در پاسخ به این سؤال نکاتی را یادآور می شوم:
1ـ به شما حق می‌دهیم که چنین سؤالی را طرح نموده و با توجّه به وضعیت زندگی در حال حاضر، نگران آینده‌تان باشید چون سبک زندگی، انتظارات زن و شوهر از یکدیگر و چشم و هم‌چشمی‌هایی که میان خانواده‌ها وجود دارد موجب شده زندگی در نظر جوانان و نوجوانان، سخت و دشوار جلوه نماید. جوان فکر می‌کند برای ازدواج باید منزل شخصی و مستقل داشته باشد. فرش و اسباب زندگی او باید مرتّب باشد، شغل پردرآمد داشته باشد بگونه‌ای که بتواند مراسم عقد و عروسی را مجلل برگزار نموده، بعد از ازدواج نیز خودش و خانواده‌اش در کمال رفاه و آسایش زندگی کنند. امّا ازدواج و زندگی اینگونه وحشتناک هم نیست، اگر واقع‌بینانه‌تر به این قضیّه نگاه کنید، به این نتیجه خواهید رسید که قسمت عمده مشکلات اقتصادی و بیکاری، معضلات ساختگی جامعه ما است. اگر زندگی خویش را بر مبنای اسلام و ارزش‌های انسانی استوار سازیم بسیاری ازمشکلات وجود خارجی ندارد و به اندازه کافی زمینه کار نیز موجود است.
2ـ در نامه‌تان نوشته‌اید که: «آیا یک جوان بیکار می‌تواند به این حدیث اکتفا کرده و ازدواج کند در حالی که در حال حاضر کار وجود ندارد؟» منظورتان از این‌که می‌گویید در حال حاضر کار وجود ندارد، چیست؟ اگر مراد شما این است که اصلاً کار وجود ندارد، حتی با دستمزد کم و در حدّ معمول، این قدری غیر واقع‌بینانه است. کار وجود دارد گرچه ممکن است در ابتدا با سختی و مشکلات روبرو شوید و یا کار مورد نظر و دلخواه برای خود نیابید امّا به مرور زمان و با کسب تجارب و اعتبار به شغل مناسبی مشغول خواهید شد. در این مسأله می‌توانید از دیگران بخصوص پدر، عمو و دوستان‌تان که اهل تجربه هستند، کمک بگیرید. کاش در نامه‌تان تذکر می‌دادید که سطح تحصیلات شما در چه حد است و به کدام شغل علاقمند هستید. در آن صورت ما نیز راحت‌تر می‌توانستیم شما را راهنمایی کنیم و از طرفی بهتر می‌توانستیم قضاوت شما را در رابطه با این‌که کار وجود ندارد، ارزیابی نماییم.
3ـ در آیات قرآن و احادیث که به ازدواج تشویق نموده و فرموده است خداوند ضامن روزی شما است، به این معنا نیست که انسان به ازدواج و تشکیل خانواده اقدام کند بدون این‌که در جستجوی کار و شغل مناسبی باشد. بلکه آیات و روایات بسیاری وجود دارد که به کار و تلاش تشویق نموده[1] و بیکاری را مورد نکوهش قرار داده است و از آن گذشته اگر فردی تنبل و بیکار باشد، هیچ دختری حاضر به ازدواج با وی نخواهد شد، پس اگر آیات و روایات مربوط به ازدواج را در کنار آیات و روایات که به کار و کوشش فراخوانده و سعادت و خوشبختی انسان را مرهون تلاش خود فرد دانسته، قرار دهیم، نتیجه این می‌شود که جوانان هم به کار و کوشش بپردازند و هم در رابطه با زندگی آینده‌شان تصمیم درست و عاقلانه اتخاذ نمایند.
در این صورت، معنای این سخن که «خداوند ضامن روزی شما است» این می‌شود که اگر فردی ازدواج کند یا زمینه‌های ازدواج را فراهم نماید، خداوند این امکان را برای وی فراهم می‌سازدکه شغل مناسبی پیدا کند، و هرگز به این معنا نیست که فرد بدون این‌که کار و تلاش از خود نشان دهد، خداوند بدون واسطه به وی روزی دهد. اساساً دین اسلام، دین کار و تلاش و کوشش است. و از این رو برای کار و کارگر مقام ارزشمندی قایل می‌باشد. پس ضمانت خداوند به این معنا است که هر گاه جوانی برای رضای خداوند و پاک ماندن از فسادها و بیماری‌های روحی و جسمی، و از همه مهم‌تر سعادت و کمال خویش، اقدام به ازدواج کند، لطف و رحمت خود را شامل او کرده و کار مناسب و آبرومندی را برای وی فراهم می‌سازد. فراوان دیده‌ایم جوانانی را که پس از ازدواج با همسر مناسب، شخصیت تازه پیدا کرده و شغل مورد نظر و دلخواه خویش را یافته است. شاید شما هم افرادی را از دوستان‌تان دیده‌اید که هنگام اقدام به ازدواج شغل مناسب و تمکن مالی نداشته‌اند، امّا پس از مدتی به لطف خداوند و تلاش و کوشش خود، وضع اقتصادی‌اش بهبود یافته است.
اینگونه موارد از مصادیق وعده الهی است که فرموده است: «مردان و زنان بی‌همسر خود را همسر دهید، همچنین غلامان و کنیزان صالح و درستکارتان را، اگر فقیر و تنگدست باشند، خداوند از فضل خود آنان را بی‌نیاز می‌سازد. خداوند گشایش دهنده و آگاه است.»[2]
4ـ عدّه‌ای از افراد ممکن است واقعاً زمینه کار برایشان فراهم نباشد یا در اثر بیماری از انجام هر کاری ناتوان‌اند شاید شما نیز از این دسته باشید یعنی با وجودی که علاقه شدید به کار دارید و دایم در جستجوی کار هستید، امّا به عللی زمینه کار برایتان فراهم نشده است، در این صورت می‌توانید به ازدواج اقدام نمایید و به مضمون حدیث پیامبر – صلی الله علیه و سلم- که امداد الهی را نوید داده است اکتفا نمایید.[3] در جای دیگر خطاب به جوانان فرموده است: «اتخذوا الاهل فانّه ارزق لکم»[4] ازدواج نمایید که همراه با آن، درهای رزق و روزی به سوی شما گشوده می‌شود یعنی خداوند نسبت به افرادی که تشکیل خانواده می‌دهند، توجّه خاصی داشته و از فضل و رحمت خویش آنان را بی‌نیاز می‌سازد و به مال و روزی آنان برکت می‌دهد البته توجّه دارید که این معنا، غیر از آن چیزی است که در نکته سوّم به آن اشاره شد. اینجا صحبت از برکت و فضل و رحمت الهی است. یعنی اگر فردی تصمیم به ازدواج گرفت، خداوند در مال و دارایی وی برکت می‌دهد. پیامبر فرموده است: «برای وسعت رزق، زن بگیرید، زن برکت دارد.»[5]. امام صادق- علیه السلام- نیز فرمود: «روزی همراه همسر و فرزند است.»[6]
خلاصه کلام آن‌که:
با توکل و امید به فضل و رحمت الهی و با مشورت و کمک از دوستان و افراد با تجربه، هم در پی شغل و کار مناسب باشید و هم به ازدواج اقدام نمایید، خداوند از فضل و رحمت خویش، زمینه موفقیت شما را فراهم خواهد نمود و به وعده‌ای که به شما و همه جوانان داده است، وفا خواهد کرد. البته یاد خدا را فراموش نکرده قناعت، ساده زیستی و تلاش و کوشش را همیشه سرلوحه زندگی خویش قرار دهید.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. علی اکبر مظاهری، جوانان و انتخاب همسر، دفتر تبلیغات اسلامی، 1374، فصل چهارم.
2. ابراهیم امینی، انتخاب همسر، سازمان تبلیغات اسلامی، 1369.
3. محمد مهدی اشتهاردی، ازدواج آسان و شیوه همسرداری، نبوی، 1378.
پی نوشت ها:
[1] . مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج 103، ص 13، 7؛ ج 78، ص 339.
[2] . نور/32.
[3] . حر عاملی، محمد بن حسن، وسایل‌الشیعه، ج 3، ص 5.
[4] – همان، ص 7.
[5] – همان و نیز محمدی ری‌شهری، محمد، میزان الحکمه. ج 2، ص 1179، تحت عنوان: زیاده الرزق بالنکاح.
[6] – تفسیر نورالثقلین، ج 3، ص 595.
