برخی از مستشرقین و به‌تبع آنها برخی روشن‌فکران غرب‌زده اسلامی معتقدند که اعتقاد به مهدویت در نتیجه فشارهای سیاسی بوده که بر مستضعفین جامعه اسلامی وارد شده است.
فان فلوتن می‌گوید: «جور و ستم دولت عباسیان از هنگام به‌حکومت‌رسیدن، کمتر از دولت امویان نبوده است. این جور و ستم‌ها به‌حدی بود که مستضعفین و مظلومین را بر این واداشت که خود را امیدوار کنند؛ لذا چاره‌ای جز این ندیدند که به عقیده به مهدی و انتظار ظهورش دل ببندند، تا بتوانند از شدت تألمات روحی خود بکاهند…».[۱]
دونالد سن می‌گوید: «این احتمال جدی است که اختناق و فشارهای سیاسی که در مملکت اسلامی از طرف حاکمان بنی‌امیه پدید آمده، از اسباب ظهور نظریه مهدویت در آخرالزمان بوده است».[۲]
احمد امین مصری می‌گوید: «عامل اساسی در پیدایش عقیده مهدویت نزد شیعه و اصرار بر آن، فشارهای سیاسی و مصائبی بود شیعیان که بعد از شهادت امام علی و به حکومت رسیدن معاویه با آن روبه‌رو شدند. این مصائب با بیعت با حسن‌بن‌علی و پس از آن، شهادت حسین‌بن‌علی و ازهم‌پاشیدن حرکت‌های ضد اموی و قوت‌گرفتن حکومت امویان شدت گرفت. بنابراین شیعیان بر آن شدند روش خود را تغییر داده، از دعوت آشکار صرف نظر کنند و، به دعوت سری برای ریشه‌کن‌کردن ظلم روی آورند…».[۳]
محمد عبدالکریم عتوم می‌گوید: «واقع آن است که عقیده به مهدی، قبل از وقوع غیبت امام پدید آمد و پرورش پیدا کرد. و این به‌صورت دقیق بعد از واقعه کربلا و بعد از تفرق شیعه، توسط دولت اموی بوده است. این وضعیت نابه‌هنجار برای شیعه، زمینه را برای پذیرش عقیده مهدویت فراهم ساخت تا آنان را از وضعیت موجود نجات دهد؛ بنابراین مهدویت آرزویی شیعی بود که اثر منفی در زندگی شیعیان داشت، اگرچه آنان را از وضعیت موجود نجات داد».[۴]
پاسخ این ادعاها با توجه به چند نکته روشن می شود:
۱. گرچه درطول تاریخ، مستضعفان و مظلومان؛ اعم از مسلمان و غیر مسلمان، شیعه و غیرشیعه، تحت فشارهای سیاسی بوده‌اند، ولی این ادعا که این فشارها باعث شد تا مستضعفان اعتقاد به منجی و مهدی را از خود جعل کنند، ادعایی بدون دلیل است؛ بلکه خداوند متعال مطابق مصلحت و حکمتی که ملاحظه کرده، موضوع منجی و ظهور امام مهدی علیه‌السلام را به‌جهت اقامه عدل و عدالت در سطح گسترده‌ای مطرح کرده است.
۲. همان‌گونه که در جای خود بحث شده است موضوع مهدویت مقتضای خواست فطری بشر بوده و عقل، قرآن و روایات نیز به‌طور صریح برآن اتفاق کرده‌اند و نیز مسلمین به جز اندکی از روشن‌فکران غرب‌زده بر مهدویت اجماع دارند.
۳. درصورتی‌که معنا و مفهوم صحیح مهدویت و انتظار ظهور مهدی موعود در نظر گرفته شود نه‌تنها آثار منفی به بار نخواهد آورد، بلکه آثار مثبتی دارد و موجب، ایجاد روحیه امید در جامعه و فراهم کردن زمینه مناسب برای ظهور امام مهدی علیه‌السلام می‌شود.
پی‌نوشت‌ها
۱. السیاده العربیه و الشیعه و الاسرائیلیات فی عهد بنی‌امیه، فان فلوتن، ص۱۳۲.
۲. عقیده الشیعه، دونالد سن دوایت، ص۲۳۱.
۳. ضحی الاسلام، احمد امین، ج۳، ص۲۴۱.
۴. النظریه السیاسیه المعاصره للشیعه الامامیه الاثنی عشریه، محمد عبدالکریم عتوم، ص۶.
