کتابخانه علامه مجلسی
جوامع انسانی در روند «شدن» تاریخی خود، همواره رویکردی فرهنگی ـ اعتقادی را در شؤون اقتصادی، اجتماعی و سیاسی خود منظور داشته و دارند.
خلاقیت و پویایی رفتار اقتصادی و زندگی جمعی، از فرهنگها نشأت می‌گیرد و نظام ارزشی هر جامعه‌ای، سنتها و پسندهایی را که معرف حضور مؤثر فعال آن جامعه در قرون متمادی است، شکل می‌دهد.
فرآیندهای تحول اجتماعی به سرعت، جهان را فرا می‌گیرند. جامعه «انفورماتیک» با توجه به شتاب وحشت‌انگیز گردش اطلاعات و در عین حال بین‌المللی شدن آن، طول عمر مفید اطلاعات را به «لحظه»ها کاهش داده است. سرعت سرسام‌آور گردش اطلاعات «حافظه جمعی» را مختل و منفعل ساخته و روابط «عاطفی ـ ملّی» و همبستگی منطقه‌ای را در قاموس فرهنگ «فراملّی» و انسان «جهانشمول» مخدوش کرده است.
در قاموس فرهنگ «فراملّی»، فرهنگها به مثابه فرهنگهای بومی و اقماری و به تبعیت از اطلاعات و داده‌های فرهنگ «فراملّی» عمل خواهند کرد و به فراخور قابلیتهای «حافظه جمعی» در انتقال بهنگام و توانمند داده‌های فرهنگی ـ علمی، فرصت حضور و بقا خواهند یافت.
کتابخانه‌ها بویژه در کشورهای در حال توسعه که نظام گردش داده‌های فرهنگی آنها متکی بر نظام سنتی اسناد مکتوب است، تجسم عینی «حافظه جمعی»اند. کتابخانه‌ها در عین حال که اسناد مکتوب و داده‌های علمی، تاریخی و فرهنگی گذشته را به حال، و حال را به آینده منتقل می‌کنند، نمودهای شاخص اعتلای فرهنگی اجتماعات نیز به شمار می‌روند. کتابخانه‌ها به مثابه «حافظ جمعی»، احساس مشترک و سهیم بودن در کمّ و کیف زندگی اجتماعی مردم را سامان می‌دهند.
امر توسعه فراگیر و جامع اقتصادی، اجتماعی فرهنگی؛ و نه پیشرفت اقتصادی صرف، در محیط فرهنگی فعال و بارور به وقوع می‌پیوندد. از این رهگذر کتابخانه‌ها به منزله پایگاههای اطلاع‌رسانی فرهنگی ـ علمی در صنعت اشاعه فرهنگ ملی، تثبیت نظام ارزشی و بسیج عزم ملی در پویش توسعه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی از موقعیت استراتژیک برخوردار شده‌اند.
علامه مجلسی (ملا محمدباقر اصفهانی متوفی به سال
1110هـ.ق در اصفهان) در اواسط نیمه دوم سده یازدهم هجری و ده‌سال اوّل سده دوازدهم، مشهورترین فقیه و محدث شیعه امامیه و شیخ‌الاسلام اصفهان و سرآمد علمای آن شهر عالم‌پرور بوده است. علامه مجلسی فرزند ملا محمدتقی مجلسی است که او نیز از مفاخر علمای شیعه به‌شمار می‌آید و در علم و عمل و تقوا و فضیلت جایگاه خاصی داشته است.
پدر را «مجلسی اوّل» و پسر را «مجلسی دوم»، یا علامه مجلسی و به اختصار «مجلسی» می‌گویند.
علامه مجلسی در اواخر حکومت صفوی با پشتکار فوق‌العاده و حوصله فراوان توفیق یافت، از راه تألیف و تصنیف کتابها و تدریس علوم و فنون اسلامی و تعلیم و تربیت شاگردان بسیار، و اداره امور دینی شیعیان عصر خویش، آن‌چنان خدمت مثبت و سازنده‌ای به مردم مسلمان و شیعه ایران کند که هیچ مرجع روحانی دیگر چنین توفیقی نیافته است. آقای علی روانی در کتاب علامه مجلسی بزرگمرد علم و دین می‌نویسد:
«علامه مجلسی بازمانده خاندانی بزرگ و علمی بوده و خود، سرآمد آنها به‌شمار می‌رفته است. بدیهی است که آثار مهمی از کتب پدرانش به او رسیده بود؛ چه از تألیفات آنها و چه کتب دیگران که در کتابخانه‌های آنها بوده است.
او سعی داشته است تمامی آثار علمای شیعه را که تا آن روز همگی خطی و بعضی دست‌نویس مؤلف بوده است، جمع‌آوری کند و اخبار آنها را در مجلّدات بحارالانوار پراکنده سازد. به‌همین جهت کتب بسیاری را به دست آورد و کتابخانه او بسیار غنی بوده است. نگاهی گذرا به فهرست مآخذ بحارالانوار در جلد اوّل آن که علامه مجلسی به عنوان مصادر کتاب، کتب زیادی را در تمامی علوم و فنون دینی نام می‌برد و درباره هر کدام و شخصیت علمی و معنوی مؤلف آنها سخن می‌گوید. این حقیقت را به خوبی آشکار می‌سازد.»
کتابخانه عظیم علامه مجلسی بعد از وفات آن بزرگوار از بین رفته و کتب آن نیز در کتابخانه‌های مختلف پراکنده شده است.
مقبره علامه مجلسی معروف به «سر قبر آخوند» در قسمتی از ساختمان مسجد جامع عتیق اصفهان و سر راه بازار بزرگ اصفهان قرار گرفته است. علامه مجلسی رحمه‌اللّه‌ علیه طبق وصیّتش، درکنار قبر پدرش (مجلسی اوّل) در شمال غربی مسجد جامع اصفهان دفن شده است. این امکان در زمان حیات وی، پایگاه علمی او و پدر بزرگوارش بود.
بنای اصلی مقبره در سال 1092 هجری ساخته شده و حدود 300 سال است که مزار این دو عالم ربانی و محدث نامدار مطاف عاشقان و زائران مخلص شیعه ‌مذهب است.

کتابخانه عمومی علامه مجلسی
کتابخانه عمومی علامه مجلسی در زمینی به مساحت 1850 مترمربع در دو طبقه و از محل نذور است و درآمد موقوفه‌های بقعه به همت هیأت امنای مقبره و نظارت عالیه اداره اوقاف و امور خیریه شهرستان اصفهان در مقابل در ورودی آستانه مرحوم مجلسی و پدرش، در ضلع شمالی مسجد جامع عتیق اصفهان بنا گردیده است.
کتابخانه از سال 1363 با ظرفیت 4000 جلد کتاب فعالیت خود را آغاز کرده است.
تالار قرائتخانه کتابخانه در طبقه همکف به مساحت تقریبی 260 مترمربع استقرار یافته و قابلیت پذیرش آن تنها حدود 320 نفر است. این تالار به دوبخش خواهران و برادران تفکیک شده است.
شایان توجه است که کتابخانه علاوه بر 2000 عضو رسمی حدود 1000 عضو غیر رسمی نیز دارد که با کارت دانشجویی یا معرفی‌نامه از مراکز علمی ـ فرهنگی و دانشگاهها از خدمات کتابخانه بهره‌مند می‌شوند، در طبقه همکف علاوه بر تالار یادشده، مخزن کتاب در فضایی به مساحت حدود 90 مترمربع بیش از 20000 جلد کتاب را در خود جای داده است.
در طبقه زیرزمین کتابخانه، تالاری به مساحت 260 مترمربع به امور فعالیتهای فوق برنامه ـ آموزش قرآن و برنامه‌های سمعی و بصری (تهیه فیلم و نوار) و برنامه قرآنی «محفل‌نور» اختصاص یافته است که بعدا به آن اشاره خواهیم کرد. امورمالی و اداری کتابخانه نیز در همین بخش قرار دارد.
کتب موجود در کتابخانه براساس سیستم بین‌المللی دیویی طبقه‌بندی شده‌اند و ده عنوان موضوعی: تاریخ، ادبیات، هنر، علوم عملی (فنون)، علوم نظری، زبان و زبانشناسی، علوم اجتماعی، اسلام، فلسفه و جغرافیا این کتابها را دسته بندی می‌کنند.
این کتابخانه مجهز به یک شبکه کامپیوتری است که علاوه بر مکانیزه‌کردن اطلاعات و آرشیو، طرح و بررسی و پردازش آماری کتب مورد نیاز اعضاء را نیز در دست‌اجرا دارد.
بیش از یکصدوپنجاه نسخه نفیس خطی که عمدتا مجلدات ارزشمند کلام‌اللّه‌ مجید به خط خوشنویسان نامی و آثار و دستنوشته‌های علامه مجلسی است در بخش نفائس مخطوطات کتابخانه حفظ و نگهداری می‌شوند.
انـتشارات کتـابخانه علامه مجـلسی به منظور گسترش و اشاعه خدمات فرهنگی خود، سه نمایشگاه کتاب را در نقاط مختلف شهر اصفهان برپا کرده است. بخش انتشارات طرح چـاپ و انـتشار کتب اسـلامی و معارف را با همکاری صاحبنظران در دستور کار خود دارد. این بخش، فعالیت ویژه‌ای را در زمینه چـاپ و انـتشار آثار منتشر نشده علامه مجلسی برعهده دارد. کتـب خـطی بـه جای مـانده از عـلامه و کـتب مـرجعی کـه در این کتابخانه موجود است در کمتر کتابخانه‌ای یافت می‌شود.
بخش انتشارات کتابخانه، کار تحقیق، تهذیب و تحشیه آثار عمده علامه را که قریب به چهار اثر علمی و بسیار ارزشمند است و در اولویت قرار داده و در کنار آن تجدید چاپ سایر آثار علامه را نیز مدّنظر دارد.
کلاسهای قرآنی و آموزش قرآن برای خواهران، تهیه فیلمهای ویدیویی آموزش قرآن و برگزاری مراسم قرآنی «محفل‌نور» از جمله فعالیتهای فوق‌برنامه‌کتابخانه است مراسم قرآنی «محفل‌نور» هر ماهه با همکاری اداره اوقاف و امور خیریه شهرستان اصفهان، باحضور اساتید و حافظان قرآن و شخصیتهای فرهنگی و مذهبی کشور در محل «انگورستان ملک» برگزار می‌شود. این محل برای انجام امور مذهبی و قرآنی وقف شده است.
کتابخانه علامه مجلسی به جهت ذخائر نفیس قرآنی و آثار خطی علامه، یکی از کتابخانه‌های به‌نام در داخل و خارج از کشور است. نام کتابخانه علامه مجلسی در فهرست کتابخانه‌های کشورهای پاکستان، لبنان، سوریه، هند، مصر و… به عنوان یکی از کتابخانه‌های مهم ایران آمده است.
کتابخانه علامه مجلسی ظرف 10 سال از آغاز فعالیت خود، ظرفیت کتب خود را به چهاربرابر افزایش داده و تعداد کتب موجود در آن از 4000 جلد به پیش از 20000 جلد افزایش یافته است.
طرح گسترش کتابخانه با همکاری و نظارت عالیه اداره اوقاف و امور خیریه اصفهان به عنوان متولی و کارگزار مقبره و با هماهنگی سازمان میراث فرهنگی شهرستان تهیه شده و در «کمیسیون ماده (5) شورای عالی شهرسازی» نیز به تصویب رسیده است و اینک در مرحله تهیه نقشه‌های اجرایی است. در این طرح، کتابخانه و مقبره علامه مجلسی در یک مجموعه زیارتی ـ فرهنگی، مطابق با بافت معماری منطقه لحاظ شده است.
در طرح گسترش، افزایش تعداد تالارهای قرائتخانه خزانه کتب و ایجاد فضای سبز در اطراف کتابخانه در نظر گرفته شده است. با توجه به برنامه بازسازی و توسعه صحن و بقعه علامه مجلسی که در طرح، پیش‌بینی شده است، اجرای موفق طرح، یک مجموعه غنی زیارتی ـ فرهنگی مناسب و درخور نام و موقعیت این دانشمند بزرگ را به ارمغان خواهد آورد.
جای نگرانی است که چنین کتابخانه‌ای با آن که نام یکی از مفاخر و مشایخ تشیّع را بر پیشانی دارد، به علل مادی توان لازم را برای پاسخگویی و عرضه خدمات فرهنگی به همه اعضای خود نداشته باشد.
بنابه اظهار مسؤولین کتابخانه اغلب اوقات، به علت تکمیل ظرفیت تالار قرائتخانه، کتابخانه از پذیرش مراجعین بیشتر معذور است، و این در شرایطی است که ایران اسلامی در پی پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی، نیازمند به تقویت مبانی فرهنگی ـ مذهبی ام‌القرای اسلام است و انقلاب از ناحیه بنیانهای فرهنگی، تحت شدیدترین و پیچیده‌ترین ضربات ابزار سرکوب دشمن قرار دارد.
همان‌طور که موردنظر مسؤولین و کارگزاران نظام اسلامی است تقویت مبانی فرهنگی و اعتلای آن به عهده نظام اسلامی است و کتابخانه‌ها به عنوان حافظان هویت و فرهنگ در اولویت ویژه قرار دارند.
حضور فعالتر سازمان اوقاف و امور خیریه در عرصه‌های فرهنگی، مورد تأکید جدّی سرپرست و قائم‌مقام سازمان است؛ بنابراین امید می‌رود که شاهد اجرای هر چه سریعتر طرح گسترش مجموعه «زیارتی ـ فرهنگی» علامه مجلسی و تجهیز این مجموعه باشیم. بدیهی است منابع مالی مقبره و کتابخانه که عمدتا از ناحیه نذورات و درآمد موقوفه‌ها تغذیه می‌شود، تکافوی این مهم را در زمان مناسب نخواهد کرد. با توجه به اینکه احتمالاً کنگره «بزرگداشت علامه مجلسی» در سال 1373 برگزار خواهد شد، این مجموعه باید به نحوی آمادگی لازم را برای برگزاری این کنگره به‌دست آورد و در این رهگذر، طرح گسترش، هر چه سریعتر به اجرا گذاشته شود.
این مهم به اقدامات و تدابیر ویژه‌ای نیاز دارد که به تجهیز منابع مالی و فنی طرح بینجامد. در این زمینه اعطای وامهای بدون کارمزد، ارسال کمکهای فنی، مشاورتهای فرهنگی و… از جمله ابزارهای نیل به اهداف طرح ایجاد مجموعه زیارتی ـ فرهنگی علامه مجلسی و برگزاری کنگره بزرگداشت علامه رحمه‌اللّه‌ علیه خواهد بود.
منبع: میراث جاویدان