در اسلام آداب و سنت هایی وجود دارند که از آغاز تولّد فرزند تا روز هفتم به آنها عمل می کنند. عمل به این آداب، زمینه های مساعد تربیتی را در فرزند به وجود می آورد ممکن است نقش برخی از این آداب در تربیت فرزند برای ما مخفی باشد یا تأثیر کمتری از لحاظ ظاهری در تربیت فرزند داشته باشد ولی به هر حال تأثیر خود را در فرزند خواهد گذاشت. بخشی از اینها زمینه تربیت بعدی را فراهم می کنند و برخی، علاوه بر آن، خود نیز اثر تربیتی دارند. این آداب عبارتند از:
1. خواندن اذان و اقامه در گوش نوزاد:
نخستین کاری که پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ و ائمه ـ علیهم السّلام ـ پس از تولّد فرزند انجام می دادند، این بود که در گوش راست او اذان و در گوش چپش اقامه می گفتند. این کار آثاری همچون دوری شیطان از کودک، محفوظ ماندن کودک از دیوانگی و پیسی و غش می باشد.[1]
2. تحنیک یا کام برداشتن:
از دیگر آدابی که معصومین ـ علیهم السّلام ـ در آغاز تولّد فرزند رعایت کرده اند، برداشتن کام نوزاد است. کام برداشتن بدین معناست که مقداری خرما، شیرینی یا چیز دیگری را نرم و ملایم کرده، به صورت مایع درآورند و آن را در حلق کودک بریزند. خوب است که عمل تحنیک به دست بزرگان دین افراد صالح و با تقوا انجام پذیرد. این، در جای خود امر بسیار خوبی است و چون هنگام عمل تحنیک، خوب است که برای کودک دعا کنند، دعای بزرگان برای کودک تأثیر معنوی فراوانی خواهد داشت.[2]
3.خوراندن تربت امام حسین(علیه السلام):
امام باقر(علیه السلام)فرمودند:”به بچه های خودپس ازتولدشان، آب رودخانه فرات وتربت امام حسین(علیه السلام)رابخورانید واگردسترسی به آنها نباشد، ازآب باران استفاده کنید.”[3]
4. پوشش نوزاد:
پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ و ائمه معصومین ـ علیهم السّلام ـ به پوشش کودک، به ویژه در آغاز تولّد، اهمیّت فراوانی می دادند. تاکید بر پوشاندن لباس سفید بر کودک و نهی از پوشاندن لباس زرد بر او، اهمیّت و تاثیر رنگ لباس بر کودک است. امروزه در روان شناسی رنگ ها نیز تأثیر رنگ ها بر حالات روحی ـ روانی انسانها به اثبات رسیده است.[4]
5. انتخاب نام نیک:
در سیره معصومین ـ علیهم السّلام ـ انتخاب نام نیکو و زمان آن مورد تاکید واقع شده است. در مورد زمان انتخاب نام باید گفت که در سیره معصومین، زمان نام گذاری قبل از تولّد می باشد. اگر به بعد از تولّد واگذار شده باشد، تا روز هفتم بهتر است نامگذاری صورت گیرد. در مورد انتخاب نام هم باید سعی شود نام هایی انتخاب شود که مضامین عالی و دل نشین داشته باشد و سعی شود نام هایی که شخصیّت کودک را پائین بیاورد گذاشته نشود. چون نام، نشانگر هویت و شخصیت انسان می باشد و برچسبی است که تا آخر زندگی با او خواهد بود و اثر تلقینی خواهد داشت. به همین خاطر نام بزرگان را برای کودک انتخاب کردن بسیار شایسته می باشد.[5]
6. عقیقه:
از مهمترین آداب و سنتهایی که در رفتار و گفتار پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ و ائمه ـ علیهم السّلام ـ بر آن تاکید شده، عقیقه برای فرزند است. تاکید بر عقیقه به حدّی است که بعضی از علمای شیعه و سنّی به وجوب آن فتوا داده اند ولی اکثر علمای شیعه بر استحباب مؤکّد بودنش نظر داده اند. اهمیّت عقیقه آنقدر زیاد است که معصومین ـ علیهم السّلام ـ فرموده اند نمی توان با صدقه دادن قیمت عقیقه، آن را ترک کرد. اگر در کودکی عقیقه نکنند، در بزرگی خود کودک عقیقه کند. و اگر کسی بمیرد و عقیقه نکند، برای او بعد از مرگ عقیقه کنند.[6]
عقیقه کردن عبارت از کشتن یک گوسفند نر می باشد که بهتر است با گوشت آن یک مهمانی برای آشنایان ترتیب دهد. آثار بسیاری برای عقیقه کردن ذکر کرده اند که مجال بیان آنها نمی باشد.
7. ختنه کردن:
ختنه کردن کودک از دیگر آداب و سننی است که در سیره معصومان ـ علیهم السّلام ـ در روز هفتم ولادت کودک انجام می شود. این کار علاوه بر آثار معنوی که در روایات ذکر شده آثار بهداشتی و جنسی دیگری نیز دارد. سرطان آلت در افراد ختنه شده اصلاً دیده نشده، در حالی که بین افراد ختنه نشده، چنین سرطانی دیده شده است. سرطان پروستات در بین ختنه شده ها کمتر است. عفونت های مجاری ادراری در بین آنها کمتر است و کام جویی های جنسی برای آنها بهتر و راحت تر صورت می پذیرد.[7]
8. تراشیدن سر نوزاد و صدقه دادن به وزن موی او:
از دیگر آدابی که پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ در روز هفتم ولادت کودک انجام می داد، تراشیدن سر نوزاد و صدقه دادن به وزن موی اوست.
نتیجه گیری این آداب و وظایف دو دسته آثار دارند: دسته اوّل آثار جسمی بهداشتی و دسته دیگر آثار روحی روانی. با توجّه به این دو دسته آثار آداب و سنن سه گروه می شوند:
1. دسته اوّل: غالباً آثار جسمانی دارند مثل ختنه کردن تراشیدن موی سر کودک.
2. دسته دوّم: غالباً آثار روحی ـ روانی دارند مثل اذان و اقامه گفتن در گوش کودک، انتخاب نام نیک.
3. دسته سوّم: هر دو نوع آثار را دارند، مثل عقیقه، صدقه دادن.[8]
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. حلیه المتقین، علاّمه مجلسی، انتشارات دارالهجره.
2. سیره تربیتی پیامبر و اهل بیت ـ علیه السّلام ـ جلد اوّل ـ تربیت فرزند، سید علی حسینی زاده پژوهشکده حوزه و دانشگاه.
3. ریحانه بهشتی، سیما میخبر، ناشر نور الزهراء.
پی نوشت ها:
[1] . حسینی زاده، سید علی، سیره تربیتی پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ تربیت فرزند، پژوهشکده حوزه، دانشگاه، چاپ اوّل، 1380، ص54.
[2] . همان، ص57.
[3] فروع کافی،ج6ص24.
[4] . بهشتی، ریحانه، سیما میخبر، ناشر نور الزهراء، چاپ پنجم، 1383، ص166.
[5] . حسینی زاده، سید علی، سیره تربیتی پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ تربیت فرزند، 1380، ص63.
[6] . همان، ص 68.
[7] . پاک نژاد، سید رضا، اوّلین دانشگاه آخرین پیامبر، ناشر اسلامیّه، چاپ سوّم، 1369، ج16، ص164.
[8] . حسنی زاده، سید علی، سیره تربیتی پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ و اهل بیت ـ علیه السّلام ـ ، تربیت فرزند، جلد اوّل، ص74 ـ 76.
