برای شخصی مشکلات فراوانی ایجاد می شود و آرامشی ندارد و در هر مسأله ای مشکلات زیادی برایش ایجاد می شود و هر چه دعا می کند فایده ای ندارد بلکه بدتر می شود و بهتر نمی شود؟ راه حل چیست؟

مقدمه
دعا از جمله مسایلی است که در فرهنگ اسلام، مورد تاکید فراوان قرار گرفته است. دعا سلاح مؤمن و وسیله تقرب الی الله است. و مایه نشاط روح و کلید عطایای الهی است. خداوند در قرآن می فرماید، دعا کنید تا من اجابت کنم. دعا شرایطی دارد و همچنین خداوند مصلحت ما را در نظر می‌گیرد، چه بسا اجابت دعا، به مصلحت ما نیست، ولی ما اصرار می کنیم، چون مصلحت خود را نمی‌دانیم.
دعا کردن، به یاد خدا بودن، و برای حل مشکل، از خدا و ائمه ـ علیهم السّلام ـ کمک خواستن، از اصول قطعی و جزء فرهنگ دینی ماست. ولی هرگز معنای دعا کردن این نیست که از کار و تلاش برای حل مشکلات خود، دست برداریم و منتظر باشیم که خداوند، مشکل ما را حل کند. یا انتظار داشته باشیم که دعای ما فوری اجابت شود، و هر آنچه که از خدا خواستیم، همان را به ما بدهد. بلکه دعا کردن و استجابت آن، شرایط خاصی دارد،که آشنایی با آن شرایط باعث می شود امیدواری نسبت به دعا بیشتر گردد.
اما قسمت اول سؤال که چرا به مشکلات دچار می شوید؟ زندگی دنیا را هرگز نمی توان بدون مشکل در نظر گرفت زندگی سراسر خوشی و سختی است اما مشکلات می تواند علل مختلفی داشته باشد:
1. امتحان الهی
2. عدم تخصص و مهارت
3. عدم توجه به قوانین حقوقی و شرعی
4. عدم مدارا و گذشت
5. کمک نگرفتن از مشاور و راهنما
6. مشکلات طبیعی و متعارف.
هر کدام از موارد و علل فوق بحث جداگانه‌ای را می‌طلبد که نقش مهمی در حل مشکلات دارند؛ اما ما اینجا به مورد اول بیشتر می‌پردازیم شاید مهم‌ترین علت، امتحان الهی باشد. چون طبق گفته قرآن کریم، امتحان الهی یک قانون کلی و سنت دائمی پروردگار به حساب می‌آید. چرا که ذات لایزال الهی برای شکوفا کردن استعدادهای نهفته انسان‌ها و از قوه به فعل رساندن آنها، در نتیجه پرورش دادن بندگان ضعیف و ناتوان خود، آنها را می‌آزماید، همان‌گونه که فولاد را برای استحکام بیشترش در کوره می‌گذارند، تا به اصطلاح آبدیده شود. خداوند متعال نیز آدمی را در کوره حوادث بسیار سخت، پرورش می‌دهد، تا در برابر ناملایمات و فشارهای مضاعف مادی و معنوی در طول حیات فردی و اجتماعی خود مقاوم گردد.[1] در حدیثی از امام صادق ـ علیه السّلام ـ آمده‌است که فرمودند:
«همانا سخت‌ترین مردم، از حیث بلا پیغمبران‌اند، سپس جانشینان آنها، سپس نیکوتر و نیکوتر. و همانا چنین است که مؤمن به اندازه کارهای نیکویش، مبتلا می‌شود. پس کسی که دین او درست باشد و کارش نیکو باشد، بلای او سخت گردد. و این برای آن است که خداوند دنیا را ثواب برای مؤمن قرار نداده است و نه سزا برای کافری. و کسی که دینش تنگ است و عقلش ضعیف است، بلایش کم است. و همانا بلا، به سوی مؤمن پرهیزگار، از باران به سوی آرامگان زمین، تندتر است.»[2] نکته دیگر شدت ابتلای بندگان خاص، این است که آنها در این ابتلا و گرفتاری ها به یاد حق افتند و مناجات و تضرع در درگاه ذات مقدس نمایند و مأنوس با ذکر و فکر او گردند.[3] شرایط استجابت دعا
1. معرفت: مخاطب ما در دعا خالق آسمان ها و زمین است. و اوست که تدبیر امور را در دست دارد. و اگر خداوند یک اراده نماید. تمام حوائجش را برآورده می سازد. اوست که نفع و ضرر به دست اوست و هیچ تأثیر گذاری در عالم وجود، جزء ذات بی نیازش نیست. از امام صادق ـ علیه السّلام ـ سؤال شد که چرا دعا می کنیم، اجابت نمی شود؟ آن حضرت فرمود: چون که شما از کسی درخواست می کنید که او را (آنگونه که سزاوار است) نمی شناسید.[4] 2. عمل به مقتضای معرفت:
وقتی که انسان خدا را به یگانگی شناخت و فهمید که نفع و ضررش، به دست اوست؛ و فهمید که خداوند از انسان، پیمان بندگی گرفته است، با این حال به وظایف بندگی تن نداد، نباید امید به اجابت دعا داشته باشد، چرا که درست است که خداوند وعده داده که مرا بخوانید تا اجابت کنم شما را، لکن شرط وفای به عهد خود را، وفای بندگان قرار داده است «أوفوا بعهدی أوف بعهدکم»[5] به عهد و پیمان من وفا کنید تا به عهد شما پایدار باشم.
شرایط دیگر
شرایط دیگر نیز ذکر شده، از جمله زمان و مکان مناسب برای دعا، مثلاً، شب و روز جمعه، و مانند، حرم ائمه اطهار و.. و دوری از گناه و اینکه دعا با حالت تضرع، و از ته دل باشد. انسان می تواند با رعایت این شرایط، چیزی را از خدا بخواهد که مطلوب و شایسته است. ولی در برخی موارد، با رعایت شرایط دعا، دعا بر انسان مستجاب نمی شود، که این هم دلایلی دارد.
دلایل عدم استجابت دعا:
1. گاهی استجابت دعا، به صلاح ما نیست، یعنی ممکن است از خداوند، درخواستی داشته باشیم و مصلحت خود را در استجابت آن دعا بپنداریم. اما در واقع، در تشیخص مورد، دچار اشتباه شده باشیم. نمی‌دانیم که اگر درخواست ما تحقق پیدا کند. چه لوازم و پیامدهای ناگواری دارد. آیا لوازم و پیامدهای آن نیز به حال ما مفید است. اگر ما از لوازم و پیامدهای برآورده شدن دعای خود اطلاع می‌داشتیم، قطعاً آن دعا را نمی‌کردیم، و به شکل دیگر دعا می‌کردیم. این گونه درخواست های ما از خداوند، مانند درخواست کودکی است که چیزی از والدین خود می‌خواهد، ولی به ضرر آن آگاه نیست و اگر از ضرر آن آگاه بود، آن خواهش را نمی‌کرد. در چنین مواردی، خداوند، دعای ما را مستجاب می کند، ولی نه به آن صورتی که ما خواسته‌ایم بلکه با توجه به مصلحت ما، ولی چون مصلحت خود را نمی‌دانیم، فکر می‌کنیم که خداوند، به دعای ما اعتنایی نکرده است.
2. گناه کردن:
امام باقر ـ علیه السّلام ـ فرمودند: به درستی که انسان از خداوند حاجتی می طلبد و در شأن اوست که خداوند به زودی یا پس از مدتی، آن را برآورده سازد، سپس گناهی مرتکب می شود، پس خداوند به فرشته مأمور اجابت دعا، می فرماید، حاجت او را روا مکن، و آن را بر او حرام ساز، چرا که او خود را در معرض غضب من قرار داده، و مستوجب محرومیت شده است.[6]

نتیجه
نتیجه آن‌که دعا کردن شرایط خاصی دارد که رعایت برخی از آنها در استجابت دعا لازم و ضروری است. اینکه بعضی دعاها تاکنون، مستجاب نشده، ممکن است به این جهت باشد که شرایط دعا، رعایت نشده است، یا این‌که به مصلحت شما نبوده و خداوند مصلحت شما را در نظر گرفته است، و علاوه بر دعا، خود انسان نیز باید برای رفع مشکلاتش، تلاش و کوشش جدّی نماید. بنابراین هر گاه دعایتان مستجاب شد، دچار عجب و غرور نشوید و شکر و حمد خداوند را به جای آورید و بعد از استجابت دعا، ترک دعا نکنید. و اگر دعایتان مستجاب نشد، از رحمت خدا مأیوس نشوید، دست از دعا برندارید، و به تقدیر الهی راضی باشید تا همان رضای تو، باعث اجابت دعا شود. و ا ینکه، لحظه ای دست از تلاش و کار و کوشش در کارهایتان، برای بهبود وضع زندگی تان برندارید، امید است که خداوند، مشکلات شما را و دعاهای شما را آنچنانکه مصلحت شماست، برآورده سازد.

راه کارهایی عملی
در مشکلات آنچه مهم است چند چیز است، توجه داشته باشید این موارد نکات کلیدی حل مشکل است و قابل توجه و به کارگیری است.
1. در مشکلات غرق نشویم و دائماً به خود مشکل تمرکز نداشته باشیم.
2. دنبال راه حل باشیم. چون اگر به راه حل فکر نکنیم باعث اضطراب و تشویش در نتیجه ناتوانی ما می شود؛ اما اگر دنبال حل مشکل باشیم اگر چه به نتیجه صد در صد مطلوب نرسیم ولی احساس رضایت بیشتری داریم.
3. چون همه چیز را همگان ندانند به طور روشن برخی از مشکلات به دست متخصصین متعهد حل می شود.
پس بهترین راه کمک گرفتن از آنها است (آن مشکل می تواند حقوقی، روحی، روانی، تحصیلی، شغلی، سلامت، روابط و… باشد که در جامعه برای هر کدام این مشکلات متخصصینی داریم که با نمونه های بسیار مواجه بوده و برای راه حل آنها سال ها تحصیل کرده و تجربه دارد.
4. در کنار این کارها از مطالعه در آن زمینه دریغ نورزیم و اطلاعات خودمان را پیوسته بالا ببریم.
5. تنها به دعا اکتفا نکنیم؛ اگر چه دعا نقش سازنده ای دارد اما دعا باید همراه موارد بالا باشد تا اثربخش تر باشد.
6. صبر؛ در معارف ما به صبر توصیه های فراوانی شده و بیان شده که در سایه تحمل و صبر انسان به اجر زیاد و بسیاری از خواسته‌های خود می رسد. و این فرهنگ در ادبیات ما نیز مطرح شده گر صبر کنی زغوره (که ترش است) حلوا (که بسیار شیرین است) سازی.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. راز سختی ها و بلاها، احمد لقمانی، انتشارات عصر سعادت.
2. رویارویی با چالش‌های زندگی و فن‌آوری، کریس آل، ترجمه علی محمد گودرزی، نشر مؤسسه خدماتی رسا.

پی نوشت ها:
[1] . حیدری نراقی، علی محمد، گفتار نراقی، انتشارات دارالهدی، چاپ اول 1380، ص 71.
[2] . حضرت امام، چهل حدیث، مؤسسه نشر و آثار حضرت امام، چاپ پنجم، حدیث 15، ص 235.
[3] . چهل حدیث، 241.
[4] . بحار الانوار، بیروت، مؤسسه الوفاء، 1404، ج 93، ص 368،.
[5] . بقره/4.
[6] . بحارالانوار، ج 73، ص 329.