نبود که کسی نداند که امام در آنجا دفن می شود.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. منتهی الامال، شیخ عباس قمی.
2. عیون اخبار الرضا ـ علیه السّلام ـ ، شیخ صدوق.
3. سیره پیشوایان، مهدی پیشوایی.
4. امام در عینیّت جامعه، محمدرضا حکیمی.
5. حیات فکری و سیاسی امامان شیعه علیهم السّلام، رسول جعفریان.
6. قطره ای از فضایل اهل بیت علیهم السّلام، ترجمه محمد ظریف.

پی نوشت ها:
[1] . اصول کافی، ج 1، کتاب الحّجه، ترجمه سید جواد مصطفوی، ص 321.
[2] . همان، ص 376.
[3] . همان، ص 382.
[4] . همان، ص 383.
[5] . عیون اخبار الرّضا ـ علیه السّلام ـ ، ج 2، ص 247، (باب دلالته ـ علیه السّلام ـ فی اخباره بأنّه یدفن مع هارون فی بیت واحد)
[6] . همان.
[7] . همان، ج2، ص 248.