در طب سنتی، ظهور علائم بیماری در اثر به هم خوردن تعادل اخلاط چهارگانه (صفرا، سودا، بلغم و خون) رخ می دهد. این چهار خلط باید در بدن به میزان متعادل و طبیعی باشند. در غیر اینصورت مضر هستند. زیاد شدن خلط (خلط در لغت یعنی آمیزه یعنی چیزی که با چیز دیگر آمیخته باشد)، سبب سنگینی، غلظت خون و بالا رفتن حرارت بدن می شود، لذا فرد در خود احساس کسالت، سستی، میل به خواب، سردرد و کندذهنی می کند.
علت اصلی همه این حالات زیاده روی در خوردن و آشامیدن، استراحت زیاد، ورزش نکردن و استحمام کم است. بطور کلی علت پیدایش بیماری های مختلف به هم خوردگی اخلاط است که با توجه به نوع خلط نشانه های مختلفی دارد. این چهار خلط در بدن جایگاه مشخصی دارند: سودا در طحال، صفرا در کیسه صفرا، خون در کبد و بلغم در لنف(سرتاسر بدن)جای گرفته اند.

صفرا:

غذاهای چرب و شیرین صفرا را زیاد می کنند. از علائم غلبه این مزاج می توان به تلخ شدن دهان، عطش، عصبی شدن، سرگیجه، سردرد، گاهی یبوست، تندخو شدن، کدر شدن رنگ ادرار، کم شدن اشتها و دیدن خواب های هولناک اشاره نمود. این افراد گاهی پر انرژی و گاهی کم انرژی هستند. طبع صفرا کاملا گرم و خشک است. از این رو پوست این افراد هم خشک و فاقد رطوبت مناسب است. رنگ پوست آنها گرایش به زردی دارد. این افراد تمایل به گرمی ها دارند.

غذاهای مفید برای صفراوی مزاج ها:

غذاهای سرد برای این افراد بسیار مناسب است؛ مثل انواع میوه ها نظیر انار، هندوانه، مرکبات، سبزیجات تازه، لیموترش، نخود فرنگی، قارچ، برنج سفید، محصولات جو و آب زرشک. این افراد باید از غذاهای ملین مثل خاکشیر، آلو بخارا و اسفرزه به تناوب استفاده کنند.

غذاهای مضر برای صفراوی مزاج ها:

غذاهای آماده و سرخ کرده، غذای پرچرب، ماکارونی، آش رشته، شیرینی جات، آجیل، گوشت، تنقلات زیاد، بادمجان، غذاهای حاضری مثل ساندویچ، سوسیس، کالباس و… کلا غذاهای گرم و ادویه جات گرم برای این افراد مضر است، چون زیاده روی در مصرف این مواد باعث ترشح بیش از حد صفرا و ایجاد سنگ های صفراوی در آنها می شود. ماست و لبنیات برای آنها مفید است. کاهو هم بسیار مناسب می باشد، چون برعکس صفرا سرد و تر است و باعث دفع صفرا می شود.

خون:

مزاج مهم بعدی خون است که مزه آن شیرین می باشد و بوی بدی ندارد. مهم ترین وظیفه این مزاج، تغذیه بدن است. به همین خاطر به همه بدن می رود و تقریبا در همه جا حضور دارد. این مزاج در تشکیل و تولید گوشت و عضلات بدن نقش اصلی را به عهده دارد. این مزاج گرم و تر است. افراد دموی مزاج پوست مرطوب و گرم و منافذ پوستی بازی دارند، معمولا زیاد عرق می کنند و پرمو هستند. این افراد اشتهای خوبی داشته و تمایل به مواد گرم دارند. در صورتی که بالعکس برای کاهش حرارت بدن باید غذاهای سرد را هم به تعادل مصرف کنند.
معمولا بیماری های افراد دموی در اثر افزایش حرارت و خون است. از این رو حجامت به کنترل حرارت بدن این افراد کمک می کند. اگر در فردی این مزاج غلبه کند، علائم آن سنگینی سر، کندی حواس، شیرین شدن دهان، سرخی پوست، قرمزی زبان و جوش های فراوان است. علت غلبه کردن این مزاج عمدتاً پرخوری و مصرف زیاد غذاهای پرادویه و سرخکرده است.

غذاهای مضر برای دموی مزاج ها:

پرخوری بدترین عادت این افراد است، بخصوص مصرف غذاهای سرخ کرده و حجیم، انواع غذاهای آماده و شیرینی جات، کره، غذاهای نشاسته ای، دوغ، نوشابه، آب یخ، گوشت زیاد، مصرف زیاد مواد و ادویه های گرم، مثل خرما، هل، دارچین، ماست، ترشیجات، سرکه، غذاهای آماده و بادمجان.

غذاهای مفید برای دموی مزاج ها:

توصیه مهم برای این افراد، نوشیدن آب زیاد است، چون به رقیق شدن خون کمک می کند و حرارت بدن را متعادل می نماید. از آنجایی که این افراد معمولا پرخور هستند، رعایت میانه روی در خوردن قدم مهم بعدی برای آنهاست. بعلت گرم بودن مزاج آنها بهتر است از غذاهای سرد و خنک بیشتر در برنامه غذایی خود بگنجانند؛ مثل محصولات حاوی جو(نان جو و سوپ جو)، لیموترش، انار، غذاهای خاص بخصوص میوه جات و سبزیجات، زرشک، غذاهای سبک و ساده، استفاده از روغن زیتون و همچنین از روغن، غذاهای غیرسرخ کردنی و بخارپز کمتر استفاده نمایند.

سودا:

مزاج بعدی سودا است که سرد و خشک است. لازم به ذکر می باشد که غذاهای مانده، شور، بیات و نمک سود، سودا را زیاد می کنند. پس در خوردن آنها باید جانب احتیاط را رعایت نمود. سودا سنگین ترین خلط بدن است. سودای طبیعی همان رسوباتی است که در خون تشکیل می شود و تیرگی خون از آن است. پوست افراد سودایی خشک و رنگ پوست آنها تیره است. مزه دهان آنها هم شور یا ترش است و دهان خشک دارند. یبوست دارند. تمایل به گرمی ها دارند. در اثر غلبه سودا خستگی بدن حادث می شود. بی نشاط و افسرده می شوند و دچار خودخوری، شور بودن دهان، فکر بسیار، دلتنگی و بی حوصلگی هستند. اگر این خلط به تعادل نرسد، مشکلات روحی و روانی بر فرد عارض می شود.

غذاهای مضر برای افراد سوداوی:

غذاهای شور، شورجات، غذاهای مانده و غذاهای دودی باعث افزایش سودا می شوند لذا برای این افراد مضر است. مصرف ماست، پنیر، شیرینی های آماده، غذاهای فرآوری شده، غذاهای سرخ کرده و بادمجان نیز برای آنها محدود شود. این افراد تمایل زیادی به خوردن چای، دوغ و ماست دارند، ولی باید از مصرف بی رویه آنها اجتناب شود. یخ نیز سودا را زیاد می کند و بهتر است همه مزاج ها از آن پرهیز کنند.

غذاهای مفید برای سوداوی مزاج ها:

چون این طبع سرد است، خوردن غذاهای با طبع گرم برای این افراد مناسب تر است؛ مثل گوشت ماکیان، مرغ خانگی، شتر، گوسفند، سبزیجات و ادویه جات گرم مثل زنجبیل، هل، دارچین، نعنا، مرزه، زعفران و…، عسل و خرما که برای این افراد مفید است.

کلام پایانی :

به هر حال با رعایت نکات بسیار ساده عنوان شده می توان به تعادل بدن و سلامتی کمک بزرگی نمود. لازم به ذکر است از مواردی که در غلبه مزاج های مختلف مکررا به آن اشاره شده است، اعتدال در خوردن و آشامیدن و انجام حرکات بدنی منظم می باشد که باعث تعادل حرارت بدن و مایعات آن می شود.
منبع: دنیای تغذیه شماره 110