نویسنده:احمد مبلغى
تاریخ مدیون فاطمه(س) است. او یک معجزه الهى بود. گره‌هاى آمیختگى حق و باطل را گریه‌هاى او گشود. دیوارهاى بلند زندان باطل را فریادهاى او ویران کرد و حق را که مى‌رفت‌براى همیشه زندانى بماند، نجات داد.
بستر بیماریش، بستر زمان را براى پویایى اسلام هموار کرد. ناله‌هایش، ستونهایى شد که بناى نوبنیاد اسلام را از ریزش بازداشت.
اگر آواى فاطمه(س) از دل آرام روزگار خویش برنمى‌خاست، اوج نمى‌گرفت و خروش برنمى‌آورد واقعیتهاى پنهان به ساحل نگاه ما نمى‌رسید. و در اعماق تاریخ براى همیشه ناشناخته مى‌ماند.
اگر چه کم زیست و زود رفت ولى تخم گلهایى را در بیابان جهان افشاند که براى همیشه به شکوفه خواهند نشست و چشمان غم‌زده و پریشان را به مهمانى قرب الهى خواهند برد.
آرى تاریخ مدیون فاطمه(ع) است او تاریخ را شکل داد. تاریخ با ریشه‌هاى فاطمه(س) آب مى‌نوشد، سرسبزى مى‌گیرد و به ثمر مى‌نشیند فاطمه(س) لبخند جهان هستى است. عصاره بودن و چکیده آفرینش.
فاطمه(س) یک معجزه است. او تجلیگاه قدرت الهى است. اگر قدرت الهى از «امى‌» عقل کل مى‌سازد و مهر پیامبرى بر تارکش مى‌نشاند از زندگى کوتاه فاطمه(س) نیز چشمه‌هاى معرفت را براى همیشه در کوهساران جهان روان مى‌نماید. شاید کوتاهى سوره کوثر – این کوتاهترین سوره قرآن – به این نکته نظر دارد. یعنى سوره مربوط به او زود پایان مى‌یابد; آنگونه که عمر او زود پایان یافت.
فقه در کنار کلام. تفسیر و حدیث، کوشیده است وظیفه خویش را نسبت‌به «کوثر» آفرینش ادا کند. راه حقشناسى از او را ارائه دهد. بخشى از افتخار طرح این الگوى بزرگ بشریت را بر دوش بکشد و سیماى او را در آینه خود منعکس سازد.
بررسى برخى از احکام فقهى مربوط به فاطمه(س) نشان مى‌دهد که این احکام در شمار پرسابقه‌ترین احکام فقهى قرار داشته‌اند به عنوان مثال نماز حضرت زهرا(س) تا آنجا در صدر اسلام شهرت داشت که اهل کوفه به این نام آن را مى‌شناختند و یا زیارت آن حضرت(ع) آنگونه که صاحب جواهر مى‌گوید از ضروریات مذهب بلکه از ضروریات دین به شمار مى‌رود. (1)

1 – آگاهى و شناخت نسبت‌به فاطمه(س)
آنکه بر قله شناخت فاطمه(س) مى‌ایستد و پهندشت اختلافهاى مسلمین را نظاره مى‌کند; حق را به درستى از باطل تشخیص مى‌دهد.
کسى که به سرزمین شناخت فاطمه(س) سفر کند درخت اندیشه‌اش به بار اسلام‌شناسى مى‌نشیند زمینه‌هاى بحثى که خورشید شناخت فاطمه(س) بر آنها بتابد روشنایى و وضوح مى‌یابد امامت این نابترین اندیشه کلامى با شناختن سیره فاطمه(س) شناخته مى‌شود. تاریخ، کژیها و درستى‌هاى آن با تاریخ فاطمه(س) دانسته مى‌شود و … ولى دریغا که بسیارى در نیمکره تاریک جهل و دور از نور فاطمه(س) رحل اقامت افکنده‌اند و از مزایاى شناخت او در همه زمینه‌ها بى‌بهره مانده‌اند شناختن فاطمه(س) و غور در این شناخت‌یک ضرورت است و وظیفه. امام صادق(ع) در بیان جایگاه شناخت او فرمود: کسى که فاطمه را بدرستى بشناسد «شب قدر» را درک کرده است. (2)

2 – اسوه‌پذیرى از فاطمه(س)
فاطمه اسوه همه است، اسوه عهد و عصر خاصى نیست. هر چه زمان ما را از عصر او دورتر کند، بیشتر به او نیازمند خواهیم شد. ما همچنان از چشمه جوشان او مى‌نوشیم بعد از ما نیز نسلهاى آینده بر کناره این چشمه زانو خواهند زد. شاید از این روست که امام زمان(عج) همان نجات دهنده بشر در آخرالزمان فاطمه(س) را اسوه خویش مى‌خواند زیرا نیازها و مسایل جامعه امام عصر(عج) را سیره و سلوک فاطمه(س) پاسخ مى‌دهد «وفى ابنه رسول الله(ص) لى اسوه حسنه‌» (3)
چشم‌هاى جوینده ما باید زندگى او را سراپا به نظاره بنشیند; چه آنکه سیره این هدیه بزرگ خدا مشعلى است که ما را از شب‌هاى جهل و گودالهاى انحراف رهایى مى‌بخشد. فقیهان مستند برخى از فتاوى خود را فعل فاطمه(س) و تاسى به آن حضرت(ع) قرار داده‌اند. به عنوان نمونه صاحب جواهر زیارت قبور در شنبه و پنجشنبه را بر پایه تاسى به فاطمه(س) مستحب مؤکد مى‌شمرد. (4)
شایسته است‌حوزه‌هاى علمى به سخنان و سیره فاطمه(س) به عنوان یک منبع فقهى بیشتر روى بیاورند.

3 – بزرگداشت ولادت زهرا(س)
بیستم ماه جمادى‌الآخر روز میلاد فرخنده فاطمه زهرا(س) است. نسبت‌به این روز چند عمل وارد شده است. فلسفه این اعمال گرامیداشت روز ولادت آن حضرت(س) و در نتیجه تحکیم پیوند معنوى با آفریدگار است.
این اعمال عبارتند از:
– شادمانى کردن (5)
– روزه گرفتن (6)
– انجام کارهاى نیکو از قبیل صدقه دادن و … (7)
– زیارت آن حضرت(ع) (8)
این اعمال در جاى خود توضیح داده مى‌شود.

4 – بزرگداشت روز ازدواج فاطمه(س)
ازدواج فاطمه(س) با على(ع) رخداد مهمى در تاریخ است که برکات این ازدواج همچنان مى‌جوشد و فزونى مى‌یابد درختان پربار معرفت و گلهاى عطرآگین معنویت در باغ ازدواج این دو شخصیت رویید و همچنان مى‌روید.
از این روى باید این نقطه عطف تاریخى را در تاریخ گرامى داشت و به همین جهت اسلام براى این روز حساس و تعیین‌کننده وظایفى قرار داده است; مانند:
– روزه گرفتن (9)
– خواندن نماز حضرت فاطمه(س) (10)
ناگفته نماند در تعیین روز ازدواج فاطمه(س) سه نظر وجود دارد. (11)
1 – اول ذى الحجه روز ازدواج بوده است.
بیشتر این نظر را برگزیده‌اند.
2 – ششم ذى الحجه روز ازدواج بوده است.
3 – بیست و یکم محرم ازدواج رخ داده است.

5 – بزرگداشت روز شهادت فاطمه(س)
بزرگداشت‌شهادت فاطمه(س) به عنوان سرآغاز مصیبتهاى اهل بیت، معنى و پیام خاصى در بر دارد چه آنکه تفسیر درست مصیبتهاى بعدى با بزرگداشت‌شهادت او آشکار مى‌شود.
از این روى وظایف خاصى براى بزرگداشت این روز وارد شده است. مانند:
– برپا داشتن مراسم حزن و عزا. (12)
در این زمینه شیخ مفید مى‌گوید: در روز شهادت فاطمه حزن و اندوه مؤمنین تازه مى‌شود. (13)
– خواندن زیارت حضرت(ع) (14)

6 – بزرگداشت نام فاطمه(س)
احکام زیر اهمیت و جایگاه نام فاطمه(س) را آشکار مى‌کند و تعظیم و احیاى آن را لازم مى‌شمرد:
6 – 1 – مستحب است فرزند دختر را فاطمه(س) نام گذاریم. (15)
6 – 2 – به کسانى که فاطمه(س) نام دارند، باید احترام گذاشت.
امام صادق(ع) فرمود:
اگر دخترت را فاطمه(س) نامیدى دشنامش مده، نفرینش مکن و او را مزن. (16)
6 -3 – کسى که غسل واجب بر عهده دارد بنا بر احتیاط واجب نباید جایى از بدن ود را به اسم فاطمه(س) برساند. (17)
6 – 4 – بردن نوشته حاوى نام فاطمه(س) به مستراح کراهت دارد. (18)

7 – تسبیح فاطمه(س)

7 – 1 – کیفیت تسبیح فاطمه(س)
بر پایه روایات، این تسبیح سى و چهار «الله اکبر»، سى و سه «الحمدلله‌» و سى و سه «سبحان‌الله‌» است. (19)

7 – 2 – چرا تسبیح فاطمه(س) نام گرفته است؟
این تسبیح از آن جهت‌به تسبیح فاطمه(س) نام گرفته که پیامبر(ص) آن را به این بانوى دو عالم تعلیم کرد. (20)

7 -3 – اهمیت تسبیح فاطمه(س)
تسبیح حضرت زهرا(س) از اهمیت ویژه‌اى برخوردار است نکات زیر این اهمیت را آشکار مى‌سازد:
الف) تاکید روایات بر آن. به برخى از این روایات اشاره مى‌کنیم:
– امام باقر(ع) فرمود: خداوند در میان حمدها به چیزى با فضیلت‌تر از تسبیح فاطمه(س) عبادت نشده است. (21)
– امام صادق(ع) فرمود: براى من تسبیح فاطمه(ع) به دنبال هر نماز در هر روز محبوبتر از هزار رکعت نماز در هر روز است. (22)
– امام صادق(ع) فرمود: سوگند بخدا اگر چیزى با فضیلت‌تر از تسبیح زهرا(س) بود پیامبر(ص) آن را به فاطمه(س) تعلیم مى‌داد. (23)
– در حدیث آمده که تسبیح فاطمه(س) یکى از علامتهاى مؤمن است.
ب) مستحب است کودکان را به انجام تسبیح حضرت زهرا(س) وادار کنیم. (24)
ج) مستحب است همیشه به انجام این تسبیح مبادرت بورزیم. (25)
د) اهمیت این تسبیح تا آنجا است که امام صادق(ع) فرمود: من سبقت اصابعه لسانه حسب له. (26)
اگر کسى انگشتان او (بخاطر سرعت در شمارش دانه‌هاى تسبیح و یا بندهاى انگشتان) از زبانش پیشى گیرد (و در نتیجه عدد هر ذکرى را به اندازه نگوید) براى او ذکرهاى فوت شده حساب مى‌شود.

7 – 4 – وقت و موارد تسبیح
مبادرت ورزیدن به انجام این تسبیح در همه اوقات مستحب است ولى در برخى از موارد این تسبیح اهمیت و استحباب بیشترى پیدا مى‌کند به برخى از آن اشاره مى‌شود.
الف) به دنبال هر نماز. این مورد در صدر همه قرار دارد و بهترین آنهاست. (27)
ب) بعد از نماز وتر. (28)
ج) به هنگام خوابیدن. (29)
د) به هنگام گرفتارى و داشتن حاجت. (30)

7 – 5 – احکام تسبیح فاطمه(س)
1 – مستحب است موالات را در این تسبیح رعایت کرده و آن را قطع نکنیم. (31)
2 – مستحب است هر گاه در آن شک رخ داد مشکوک را اعاده کنیم. (32)
3 – مستحب است‌بعد از آن دعاى خاصى که وارد شده است را بخوانیم. این دعا در مستدرک ج 5، ص 64 ذکر شده است.

8 – توسل به فاطمه(س)
تقرب به درگاه الهى نیازمند توسل جستن به انسانهایى است که مقام و آبرویى نزد خداى متعال دارند.
نزدیکى فاطمه زهرا به خدا تا آنجا است که رضایت او رضایت‌خداست و خشم او غضب خداست.
بنابراین باید از «باغ قرب‌» او میوه بر گرفت که خداوند این نعمت‌بزرگ را به شیعیان ارزانى داشته است.
به همین جهت کمتر دعاى توسلى است که نام زهرا(س) در آن به میان نیامده باشد.
در کنار دعاهایى که در آنها به عموم اهل بیت‌7 توسل شده دعاهایى یافت مى‌شود که فقط توسل به فاطمه(ع) است. مانند آنچه در روایت وارد شده که به هنگام داشتن حاجت، دو رکعت نماز بجاى آور آنگاه سه بار الله اکبر بگوى و سپس تسبیح حضرت زهرا(س) را انجام بده بعد به سجده برو و صد بار بگوى «یا مولاتى یا فاطمه اغیثینى‌» سپس طرف راست صورت را بر زمین بنه و همین جمله را صد بار دیگر بخوان و بعد طرف چپ صورت را بر زمین بگذار و صد بار دیگر آن را تکرار کن در آخر پیشانى خویش بر سجده گذار و جمله یاد شده را صد بار دیگر انجام بده و سپس حاجتت را بخواه. (33)

9 – جلب رضاى فاطمه(س)
پیامبر(ص) فرمود:
خداوند با خشم فاطمه خشمگین و با رضایت فاطمه(س) خشنود مى‌شود. (34)

10 – دروغ بستن به فاطمه(س)
بنا بر احتیاط واجب دروغ بستن بر حضرت زهرا(س) روزه را باطل مى‌کند. (35)

11 – دعاى فاطمه(س)
11 – 1 – این دعا به عنوان دعاى فاطمه(س) وارد شده و در هنگام داشتن حاجت‌خوانده مى‌شود.
بسم الله الرحمن الرحیم
یا حى یا قیوم برحمتک استغیث فاغثنى ولا تکلنى الى نفسى طرفه عین ابدا و اصلح لى شانى کله. (36)
11 – 2 – در روایات دعایى وارد شده که پیامبر(ص) آن را به فاطمه(س) و على(ع) تعلیم کرد. این دعا در مستدرک ج 8، ص 214 نقل شده است.
امام صادق(ع) فرمود:
اگر دخترت را فاطمه(س) نامیدى دشنامش مده، نفرینش مکن و او را مزن.

12 – دوستى فاطمه(س)
پیامبر(ص) فرمود:
کسى که دخترم فاطمه(س) را دوست‌بدارد در بهشت‌با من است و کسى که او را دشمن بدارد در دوزخ است. دوست داشتن فاطمه(س) آدمى را در صد مورد سود مى‌بخشد که آسانترین آنها مرگ، قبر، میزان، محشر، صراط و محاسبه است. (37)

13 – زیارت فاطمه(س)

13 – 1 – جایگاه و اهمیت زیارت فاطمه را پیامبر(ص) فرمود:
«من زار فاطمه فکانما زارنى‌» (38)
کسى که فاطمه(س) را زیارت کند گویا مرا زیارت کرده است.

13 – 2 – انواع زیارت فاطمه(س):
الف) زیارت قبر آن حضرت(س)
این زیارت به این صورت است که کنار قبر آن حضرت(س)باید قرار گرفت و زیارت خاصى که با این جمله شروع مى‌شود را قرائت کرد: «یا ممتحنه امتحنک الله الذى خلقک قبل ان یخلقک فوجدک لما امتحنک صابره…» (39)
ب) زیارت روز شهادت فاطمه(س)
در روز سوم جمادى الثانیه – که روز شهادت حضرت(س)است – خواندن این زیارت مستحب است.
السلام علیک یا سیده نساء العالمین السلام علیک یا والده الحجج على الناس اجمعین. السلام علیک ایتها المظلومه الممنوعه حقها. اللهم صل على امتک و ابنته نبیک و زوجه وصى نبیک صلوه تزلفها فوق زلفى عبادک المکرمین من اهل السموات و الارضین. (40)
ج) زیارت روز ولادت
روز بیستم جمادى‌الثانى روز ولادت فاطمه زهرا(س) است‌یکى از اعمال این روز خواندن زیارت آن حضرت(س) است. مى‌توان در این روز زیارتى را که خواندن آن در کنار قبر حضرت(س) مستحب است قرائت کرد. (41)
د) زیارت روز جمعه
مستحب است انسان در هر روز جمعه غسل کند و پیامبر(ص) و فاطمه(س) و امامان علیهم السلام را از دور زیارت کند. (42)

14 – صلوات فرستادن بر فاطمه(س)
پیامبر(ص) به فاطمه(س) فرمود:
اى فاطمه! هر کس بر تو صلوات بفرستد خداوند متعال وى را مى‌بخشد و او را در بهشت‌به من ملحق مى‌کند در هر کجاى آن که باشم. (43)
شیخ طوسى در کتاب مصباح المتهجد صلوات مخصوص فاطمه را ذکر مى‌کند که بهتر است‌با آن بر حضرت‌3 صلوات بفرستیم. (44)

15 – کشتن سب‌کننده فاطمه(س)
صاحب جواهر نویسنده بزرگترین دائره المعارف فقه شیعه مى‌گوید: سب فاطمه(س) نیز چون سب امامان علیهم السلام موجب قتل مى‌شود. (45)

16 – گرامى داشتن ذریه فاطمه(ع)
نصف خمس، سهم سادات نیازمند است‌سید کسى است که از پدر به عبدالمطلب برسد هر چند این نسبت از غیر طریق پیامبر(ص) باشد با این وصف – همانطور که صاحب جواهر مى‌گوید – سزاوار است که فرزندان فاطمه(ع) را بر دیگران ترجیح داده و به آنان خمس بیشتر بدهیم. (46)
این مساله اعتبار خود را از این اصل مى‌گیرد که باید فاطمه(س) را گرامى داشت.

17 – نماز
در ارتباط با فاطمه(س) دو نماز مطرح است‌یکى موسوم به نماز فاطمه(س) و دیگرى موسوم به نماز زیارت فاطمه(س).

18 – 1 – نماز فاطمه(س)
یکى از مستحبات، خواندن نماز فاطمه(س) است. پیرامون کیفیت این نماز و وقت آن، توضیحات زیر ارائه مى‌شود:

18 – 1 – 1 – کیفیت نماز فاطمه(س)
نماز فاطمه(س) به دو صورت نقل شده است:
الف) این نماز دو رکعتى است در رکعت اول بعد از حمد صد بار سوره قدر و در رکعت دوم بعد از حمد صد بار سوره توحید خوانده مى‌شود (47) در روایت آمده که تسبیح حضرت زهرا بعد از این نماز بجاى آورده شود. (48) و نیز بر پایه برخى از روایات این نماز دعاى خاصى دارد که بعد از آن خوانده مى‌شود این دعا را شیخ طوسى در مصباح المتهجد» نقل کرد. و خواندن آن بعد از نماز مستحب است. (49)
ب) نماز حضرت زهرا چهار رکعت است در هر رکعت پنجاه بار سوره توحید قرائت مى‌شود. (50)
در مصباح المتهجد دعایى نقل شده که بعد از این نماز خوانده مى‌شود. (51)

18 – 1 – 2 – وقت نماز فاطمه(س)
خواندن نماز فاطمه(س) در همه اوقات مستحب است (52) ولى در دو وقت استحباب بیشترى دارد:
صاحب جواهر مى‌گوید: مؤکد بودن استحباب نماز در این ماه به جهت‌شرافت این ماه است. (54)
ب) در روز اول ماه ذى الحجه (55) . صاحب جواهر مى‌گوید: این روز – اول ماه ذى‌الحجه – روز ازدواج فاطمه(س) با على(ع) است. (56)
شاید استحباب بیشتر نماز در این روز به جهت همین موضوع باشد. (57)

18 – 2 – نماز زیارت فاطمه(س)

18 – 2 – 1 – کیفیت نماز زیارت
صاحب جواهر مى‌گوید نماز زیارت آن حضرت(س) مستحب است و این نماز به صورت هشت‌یا شش یا چهار یا دو کعت‌خوانده مى‌شود. (58)
فرزند سید بن طاووس در کتاب خود نماز زیارت را اینگونه ذکر مى‌کند. این‌ء نماز دو رکعت دارد در هر یک از دو کعت‌بعد از حمد شصت‌بار سوره توحید قرائت مى‌گردد و یا اینکه در رکعت اول بعد از حمد سوره توحید و در رکعت دوم بعد از حمد سوره قل یا ایها الکافرون خوانده مى‌شود. (59)

18 – 2 – 2 – وقت نماز زیارت
فرزند سید بن‌طاووس نمازى که ذکر شد را نماز زیارتى مى‌داند که اختصاص به روز سوم جمادى‌الاخرى (روز وفات فاطمه(س)) دارد بنابر این نماز در این روز بجاى آورده مى‌شود. (60)

سلام کردن به فاطمه(س)
فاطمه(س) فرمود: پیامبر(ص) به من فرمود: کسى که بر پیامبر(ص) و فاطمه(س) سه روز سلام بفرستد به بهشت رود. راوى پرسید این اختصاص به دوران حیات پیامبر(ص) و شما دارد یا بعد از مرگتان نیز چنین است فاطمه(س) فرمود: هم در زمان حیاتمان و هم بعد از مرگمان چنین است.

پى‌نوشتها:

1- جواهر الکلام، 20 / 85.
2- بحارالانوار،43 / 65.
3- همان،53 / 180.
4- جواهر الکلام.
5- مسار الشیعه.
6- مفاتیح الجنان.
7- مفاتیح الجنان و مسار الشیعه.
8- مفاتیح الجنان.
9- بحارالانوار،43 / 92.
10- جواهر الکلام، 12 / 198 ، بحارالانوار،43 / 92.
11- بحارالانوار،43 / 92.
12- مسار الشیعه.
13- همان.
14- مفاتیح الجنان.
15- مستدرک الوسائل.
16- همان.
17- رساله عملیه حضرت امام (قدس سره).
18- جواهر الکلام، 22 / 72.
19- وسائل الشیعه، باب 10 از ابواب تعقیب حدیث‌3، جواهرالکلام، 10 /397.
20- همان.
21- جواهر، 10 /397.
22- همان،396.
23- همان،397.
24- مستدرک الوسائل، 5 /36.
25- همان.
26- جواهر الکلام، 10 / 408.
27- همان‌396.
28- مصباح المتهجد، 142.
29- مستدرک الوسائل، 5 /39.
30- همان،6 / 312.
31- همان، 5 / 64.
32- جواهر الکلام، 10 /407.
33- مستدرک الوسائل،6 / 312.
34- همان.
35- رساله عملیه حضرت امام (قدس سره).
36- مفاتیح الجنان.
37- بحارالانوار،27 /116.
38- مستدرک الوسائل، 10 / 182.
39- مزار شیخ مفید، 155.
40- همان،156.
41- مفاتیح الجنان.
42- مستدرک الوسائل، 10 / 371.
43- بحارالانوار،43 / 55.
44- مصباح المتهجد، 358.
45- جواهر الکلام، 21 / 345.
46- همان،16 / 105.
47- همان، 12 / 195.
48- همان.
49- مصباح المتهجد، 265.
50- همان،266.
51- همان.
52- جواهر الکلام، 12 / 198.
53- همان.
54- همان.
55- همان.
56- همان.
57- همان، 2 /87.
58- مفاتیح الجنان.
59- همان،.
60- احقاق الحق.
منبع: ماهنامه کوثر