مقدمه: انتخاب همسر و تأسیس زندگی مشترک یک خواسته طبیعی است که در وجود انسان نهاده شده و از نعمتهای بزرگ الهی است. علاقه به خانواده است که انسان را از افکار پراکنده و اضطرابهای درونی نجات می دهد، اما افسوس که انسان از این نعمت الهی قدردانی نمی کند و به علت نادانی و‌ آشنا نبودن به وظایف خویش محیط خانه را به زندان تاریک بلکه جهنمی سوزان تبدیل می کند. مهمترین عامل اختلاف خانوادگی آشنا نبودن زن و شوهر به وظایف زناشویی خود و حقوق اعضاء خانواده است. از آنجایی که ذکر همه وظایف در این مجال کوتاه نمی گنجد ما به ذکر چند وظیفه مشترک و چند وظیفه مرد نسبت به زن و چند وظیفه زن نسبت به مرد و وظیفه هر دو به فرزند اکتفا می کنیم و شما را برای آگاهی بیشتر به چند کتاب ارجاع می دهیم.

وظایف مشترک زن و شوهر نسبت به هم
1. شناخت یکدیگر: لازم است زن و شوهر در آغاز زندگی یکدیگر را بشناسند. با طرز تفکر، اخلاق، خواسته ها، تمایلات و توان جسمی هم آشنا شوند. از نقاط ضعف و قوت هم آگاهی یابند. البته نه به قصد عیب جوئی بلکه به قصد اصلاح.
2. احترام به یکدیگر: هر انسانی به شخصیت خویش علاقمند است و خود را دوست دارد و می خواهد دیگران به شخصیت او احترام بگذارند. به عنوان مثال نباید همدیگر را با لفظ تو خطاب کنند و یا صحبت هم را قطع کنند.
3. محبت به یکدیگر: همه انسانها تشنه محبت و دوستی اند و می خواهند محبوب دیگران باشند. کسی که بداند محبوب دیگران نیست خود را بی کس و تنها می شمارد و همواره افسرده است. آقا و خانم محترم باید متوجه باشند که همسر او هم از این غریزه و احساس به دور نیست او نیز تشنه عشق و محبّت است. پیش از ازدواج از محبتهای پدر و مادر برخوردار بوده و بعد از پیمان زناشویی انتظار دارد محبتهای آنان را از سوی همسر خود ببیند و از صمیم قلب دوستش داشته باشد. امام صادق ـ علیه السلام ـ می فرماید: هر کس از دوستان ما باشد به همسرش بیشتر اظهار محبت می کند.
4. خودداری از شکایتهای آزاردهنده: هیچ کس نیست که ناراحتی و گرفتاری و درد دل نداشته باشد. هر کس دوست دارد غم خوار و محرم رازی پیدا کند. و گرفتاری هایش را برایش شرح دهد. و حس ترحمش را برانگیزد. تا غمی از دل خود برداشته و آرامش خاطری پیدا کند. اما هر سخن جایی و هر نکته مقامی دارد. برای درد دل نیز موقعیت مناسبی لازم است. در هر جا و هر شرایط نباید شکایت آغاز کرد. پیامبر(صلی الله علیه وآله) می فرماید: هر کس مصیبتی را که در مال یا بدنش باشد کتمان کند و نزد مردم شکایت نکند بر خدا لازم است گناهش را بیامرزد.
5. خوش اخلاقی: کسی که خوش اخلاق باشد، محبوب همه هست. و همه از معاشرت با او لذت می برند و به ضعف اعصاب و بیماریهای روانی مبتلا نمی شود. خوش اخلاقی برای همه لازم است به ویژه برای زن و شوهر. زیرا همیشه با هم هستند. هر آقا و خانم محترمی: اگر می خواهد زندگی به خود و همسر و بچه هایش خوش بگذرد باید اخلاقش را اصلاح کند. همیشه شاد و خندان باشد. امام صادق ـ علیه السلام ـ می فرماید: نیکوکاری و حسن خلق خانه ها را آباد و عمرها را زیاد می کند.
6. دلجویی از یکدیگر: دشواریهای زندگی بر دوش مرد است. او در بیرون از خانه با صدها مشکل روبرو می شود. او در اولین مواقع، نیاز شدیدی به همدمی دلسوز و مهربان دارد. تا دلداری اش بدهد و روان و اعصابش را آرامش دهد. او دلسوز ندارد و احساس غربت و تنهایی می کند و از مشکلات فرار می کند و به همسرش پناه آورده و لذا خانم باید به داد او برسد و مانند یک پرستار بلکه یک روانپزشک دلسوز از او دلجویی کند.
چنانچه مرد همیشه در یک حال نیست، زن نیز حالات مختلف دارد. گاهی در اثر کارهای دشوار خانه کاملاً خسته شده و گاهی در اثر داد و فریاد فرزندان اعصابش ناراحت است و… بانوان چون احساساتی هستند و تحمل دشواری ها را ندارند فوراً داد و فریاد می کنند. در این زمان نیازشان به دلجویی و همدمی بیشتر است. و باید با نرمی و ملایمت اعصابشان را آرامش داد و برای این کار کسی بهتر از شوهر نیست. زیرا یار و غمخوار و شریک زندگی و محرمترین افراد نسبت به اوست.
7. آراستن برای یکدیگر: رعایت نظافت در همه جا و برای همه لازم است. و انسان باید بدن و لباسش را همیشه تمیز نگه دارد. پاکیزگی و زیبائی اختصاص به زن ندارد. مرد هم باید به سر و وضع خویش برسد و تمیز و شیک باشد.
همانطور که مرد نمی پسندد همسرش یک زن کثیف و ژولیده ای باشد و انتظار دارد در منزل به سر و وضع خویش برسد زن نیز همین انتظار را دارد. او نیز از شوهر ژولیده و بدقیافه بدش می آید و دوست دارد شوهرش را زیبا و مرتب ببیند. پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ می فرمایند: باید شما خودتان را برای همسرتان مرتب و آماده سازید همانطور که دوست دارید آنان خودشان را برای شما مهیا سازند.

وظایف شوهر نسبت به همسر
1. تأمین هزینه خانواده: تمام هزینه های زندگی خانواده شرعاً و قانوناً بر عهده مرد است. تأمین هزینه ها و پرداخت نفقه از احکام قطعیه اسلام و از حقوق واجبه ای است زن بر گردن شوهر دارد. وجوب نفقه مشروط به فقر زن نیست بلکه حتی در صورت غنای او هم، باید نفقه او داده شود.
2. توسعه زندگی: گرچه رعایت اقتصاد کاری خوب و به صلاح خانواده است ولی سختگیری هم خوب نیست و اگر وضع مالی مرد خوب است باید در مخارج اهل و عیالش توسعه دهد. پیامبر می فرماید: از ما نیست کسی که از جهت مال و ثروت در وسعت باشد اما بر اهل و عیالش سخت بگیرد.
3. کمک در کارهای خانه: درست است که خانه داری عملاً بر عهده زنهاست و حرفی هم ندارد ولی باید توجه داشت که اداره یک منزل کار آسانی نیست. یک بانوی خانه دار اگر همه شبانه روز در منزل کار کند باز هم مقداری از کارها لنگ می ماند. مخصوصاً در مواقع غیرعادی مثل مهمانداری، مردانگی آن نیست که وقتی وارد خانه شد تنها امر و نهی کند. پیامبر و ائمه اطهار ـ علیهم السلام ـ با آن عظمت و جلال در امور خانه به همسرانشان کمک می کردند.
و…

وظایف زن نسبت به شوهر
1. خانه داری: خانه محیط کوچکی است اما نعمت بسیار گرانبهایی است. وقتی مرد از کارهای روزانه و سر و صداهای خارج خسته شد به خانه پناه می آورد. و می تواند بدون هیچ قید و بندی در آنجا استراحت کند. پرورشگاه مردان و زنان با فضیلت است. مرکز شخصیت شناسی و کلاس تعلیم و تربیت کودکان است. اداره این پایگاه حساس به عهده بانوان است. یعنی ترقی، تنزل، اصلاح و افساد اجتماع در اختیار بانوان است، پس خانه داری شغل بسیار آبرومندی است.
2. نظافت در خانه: از وظایف مهم خانه داری، تمیز کردن منزل، اسباب و لوازم زندگی است. زندگی در خانه تمیز، مسرّت بخش است. و مرد را به سوی منزل متمایل می سازد. و اسباب آبرو و سربلندی خانواده است.
3. تهیه غذا: از امور مهم خانه داری پخت و پز است. و این امر مراتب کاردانی و سلیقه بانوان را به اثبات می رساند. خانمی که بتواند غذاهای لذیذ و مطبوع تهیه کند شوهرش را به خانه و زندگی علاقه مند می سازد. پیامبر می فرماید: وظیفه زن نسبت به شوهر این است که چراغ خانه را روشن کند و غذای نیکو و شایسته تهیه کند.
4. خروج از منزل با اجازه شوهر: زن نباید بدون اجازه شوهر از خانه بیرون رود.
5. حفظ حجاب: مرد بسیار غیور است و نمی تواند تحمل کند که مرد بیگانه ای به همسرش نگاه کند یا با او در ارتباط باشد. او این کار را تجاوز به حق مشروع خود می داند و از همسرش انتظار دارد با رعایت پوشش و حجاب اسلامی و با تقیّد به ضوابط شرعی و قوانین اخلاقی و با حفظ متانت و حجب و حیای اسلامی شوهرش را در این خواسته مشروع یاری کند.
6. و…

وظایف والدین نسبت به فرزند
1. تربیت فرزند: امام سجاد ـ علیه السلام ـ می فرماید: حق فرزند بر تو این است که بدانی او از توست بد باشد یا خوب به تو نسبت دارد. در قبال پرورش و تأدیب و راهنمایی اش به سوی خدا و کمک به فرمانبرداری اش مسؤولیت داری.
2. پرورش ایمان: کودکانی که از اول با ایمان به خدا تربیت می شوند اراده ای قوی و روانی نیرومند دارند.
3. احترام به کودک: اگر کودک مورد احترام باشد در خانه کمتر از اوامر پدر و مادر سرپیچی می کند. پیامبر می فرماید: به فرزندان خود احترام کنید و با آداب و روش پسندیده با آنها معاشرت کنید.
4. پرورش فطرت راستگویی: یکی از وظایف پدر و مادر در تربیت فرزند پرورش فطرت راستگویی است. آنها موظفند در خانه طوری رفتار نمایند که اطفال به راستی و راستگوئی عادت کنند.
5. دعا برای فرزندان: برای فرزندان خود دعا کنید. امام سجاد در همین زمینه دعایی دارد. خدایا! بر من منت گذار و فرزندانم را بر من ببخش. بر من منت بنه و ایشان را از نعمت صلاح و صواب محروم مساز و… .

معرفی منبع جهت مطالعه بیشتر:
1. امینی، آیین همسرداری، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، 1381.