در شرایط کنونی که نامهای بیگانه در جامعه ما رواج یافته و هر نام بار فرهنگی خاصی را به همراه دارد، توجه به فرهنگ نامگذاری با رویکرد اسلامی یکی از موضوعات بسیارمهم و قابل توجه در حوزه مسایل تربیتی است. چه خوب است که در این زمینه اهمیت نامگذاری، آثار روانی و تربیتی نام و شیوه نامگذاری در فرهنگ اسلامی را به اختصار یادآور شویم.
اهمیت نامگذاری؛
نام و نامگذاری در فرهنگ عمومی جایگاه ویژه‌ای دارد. وجه تمایز انسانها از یکدیگر این است که با اسم از یکدیگر شناخته می‌شوند. در فرهنگ اسلام نیز نامگذاری و انتخاب اسم از یک ویژگی خاص برخوردار است. آیین و مراسم نامگذاری و انتخاب نوع اسم در اسلام، یک روش ارزشمند به شمار می‌رود.[1]
از نظر تربیتی و روان شناختی نیز نام، بر رفتار و شخصیت فرد اثر گذاشته و در سلامت روانی و عزت نفس وی مؤثر است.
شیوه نامگذاری در فرهنگ اسلامی؛
در اسلام توصیه شده است از اولین روزی که کودک به دنیا می‌آید تا سه روز باید برایش نام گذاشته شود. و حتی در برخی موارد می بینیم که سیره و روش بزرگان دین ما نامگذاری فرزندان از قبل از تولد بوده است. سیره عملی ائمه معصومین ـ علیهم السّلام ـ راهنمای بسیار خوبی است که می‌توان با توجه به آن فرهنگ نامگذاری صحیح را در جامعه ترویج نمود.
رسول گرامی اسلام ـ صلّی الله علیه و آله ـ هنگام نامگذاری کودک، ابتدا اذان به گوش راست او و سپس اقامه به گوش چپ کودک می‌خواند و آن گاه نام کودک را انتخاب می‌نمود. در روایات خطاب به والدین آمده است که بهترین و زیباترین نام را برای فرزندان خود برگزینید و از انتخاب نامهای زشت و مسخره آمیز و ناپسند پرهیز کنید.[2] به همین خاطر اسلام یکی از وظایف پدرو مادر را نسبت به فرزند، انتخاب نام شایسته قرار داده است. امام صادق ـ علیه السّلام ـ می‌فرماید: «اوّلُ ما یبرّ الرّجلُ ولدهُ ان یسمیه باسمٍ حسنٍ فلیحسنَ احدُکُم اسمَ ولدِهِ»؛[3] اولین قدم خوبی که انسان بر می‌دارد این است که نام نیک به فرزند خود بگذارد. پس در این کار نیک کوتاهی نکنید.
بزرگان دین ما در مورد نامگذاری فرزندانشان که یکی از شئون تربیت است، سعی داشتند که فرهنگ شیعه زنده بماند، در این مسیر از هر فرصتی استفاده می‌کردند. از جمله نامهای قهرمانان و بزرگان شیعه را برای فرزندان خود انتخاب می‌کردند، و علاقمندان به خاندان رسالت نیز از آنها پیروی می‌نمودند، بر همین اساس، در میان فرزندان امامان، نامهای محمد، علی، احمد، فاطمه، حسن، حسین، خدیجه، زینب و زید به طور مکرّر دیده می‌شود. دشمنان اسلام و اهلبیت در صدد نابودی فرهنگ و ارزشهای شیعه بودند. امّا امامان، نامهای قهرمانان شیعه را بر فرزندان خود می‌گذاشتند تا فرهنگ شیعه و سیره بزرگان زنده بماند.
گاهی در میان فرزندان یک امام، مثلاً امام کاظم و امام حسین ـ علیهم السّلام ـ یک نام برای دو فرزند، تعیین می‌شد. منتهی برای اینکه اشتباه نشود با کلمه صغری وکبری مشخص می‌گردید. مانند فاطمه کبری و فاطمه صغری. و یا در مورد فرزندان امام حسین ـ علیه السّلام ـ سه نفر از آنها به نام «علی» بود که عبارتند از: علی اکبر، علی اوسط، علی اصغر.
روزی مروان بن حکم به امام سجاد ـ علیه السّلام ـ گفت: نام تو چیست؟ امام سجاد فرمود: نام من علی است، نام برادرت چیست؟ امام فرمود: نام او نیز علی است. مروان گفت: اوه! علی، علی چه خبر است؟ مثل اینکه پدرت تصمیم گرفته نام همه پسرانش را علی بگذارد.
امام سجاد ـ علیه السّلام ـ می‌فرماید: به حضور پدرم آمدم و سخن مروان را به اوگزارش دادم. پدرم فرمود: اگر خدا برایم صد پسر عطا کند، دوست دارم نام همه آنها را بدون استثناء علی بگذارم.
سیره رسول گرامی اسلام این بود که: اگر نام کسی و یا شهری زشت بود، اقدام به تغییر آن می‌کرد و نام بهترین برای آن انتخاب می‌فرمود.
تأثیر اسم در شخصیت فرزند
شخصی به امام صادق ـ علیه السّلام ـ عرض نمود: جانم به فدایت، ما اسامی شما و پدران شما را بر فرزندانمان می‌گذاریم، آیا این کار برای ما سودمند هست؟ امام در جواب فرمود: بلی، به خدا سوگند! و آیا دین غیر از حب و دوست داشتن ما اهل بیت است؟ ….
یکی از این فواید می تواند تأثیر در شخصیت و منش فرد باشد. به این صورت که نامگذاری و انتخاب نام شایسته، اظهار محبت به کودک و بزرگداشت او به حساب می‌آید که در ایجاد عزت نفس آنها مؤثر است،
انتخاب اسم برای فرزندان نشاندهنده فرهنگ و تمدن جامعه است. بنابراین در شرایط کنونی باید در جامعه تبلیغ شود تا والدین، اسامی اسلامی برای فرزندانشان انتخاب کنند.
تأثیر اسم در روابط اجتماعی و دوست یابی کودک؛
افرادی که اسم زیبا و شایسته دارند، زودتر در جمع دوستان پذیرفته می‌شوند و در روابط اجتماعی خود موفق‌ترند. امّا افرادی که نامهای زشت و ناپسند دارند، مورد نفرت دیگران واقع شده و باعث می‌شود که در خانواده، مدرسه و حتی در دروان بزرگسالی کمتر مورد پذیرش دیگران واقع شوند.
امید است شما برادر گرامی به عنوان مبلغ و کسی که با پدران و مادران ارتباط دارید، بتوانید در فرهنگ‌سازی اسامی و تبیین آثار تربیتی و روان شناختی آن، نقش مؤثری ایفا نمایید.
امام صادق ـ علیه السّلام ـ از پدران خود نقل فرموده‌اند: رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ پیوسته اسامی زشت افراد و نام ناپسند شهرها را تغییر می‌دادند.[4]
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. شهید مطهری، تعلیم و تربیت در اسلام، انتشارات صدرا، 1374.
2. سید مهدی صانعی، پژوهشی در تعلیم و تربیت اسلامی، انتشارات سناباد، چاپ اول، 1378.
پی نوشت ها:
[1] .عباس اسماعیلی عزیزی، فرهنگ تربیت، انتشارات دلیل ما، چ اول، 1381، ص 283 – 285.
[2] . شیخ حر عاملی، وسایل الشیعه، ج 21، ص 394.
[3] . همان، ص 389.
[4] . شیخ حر عاملی، وسایل الشیعه، ج 21، ص 39.
