در رابطه با قسمت اول سؤالتان مراجع تقلید چنین بیان داشته اند؛ ازدواج یا دائم است یا غیر دائم. و ازدواج غیر دائم به ازدواجی می گویند که مدت در آن معین شود و زنی را که به این صورت عقد کنند متعه یا صیغه می نامند، مثل آنکه به مدت یک ساعت یا یک روز یا یک ماه یا بیشتر عقد نمایند. برای اطلاع بیشتر به توضیح المسائل مراجع رجوع فرمایید. امّا در رابطه با قسمت دوم سؤالتان بهتر بود شما بیشتر توضیح می دادید که از چه جهت (شرعی، عرفی، اجتماعی، روان شناختی و …) مرادتان است، به هر حال ما به برخی از ابعاد این مسأله اشاره می کنیم.
این امر از جهتی بستگی به شناخت اصول و قوانین و رعایت این اصول دارد، که اگر درست اعمال شوند از نتایج و پیامدهای احیاناً منفی جلوگیری می شود و اگر از روی هوسرانی و نامعقول تحت عنوان صیغه تن به هر رابطه با هر کسی بدهیم، ممکن است خسارت های مادی و معنوی به زندگی وارد آید. پس باید دید که چرا اسلام این عمل را جایز دانسته است و آن را توصیه کرده است. اگر هدف از تشریع این حکم را آن گونه که هست درک کنیم و درست به کار ببندیم از این حکم الهی می توان همچون ازدواج بهره برد؛ ولی اگر درست به کار نرود ممکن است بعضی گرفتاریها به دنبال آن بیاید، همانطور که ممکن است در ازدواج دائم پیش بیاید.
بعضی از پیامدها و مفاسدی که برای ازدواج موقت (صیغه) ذکر کرده اند که بیشتر از ناحیه افراد بی خبر و جاهل و گاه مغرض نسبت به دین مطرح شده که اگر به درستی در حرف اینان دقت شود و از فلسفه این حکم در اسلام مطلع باشیم می توان به آنها جواب داد. در این خصوص به منبع شماره 1 و 2 رجوع کنید. امّا آنچه که به صورت مختصر و اجمالی می توان در اینجا بیان کرد این است که:
آیا تشریع ازدواج موقت برای تأمین هوسرانی است؟ به قول شهید مطهری با غریزه جنسی چه رفتاری بکنیم؟ ایشان در این زمینه می فرمایند: «در هر چیزی اگر بشود تردید کرد در این جهت نمی توان تردید کرد که ادیان آسمانی عموماً بر ضد هوسرانی و هواپرستی قیام کرده اند، تا آنجا که در میان غالب ادیان ترک هوسرانی و هواپرستی به صورت تحمل ریاضتهای شاقه درآمده است و یکی از اصول واضح و مسلم اسلام مبارزه با هوا پرستی است… (ولی) از نظر اسلام تمام غرایز اعم از جنسی و غیره باید در حدود اقتضاء و احتیاج طبیعت اشباع و ارضاء گردد… جای تردید نیست که هدف اسلام از قانون ازدواج موقت این نبوده که وسیله عیاشی برای مردم هواپرست و وسیله بدبختی و دربدری برای یک زن و یک عده کودک فراهم آید.»[1]
توصیه هایی که از طرف ائمه به این موضوع شده تنها می توان گفت جهت حفظ عفت، پاکدامنی و سلامت روحی و روانی افراد می باشد. اسلام نه رهبانیت جنسی را مشروع می داند و نه نفس کشی را جایز دانسته و نه اشتراک جنسی و هرزه گری و هواپرستی و شهوت رانی را قبول دارد. از این رو به خاطر امور زیر ازدواج موقت را مشروع و جایز دانسته است.
1.تکامل روح و معنویت در سایه عفت و پاکدامنی:
در اسلام اهمیّت فراوانی به عفت و پاکدامنی انسان در زمینه مسائل جنسی داده شده به طوری که در اوصاف مؤمنین در سوره مؤمنون چنین می فرماید: «قد افلح المؤمنون… و الذّین هم لفروجهم حافظون…»[2] این آیات شرط رستگاری مؤمنین را خشوع در نماز، دوری از لغو، پرداخت زکات و آلوده نشدن دامن به گناه زنا می داند. از طرف دیگر به شدت و قوت این غریزه جنسی در انسان آگاه است و سرکوب کردن آنرا باعث پیدایش عقده ها و ناهنجاری های دیگر می داند. از این رو راه میانه ای که معقول و اساسی باشد بنیان نهاده که در صورت رعایت درست آن از هرزه گی و لجام گسیختگی روابط زن و مرد جلوگیری کرده و از طرف دیگر زمینه و بستری برای پرورش استعداد های روحی انسان فراهم می آید.
2. از دیگر مزایای این عمل، سلامت روانی فرد می باشد که در سایه آرامش خاطر حاصل می شود. مرد و زن مسلمانی که روابط خود را در چهارچوبی کنترل شده و شرعی می پیمایند و خود را مقید به اصول و ضوابطی می دانند از آرمش خاطر بیشتری برخوردارند تا کسانی که هیچ حد و مرزی در این زمینه نمی شناسند و غرق در لذت جویی های متنوع می باشند. بی شک چنین افرادی گاه احساس پوچی، بی هویتی، و حتی تنزل موقعیت و مقام خود تا حد یک ابزار کامجویی می کنند و لذا از جهت روحی و روانی دارای تزلزل و پریشان خاطری هستند؛ چرا که خاصیت گناه ربودن آرامش و طمأنینه از انسان است.
3. پاکی جامعه و عفت عمومی جامعه از دیگر مزایا و پیامدهای ازدواج موقت می باشد؛ جامعه چیزی جز روابط انسانها اعم از زن و مرد نیست. اگر روابط فردی بر پایه عفت و سلامت باشد اجتماع نیز از ناهنجاری های کمتری برخوردار خواهد شد. اگر امروزه نگاهی به جوامع غربی داشته باشیم، می بینیم که در بُعد شهوانی در چه منجلابی فرو رفته اند و بنیان خانواده ها تا چه اندازه سست و بی بنیاد است. در جوامعی که زنان به راحتی در دسترس مردان قرار می گیرند (استفاده ابزاری از زنان در مسائل جنسی و تبلیغات) و یا مردان بدون هیچ پایبندی به اصول اخلاقی و وجدان انسانی برای شهوت رانی حاضرند با هر زنی رابطه داشته باشند، سخن گفتن از قداست و کانون گرم خانواده بی معناست. از طرف دیگر کم نیستند زنان و بچه هایی که سرپرست خود را از دست داده اند و از مشکلات عاطفی، مالی و … در رنج هستند، اسلام برای اینکه این گروه از جامعه هم از یک زندگی معمولی همچون دیگران برخوردار شوند تشویق و توصیه کرده که مردان با چنین زنانی ازدواج کنند ـ البته با رعایت عدالت و در جهت مصلحت یتیمان ـ و اگر زنی از ازدواج دائم بی بهره بود راه ازدواج موقت را برای او باز کرده تا از مشکلات ـ جنسی، عاطفی و مادی ـ او کاسته شود.
البته باید یاد آور شد که ازدواج موقت نیز همانند سایر احکام و حتی مانند خود ازدواج دائم می تواند باعث سوءاستفاده مرد و زن قرارگیرد. چه بسا مردانی با سوءاستفاده از این موضوع باعث بدبختی زنانی شده اند و یا زنانی با استفاده از این امر، کانون گرم خانواده مردی را بر هم زده اند. به نظر می رسد آنچه که مهم است این است که زن و مردی که می خواهند در این جهت اقدام کنند به صورت عقلایی و در چار چوب شرع و برای حفظ تقوا و عفت خود و برطرف کردن مشکلات روحی، روانی و جنسی خود دست به این کار بزنند، آن هم در صورتی که ازدواج دائم میسّر نیست و یا اینکه مشکلات دیگری در کار است. در این میان زن باید هوشیاری بیشتری به خرج دهد تا وسیله هوس بازی قرار نگیرد؛ بلکه بعد از شناخت فردی متدین، با تقوا و عاقل، دست به ازدواج موقت بزند. و از طرفی هم خود را در برابر خداوند مسئول بداند که مبادا به کانون خانواده آن مرد آسیبی بزند؛ چرا که در این صورت ممکن است خود از عقاب دنیوی و اخروی مصون نماند. اگر عاقلانه رفتار شود و هدف حفظ عفت، پاکدامنی و تقوا شد و مرد مقابل را نیز این گونه شناخت، می توان از پیامدهای منفی آن آسوده خاطر شد و الا ممکن است انسان با غفلت و شتابزدگی دچار پیامدهای منفی ای شود ـ کما اینکه در ازدواج دائم هم می شود ـ که زندگی او را تحت الشعاع خود قرار دهد.
تذکر: البته زنان در این ازدواج آسیب پذیرتر هستند؛ بنابراین رعایت حدود و شرایط شرعی و عرفی می تواند آسیب ها را کم کند.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1.نظام حقوق زن در اسلام، شهید مطهری، انتشارات صدرا، چاپ 16، آذر1371.
2. ازدواج موقت نیاز امروز، عباس عباس زاده، نشر شاکر، 1378.
3. هفته نامه پرتو، بهمن 1383، در دوازده مقاله.
4. احکام بانوان، مطابق فتوای حضرت آیت الله مکارم شیرازی، تهیه ابوالقاسم علیان، نشر مدرسه امام علی ابن ابیطالب ـ علیه السّلام ـ ص 171 ـ 168.
پی نوشت ها:
[1] . اقتباس از کتاب: مطهری، مرتضی، نظام حقوق زن در اسلام، انتشارات صدرا، چاپ شانزدهم، 1371، ص 78 ـ 77.
[2] . مؤمنون/5.
