بنده دوستانی دارم که اهل مسجد و هیئت هستند اما گاهی حرف‌های لغو و بیهوده می‌زنند. وظیفه من در برخورد با آنها باید چگونه باشد و چه رفتاری داشته باشم؟
مسأله دوستی، ملاک‌ها و حدود آن موضوعی است که توجه به آن راه سعادت را برای انسان هموار می‌کند و بی‌توجهی بدان سرانجامش خسران و پشیمانی است. از این رو توجه شما به این موضوع ستودنی است.
باید دانست که اطرافیان انسان، آنان که در گذر زمان به شکل‌های مختلف با فرد در ارتباط هستند، به دو گروه تقسیم می‌شوند. یک دسته آنان هستند که در بیشتر لحظه‌ها همدل و همراز او هستند، از سرّ و آشکارش خبر دارند و بر روحیات و رفتار او تأثیر می‌گذارند. دسته دوم آنانی هستند که ارتباط با آنها سطحی و گذرا است. گروه اول همان دوستان صمیمی هستند که انتخاب آنها کار ساده‌ای نیست و نمی‌توان بدون برنامه‌ریزی و تفکر قبلی و تنها بر حسب علائق و پیش آمدها فرد یا افرادی را به عنوان رفیق شفیق برگزید. پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمودند: « انسان به دین دوستش است. پس هر یک از شما باید بنگرد که با چه کسی دوستی می‌کند.»[1]
اسلام به علت اهمیت فراوانی که دوست در زندگی انسان دارد، توصیه‌های زیادی درباره انتخاب دوست و همنشینی با او عنوان کرده است. در راستای پاسخ به سؤال شما پرداختن به مراحل انتخاب دوست از دیدگاه اسلام نیکو است. دراین قسمت، این مراحل را به اختصار بیان می‌کنیم.
اول: دقت در انتخاب دوست
« دوستی مؤمن با دیگر مؤمنان برای خدا، از بالاترین شاخه‌های ایمان است.»[2]
دوست پل مبادله اخلاق و خصوصیات است. بسیاری از محاسن و رذائل اخلاقی از طریق همنشینی انتقال می‌یابد. اگر از انسان‌های موفق بپرسید که عامل موفقیت شما چه بود، بی‌درنگ یکی از عوامل مهم موفقیت خود را رفاقت با دوستان خوب اعلام می‌دارند. در مقابل اگر از انسان‌های شکست خورده در زندگی بپرسید: علت ناکامی‌هایتان چه بود؟ خواهند گفت: دوست ناباب.[3] پس برای انتخاب، دانستن معیارهای انتخاب مانند: داشتن ایمان و تقوا، داشتن عقل و درایت و دستگیر بودن فردی که می‌خواهیم او را به دوستی برگزینیم ضروری است.
دوم: امتحان هم نشین
اعتماد به ظاهر افراد کار پسندید‌ه‌ای نیست؛ چنان که سوءظن به افراد نیز ناپسند است. از این رو انسان باید کسی را که می‌خواهد با او پیمان دوستی ببندد بیازماید.[4] امام علی ـ علیه السّلام ـ می‌فرماید: « لا تثق بالصدیق قبل الخبره»[5] پیش از آزمودن به کسی اطمینان مکن.
با توجه به این مطلب داشتن برخی صفات نیک مانند: شرکت در نماز جماعت کافی نیست؛ بلکه برای یافتن دوست راستین بایستی دست به آزمایش زد. یکی از راه‌های امتحان وقت خشمگین شدن وی است. اگر هنگام عصبانیت او از شما از جاده اعتدال و عفت کلام خارج نشد می توان بر دوستی او اعتماد کرد.
سوم: محکم ساختن پایه‌های دوستی
پس از انتخاب دوست بر اساس معیارهای صحیح و دریافتن این که این صفات نیک در درون فرد سرچشمه دارد، نوبت آن است که فرصت را غنیمت شمرده و رابطه دوستی خود را با او پایدار سازیم. برخی عوامل که در محکم شدن رابطه‌ها نقش آفرین هستند عبارتند از:
رعایت حقوق دوست: « امام علی ـ علیه السّلام ـ می‌فرماید: هرگاه با کسی برادری کردی حق برادری را گرامی دار ـ حقوق دوستی را رعایت کن‌ـ[6]». ابراز محبت و احترام : «رحماء بینهم» (فتح: 29).
مریدان او ( پیامبر ص) یار همدیگرند
که با مشفقی بار هم را برند
ولی سخت گیرند بر کافران
سخن تند رانند با منکران.[7]
چشم‌پوشی از خطا و آیینه بودن: امیر المؤمنین علی ـ علیه السّلام ـ به ما آموخته است که در برابر خطای دیگران چه کنیم: « مسلمان آیینه برادرش است. پس هرگاه از برادرتان لغزشی دیدید، همگی چون دشمن بر سرش نریزید، بلکه ارشادش کنید و برایش خیر خواهی کنید و با او نرمی کنید و مبادا اختلاف کنید که سبب خروج از دین است.[8]»
مراحل بالا پله‌هایی است که در راه رسیدن به دوستان نمونه باید پیموده شوند. برای مطالعه بیشتر در این زمینه پیشنهاد می‌کنیم کتاب‌های زیر را مطالعه کنید:
– صادق نیا، مهراب، سیمای روزانه فرد مسلمان، قم: بوستان کتاب،1382.
– بهرامی، غلام رضا، آیین دوست یابی، مجمع ذخائر اسلامی، قم، 1379.
دوست ارجمند! در مورد این که در مقابل این گونه دوستان که اهل مسجد و هیئت هستند، اما برخی رفتار‌ها از آنها سر می‌زند به نکات زیر اشاره می‌کنیم؛
علت اساسی اهمیت داشتن دوست در زندگی تأثیر پذیری انسان از او است همان گونه که دوستان بر روح و رفتار ما تأثیر می‌گذارند ما هم می‌توانیم بر روحیات و رفتار آنان تأثیر گذار باشیم و تأثیر گذاری در دیگران تنها با توصیه و گفتار نیست. شما دوست گرانقدر برای حل این مسأله باید «قدرت تأثیر گذاری» خود را افزایش دهید تا رفتار آنان در اثر الگو گیری و تأثیر پذیری از شما تغییر یابد، از همین رو در این جا برخی از راه‌های افزایش تأثیر انسان در دیگران را ذکر می‌کنیم:
1. شخصیتی دوست داشتنی داشته باشیم، برای رسیدن به این مرحله: همیشه تبسم بر لب داشته باشید، افراد را با اسم و لقب مناسب صدا بزنید؛ چرا که نام هر کس برای او دلنشین است، به حرف‌های دوستتان خوب گوش کنید، به او ابراز علاقه کنید .[9] با گرمی آغاز گر سلام باشید، به گرمی دست بدهید، به آنها محبت کنید و احترام بگذارید، به دوستان خود هدیه بدهید و …[10].
2. راز داری و عیب پوشی؛
3. ایمان و تقوا « آن کسانی که ایمان آوردند و عمل نیک کردند به زودی خدا قرار دهد دوستی آنها را در دل مردم.[11] ( مریم: 96).
4. تمرین انتقاد پذیری و ناراحت نشدن از آن ؛
5. آموختن طریقه معاشرت با دیگران.[12]
پس از تلاش برای تأثیر گذاری مثبت در رفتار و روحیات اطرافیان و دوستان اگر دریافتید که آنان بر اعمال ناشایست گذشته خود پافشاری می‌کنند، بایستی از آنها فاصله بگیرید تا از اثرات ویرانگر معاشرت با آنان در امان بمانید.
تا توانی می‌گریز از یار بد
یار بد بدتر بود از مار بد
مار بد تنها تو را بر جان زند
یار بد بر جان و بر ایمان زند
مزاح و شوخی:
توجه به این نکته لازم است که مزاح و شوخی در حدی که موجب زدودن غم و اندوه و شاد کردن مؤمن باشد و به گناه، افراط، جسارت و سخنان زشت و دور از ادب کشیده نشود، عمل پسندیده است. آن چه در این باره از پیشوایان دین به ما رسیده در همین محدوده است به تعبیر امام علی ـ علیه السّلام ـ زشت‌گویی شیوه فرومایگان است.
اصل شاد بودن و شوخ طبعی به ویژه برای جوانان و نوجوانان طبیعی و قابل قبول است. پیامبر گرامی اسلام ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمودند: « اِنّی لأمزحُ و لا أقولُ الاّ حقاً» من شوخی می‌کنم ولی جز سخن حق نمی‌گویم.
داستان راستان
شخصی به نام یونس شیبانی می‌گوید حضرت صادق ـ علیه السّلام ـ از من پرسید: مزاح شما با یک دیگر چگونه است؟ عرض کردم بسیار اندک حضرت فرمود: این گونه نباشید، چرا که مزاح کردن از حسن خلق است و تو می‌توانی به وسیله آن برادر دینی‌ات را شاد کنی. پیامبر خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ نیز با افراد شوخی می‌کرد و منظورش شاد کردن آنان بود.
چند نکته کاربردی
– در جمع دوستان به کسی تذکر ندهید.
– تذکر غیر مستقیم بدهید.
– روی تک تک دوستان خود کارکنید.
– رابطه خود را با افراد همنوا با خودتان عمیق تر کنید.
– تلاش کنید بحث را مدیریت کنید و با بحث های جالب و مفید مانع سخنان لغو شوید.
– با شخصیت جالبی که در خود ایجاد می کنید به آنها هم بفهمانید که لهو و لغو شما را می رنجاند.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. کاشفی، محمد رضا، آیین مهرورزی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، 1376.
2. مهاجرت، عزت، دوستی و دوست یابی از دیدگاه امام علی ـ علیه السّلام ـ ، نشر عابد، 1379.
3. دست داده، زین العابدین، شمیم دوستی، جهرم: مجتمع فرهنگی هنری شهید عبدالرضا مصلی نژاد، 1378.
پی نوشت ها:
[1] . محمدی ری شهری، محمد، دوستی در قرآن و حدیث، مؤسسه فرهنگی دارالحدیث، 1383، ص 163.
[2] . مرکز پژوهش‌های صدا و سیما، سیمای روزانه فرد مسلمان، قم، بوستان کتاب، 1382، ص72.
[3] . همان، ص74.
[4] . همان، ص76.
[5] . محمدی ری شهری، محمد، میزان الحکمه، انتشارات دارالحدیث، 1372، ج5، ص311، ح 10317.
[6] . محمدی ری شهری، محمد، دوستی در قرآن و حدیث، مؤسسه فرهنگی دارالحدیث، 1383، ص301.
[7] . مجد، امید، ترجمه منظوم قرآن مجید، انتشارات امید مجد، ص515.
[8] . اسفندیاری، محمد، همه ما برادریم، مرکز باز شناسی اسلام و ایران، 1380، ص54.
[9] . ر،ک: کارنگی، دیل، آیین دوست یابی، ترجمه: رشید یاسمی، نشر چکاوک، 1373.
[10] . ر،ک: دست داده، زین العابدین، شمیم دوستی، جهرم: مجتمع فرهنگی هنری شهید مصلی نژاد، 1378.
[11] . قرآن کریم با ترجمه و خلاصه تفسیر مرحوم آیه الله یاسری، قم: انتشارات بنیاد فرهنگی امام مهدی ـ عج الله تعالی فرجه الشریف ـ 1415.
[12] . ر،ک: دست داده، زین العابدین، شمیم دوستی، جهرم: مجتمع فرهنگی هنری شهید مصلی نژاد، 1378.
