نویسنده: دکتر سید ضیاء الدین مظهری

تا دو دهه قبل، گستردگی اضافه وزن و چاقی های غیر مرضی، منحصر و محدود به بزرگسالان بود ولی متأسفانه در چند سال اخیر، روند تصاعدی گسترش اضافه وزن و چاقی ها درکودکان خردسال و نوجوانان و جوانان، زنگ خطر جدی را به صدا درآورده است و علاوه بر پیامدهای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و آموزشی و بیماری زایی، چنین رخدادی در زمان حال، توأم با بروز و شیوع بیماری های مختلف با عوارض و ضایعات متعدد در سیستم های قلبی، عروقی، متابولیکی، ریوی و تنفسی، کبدی و صفراوی، ارگان های حسی، حرکتی، اسکلتی و عضلانی، عصبی و روانی و اختلالات جنسی است که به صورت بلوغ زودرس دوران کودکی با زمینه سازی و بذرافشانی بیماری های مزمن غیرواگیردار خوش خیم و بدخیم در سنین بعدی و بزرگسالی و سالمندی نمایان می شود.
پرداختن به این مشکل رو به گسترش در جوامع شهری و روستایی و چاره جویی و رایزنی های به موقع و ضروری را اجتناب ناپذیر کرده است و لازم است در راستای مبارزه و کنترل چنین رخدادی به طور جدی و هم زمان در دو بعد پیشگیری و درمان، اقدامات سریعی برای مهار کردن و درمان های اصولی اضافه وزن و چاقی های ایجاد شده در آینده سازان این مرز و بوم به عمل آورده شود.
در فرصتی که به من داده شده می باید به نحوه درمان صحیح چاقی در کودکان و نوجوانان بپردازم ولی بی مناسبت نمی دانم یادآوری کنم که بهترین راه و موفقیت آمیزترین اقدامات و اقتصادی ترین روش های مبارزه با اضافه وزن و چاقی ها و پیامدهای خوش خیم و بدخیم این بیماری خزنده با عوارض بسیار گزنده اش، پیشگیری بجا و به موقع از عوامل زمینه ساز این مشکل رو به گسترش در جامعه است. اگر پرسیده شود بهترین و مناسب ترین اقدامات از چه زمانی باید آغاز شود، گفته خواهد شد بهترین زمان، قبل از انتخاب همسر و پیش از تصمیم گیری به بارداری ودوران بارداری و بعد از تولد نوزاد و تمام دوران نوپایی و کودکی و نوجوانی است. به خصوص به مادران محترم توصیه و تأکید می شود که در تغذیه کودک شان در ایام نوپایی، کودکی و نوجوانی را به کارگیری روش « پاتکا » جداً خودداری کنند. « پاتکا » یعنی دادن پاداش یا التماس و اجبار به خورانیدن لقمه ای بیشتر یا جرعه ای افزون تر یا برعکس، تهدید کودک به اعمال تنبیه های جسمی و روحی یا قطع امتیازات داده شده یا تغییر جهت 180 درجه و تن دادن به کودک سالاری و اجرای بی چون و چرای خواسته های غیر منطقی یا نامقبول کودک و از همه بدتر ایجاد انحراف فکر و حواس پرتی برای هدایت لقمه ای غذا به دهان کودک با ادا و اصول هایی نامعقول و در آوردن صداهای عجیب و غریب یا با نشاندن بچه در مقابل فرستنده های تلویزیونی یا DVD و مشغول کردن آن ها به تماشای انواع کارتون ها و فیلم های عجیب و غریب

درمان چاقی کودکانه، علم یا هنر؟
کودکان از یک سو در حال رشد بوده و نباید با به کارگیری روش های شتاب آلود و نامتعادل، آنها را به گرسنگی های پنهان دچار کرد. یا با کاهش مقدار زیاد از غذای روزمره و کاستن صاعقه آسای درشت مغذی های انرژی زا، آن ها را به عدم تأمین حداقل کالری مورد نیاز دچار کرد که بدن آن ها جهت تأمین حداقل انرژی مورد نیاز به تجزیه پروتئین ها و اسیدهای آمینه ضروری و غیر ضروری سوق داده شود که طبیعتاً آثار هر دوی این موارد به صورت کند و کندتر شدن یا وقفه کامل روند رشد جسمی نمود پیدا خواهد کرد. پس در جهت اقدامات اساسی و اصولی در قبال کنترل وزن و جلوگیری از چاقی کودکان چه باید کرد؟!
1. آموزش مادران جوان در قبال تغذیه صحیح کودک و زدودن باورهای غلط، به خصوص وسواسی که اول زاهای کم سن و سال در زمینه تغذیه کودک شان به صورت سینه به سینه دریافت کرده اند.
2. تحلیل برنامه های غذایی روزانه کودک و بررسی یادآمدهای تغذیه هفتگی کودکان و شناخت و تعیین اشتباهات به عمل آمده در تغذیه روزانه و ارائه توصیه های عملی و کاربردی به خانواده ها برای رفع تدریجی روش های غلط به کار برده شده.
3. تعدیل تدریجی و حذف کامل میان وعده های غذایی پر انرژی و فاقد مواد مغذی لازم ( چیپس، پفک، هله هوله، شربت ها و نوشابه ها )
4. افزایش به کارگیری مقدار بیشتری از فیبرهای محلول یا نامحلول در گنجانیدن غذاهای تهیه شده از غلات، حبوبات و سبزیجات مختلف و تعدیل تدریجی و حذف کامل شکلات، شیرینی، کیک و بستنی های روزمره و جایگزینی آن ها با میوه های فصل و دانه ها و مغزها ( آجیل شیرین و شور به صورت متعادل و متنوع )
5. افزایش مقدار لبنیات دریافتی نسبت به قبل از اجرای برنامه جدید، حداکثر تا میزان دو تا دو و نیم واحد. لازم به یادآوری است عادت کردن افراد به خوردن شیر بیشتر از حد نیاز که موجبات کم خونی و برخی از بیماری ها را فراهم می کند، توصیه نمی شود.
6. افزایش زمان فعالیت های جسمی و بازی های دسته جمعی و کاهش زمان تماشای تلویزیون.
7. ایجاد نظم در ساعات خواب زود هنگام شبانه و رعایت وعده های اصلی و میان وعده ها و عدم حذف وعده صبحانه.
8. تغذیه در محل مشخص و زمان معین و ظروف اختصاصی کودک و نوجوان.
9. خونسردی توأم با قاطعیت در قبال تغذیه کودک و عدم به کارگیری زور و اجبار مبنی بر خوردن حتمی تمام غذای داده شده.
10. هر چه سن شروع چاقی پایین تر باشد، عوارض دراز مدت آن بیشتر، خطرناک تر و احتمال درمان چاقی برای همیشه بسیار ضعیف تر خواهد شد. لذا اقدام فوری جهت تأثیرگذاری در روند اضافه وزن کودکان و نوجوانان بسیار مؤثر واقع خواهد شد.
11. مهرورزی و ابراز محبت معقول پدر و مادر به کودک و پاسخگویی به نیازهای برخورداری بچه ها از عواطف پدری و مادری، از پر خوری های احتمالی و افسردگی های کودک جلوگیری می کند.
12. عدم جبران قصور یا بی توجهی ها یا تنبیه های بی مورد با خوراندن یا خرید تنقلات رنگارنگ که عذر بدتر از گناه تلقی می شود.
13. اصلاح تدریجی عادات غذایی غلط و خارج از چارچوب برنامه های مورد نیاز و ناخنک زدن ها و ریزه خواری های مداوم.
14. کاهش دفعات تغذیه کودک در خارج از منزل به خصوص فست فودها و انواع ساندویچ، همبرگر، پیتزا و سیب زمین سرخ کرده با سس های پرچرب و انواع نوشابه ها و دسرهای خامه ای پر از قندهای ساده و چربی های اشباع شده.
15. کاهش مقدار نمک، شکر، افزودنی های مختلف، چربی های حیوانی و روغن های گیاهی جامد یا مایع، فراتر از نیاز بچه به هنگام طبخ غذا در منزل.
16. کاهش استرس و اضطراب و دل نگرانی های کودکان و نوجوانان که به صورت پرخوری و ریزه خواری نمود پیدا کرده و به عنوان یک عامل تسکین شرطی در می آید و توجه و دقت در ایجاد نظم در ساعات خواب شبانه و جلوگیری از شب زنده داری آن ها.
17. محدود کردن مدت زمان نشستن در مقابل تلویزیون به مدت حداکثر یک و نیم یا دو ساعت در روز و منع کامل صرف غذا یا تنقلات و غیره در هنگام تماشای تلویزیون.
18. عدم نشان دادن ابراز رضایت و محبت و تشکر والدین، مادربزرگ ها، پدربزرگ ها، عمه ها و عموها و خاله ها و دایی ها به صورت تقدیم انواع خوراکی ها و تنقلات رنگارنگ.
19. احتمال چاقی فرزندان پدران و مادرانی که وزن متناسب با قدشان دارند 9 درصد است. در حالی که اگر یکی از شما چاق و دیگری دارای وزن متناسبی باشد، این احتمال چاق شدن به 41 تا 50 درصد و اگر هر دو نفرتان چاق باشید، احتمال چاق و فربه شدن فرزندتان به 66 تا 86 در صد افزایش خواهد یافت.
منبع مقاله :
نشریه زیبایی سالم، سال هفتم، اول و پانزدهم دی ماه 1393