این سؤال, به فیزیولوژی خواب مربوط می شود و در منابع علمی روان شناسی و روان پزشکی و فیزیولوژی پاسخ دقیق و علمی آن را می توان یافت. خواب از نظر فیزیولوژی و روان شناسی بسیار مهم و در عین حال فهمیدن آن بسیار مشکل است. خوابیدن و بیدار شدن مثل خاموش و روشن کردن یک لامپ نیست بلکه فرایند بسیار پیچیده ای دارد. از وقتی که انسان به خواب می رود تا زمانی که بیدار می شود، حالت های مختلفی را از لحاظ فیزیولوژیکی و روان شناختی پشت سر می گذارد. روان شناسان در دهه های اخیر با استفاده از دستگاه موج نگار التکریکی مغز (EEG) توانستند حقایق زیادی را درباره خواب و رؤیا کشف کنند.[1] زمانی که شخصی در حال به خواب رفتن است، افکار، پیوستگی منطقی خود را از دست می دهند، امواج مغز، دستگاه تنفس، قلب و سوخت و ساز بدن کاهش می یابد. روان شناسان از این مرحله که فرد تازه به خواب رفته، به خواب REM رِم تعبیر می کنند. مهمترین ویژگی مرحله خواب REM حرکات سریع چشم است. به دنبال این مرحله، فرد به خواب عمیق که روان شناسان از آن به خواب (نانِ رم) NONREM تعبیر می کنند، فرو می رود. دوره خواب عمیق حدود نیم ساعت طول می کشد، سپس به تدریج یک مرحله سبک شدن خواب آشکار می شود. معمولاً خواب دیدن در مرحله خواب سبک رُخ می دهد. و در حدود ده دقیقه به طول می انجامد. در اواخر شب ممکن است خواب دیدن تا 25 دقیقه ادامه پیدا کند.[2] این یک حالت کاملاً طبیعی است.
شاید این سؤال مطرح شود که اساساً چرا انسان خواب می بیند؟ پاسخ این است که خواب دیدن در نگاه تحلیل های دینی مربوط به روح است. روح در حالت خواب از بدن جدا شده و به سیر و گردش به جاهای دیگر می پردازد و یا خاطرات گذشته را به یاد می آورد. روح آن چنان فعال و مسلّط بر فرد است که گاهی اوقات به انجام یکسری رفتارهایی مانند سخن گفتن و راه رفتن در خواب منجر می شود. فرد در حالت خواب، خاطرات گذشته را به یاد می آورد، با دوستانش ملاقات می کند و کارهایی انجام می دهد. برخی اوقات انسان خواب می بیند که به ملاقات یکی از دوستانش رفته است. یا صحنه ای که روز قبل با کسی دعوا کرده، جلو رویش مجسّم می شود. این صحنه ها آن قدر طبیعی به نظر می رسد که فرد به صورت ناخودآگاه تصمیم می گیرد کاری انجام دهد یا با دوستش صحبت کند. البته این تحلیل با یافته های روان شناختی از خواب، خواب دیدن و راه رفتن و صحبت کردن در خواب هماهنگی دارد.
راه رفتن و صحبت کردن در خواب، اغلب در مرحله خواب عمیق اتفاق می افتد. فرد از بستر بلند شده و می نشیند. گاهی به راه رفتن، لباس پوشیدن، فریاد زدن، و حتی بیرون رفتن از منزل و رانندگی کردن منتهی می شود. بعد از آن فرد به رختخواب برمی گردد و صبح روز بعد چیزی از خوابگردی به یاد ندارد.
مهمترین عوامل راه رفتن و صحبت کردن در حالت خواب بعد از سنّ 15 سالگی (که اغلب با اختلال های روان شناختی دیگر توأم است) عبارتند از:
1. عوامل و زمینه های خانوادگی؛ یعنی اگر پدر و مادر به آن مبتلا باشند. به فرزندان نیز سرایت خواهد کرد که این نشاندهنده نقش وراثت و عوامل ژنتیکی است.
2. خستگی زیاد؛ اگر فرد, روزانه کار سخت و طاقت فرسا انجام دهد، گاهی شب دچار این اختلال می شود.
3. محرومیت از خواب؛ نیز باعث این اختلالات می شود.[3] 4. نوع تغذیه و مقدار آن؛ خوردن بعضی غذاها و یا مقدار زیاد آن موجب یکسری اختلالات در حالت خواب می شود.[4] به طور کلی، راه رفتن و صحبت کردن در خواب برخواسته از یکسری عوامل ژنتیکی و استرس و فشارهای روانی است. وقتی انسان درگیر یک امتحان یا انجام یک کار سخت و مهم است، شب آن را خواب می بیند و درباره آن صحبت می کند. البته خوابگردی به ندرت اتفاق می افتد که یکباره در بزرگسالی تجلّی کند و اگر چنین اتفاقی, مشاهده شود؛ باید به جستجوی عللی مانند مصرف مواد یا وجود یک عارضه عصب شناختی بپردازیم.[5] برخی از روش های درمان راه رفتن و صحبت کردن در خواب؛
1. دارو درمانی؛ درمان دارویی حتماً زیر نظر یک روان پزشک متخصص باید انجام شود. مهمترین داروهایی که روان پزشکان تجویز می کنند عبارتند از: 1. دیازپام. 2. کلونازپام. 3. فلورازیپام. البته مقدار دارو و این که در هر روز چند نوبت باید مصرف شود، باید زیر نظر روان پزشک باشد. 4. مصرف قرص آمی نپتین[6] نیز در درمان خوابگردی مفید است.
2. رفتار درمانی؛ تنظیم رژیم غذایی، کم خوردن کاهش استرس و فشارهای روانی و کم شدن کار و برنامه های خسته کننده می توانند در تنظیم خواب و درمان اختلالات خواب بسیار مفید و راهگشا باشند.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. مجید صادقی، درمان قدم به قدم اختلالات روان پزشکی، نشر برای فردا، 1380.
2. پریرخ دادستان، روان شناسی مرضی تحولی، سمت، ج 2، 1378.

پی نوشت ها:
[1] . دادستان، پریرخ، روان شناسی مرضی تحولی از کودکی تا بزرگسالی، سمت، 1378، ج 2، ص 15 (اقتباس).
[2] . معنوی، عزّالدین و فدایی، فرید، خواب و رؤیا از دیدگاه پزشکی، انتشارات دانشگاه تهران، 1365، ص 15-13.
[3] . صادقی، مجید، درمان قدم به قدم اختلالات روان پزشکی، انتشارات برای فردا، 1380، ص 109.
[4] . روان شناسی مرضی تحولی، ص 82.
[5] . روان شناسی مرضی تحولی، 84.
[6] . amineptin.