چه کسی را باید به عنوان دوست انتخاب کرد؟ لطفا شرایط آنرا بیان نمایید.

به طور کلی می توان گفت که یک دوست خوب باید دارایی شرایط و ویژگی های زیر باشد:
1ـ عقل و رشد عقلانی: یک دوست خوب باید عاقل بوده و از رشد عقلانی کافی برخوردار باشد. انسان عاقل است که می تواند با درایت خود گره از کار دوست بگشاید و او را به راه صواب رهنمون گردد. علی-علیه السلام- می فرمایند: یعنی بیشترین مصلحت و خیر هم صحبتی با صاحبان عقول است.[1] همچنین آن حضرت می فرمایند: یعنی همنشینی با دوست عاقل، باعث زنده شدن و حیات یافتن روح آدمی است.[2] همچنین داشتن هوش و ذکاوت باعث می شود تا انسان بتواند از او در مسائل و مشکلات، سود بطلبد، امام علی-علیه السلام- می فرمایند: بهترین چیزی که انسان ذخیره می کند دوست باوفا و دلسوز و با ذکاوت است.[3] دوستی با انسان احمق، نتیجه ای جز پشیمانی ندارد. امام علی-علیه السلام- در وصایای خود به امام حسن-علیه السلام- می فرمایند: فرزندم از دوستی با احمق بپرهیز که او اگر بخواهد به تو سودی برساند ضرر خواهد رساند[4] و نیز امام صادق-علیه السلام- فرموده اند: کسی که با احمق دوستی کند نزدیک است که اخلاق او را بپذیرد. دوستی با یک فرد، خواه خوب یا بد، موجب می شود که انسان از او تأثیر بپذیرد. اگر انسان با یک فرد احمق دوستی کند، حماقت او و اعمال حماقت آمیز او، به وی نیز سرایت خواهد کرد. [5] 2ـ علم و حکمت: دلیل این که انسان با دیگری دوستی می کند آن است که می خواهد از او در مسائل و مشکلات خود یاری بطلبد دوستی با شخص دانا و عالم باعث می شود که انسان بسیاری از مسائل و معضلات خود را به راحتی حل کند. لذا امام علی-علیه السلام- می فرمایند: «صاحب الحکماء و جالس العلماء»[6] با افراد حکیم مصاحبت کن و با علماء نشست و برخاست داشته باش، دوستی با فرد نادان نه تنها باری از دوش انسان بر نمی دارد بلکه او را به رنج و زحمت می افکند و برای او دردسر درست می کند. امام رضا(علیه السلام) فرموده اند: «صدیق الجاهل فی تعب»[7] دوستِ فرد نادان، در رنج و زحمت است.
3ـ تقوا و پرهیز از گناه: تقوای فرد پرهیزکار در دوست او اثر می گذارد همانطور که همنشینی با گناهکاران و بی تقوایان باعث تأثرپذیری از آنان می شود و لذا باید با افراد پرهیزکار همنیشین شد و از دوستی با اصل گناه پرهیز کرد. امام علی-علیه السلام- فرمودند: باید دوستی و برادری با نیکان، غنیمت شمرده شود و از مصاحبت و همنشینی با بدکاران و گناهکاران، اجتناب گردد. [8] 4ـ راستگویی: دوست خوب کسی است که در گفتار خود صادق باشد تا بتوان با اطمینان از راهنمایی های او سود جست. علی-علیه السلام- فرمودند: «دوست راستگو یکی از نعمتهاست. همچنین امام باقر-علیه السلام- فرمودند: با دروغگو همنشینی و دوستی نکن، چون او گاهی راست و گاهی دروغ می گوید، و معلوم نیست که باید به کدام سخن او اعتماد کرد.
5ـ نصیحت، امر به معروف و نهی از منکر: از صفات بسیار مهم یک دوست خوب آن است که خیرخواه انسان باشد، او را نصیحت کند، از او انتقاد نماید، او را به انجام کارهای خیر وا دارد و از انجام کارهای زشت برحذر دارد. امام علی -علیه السلام- می فرمایند: دوست را از آن جهت، صدیق گفته اند که با تو رو راست است و معایب تو را باز گوید.
6ـ مساعدت و یاری در حل مشکلات: دوست واقعی کسی است که در مصائب و سختی ها به یاری انسان بشتابد و او را تا حد ممکن کمک کند. امام علی-علیه السلام- می فرمایند: به دوستی پناه ببر که در هنگام سختی تو را یاری کند.[9] 7ـ وفاداری: وفاداری یکی از ویژگی های دوست خوب است. دوست خوب کسی است که به دوستی خود پایبند باشد و درصدد ادامه این دوستی باشد.
8ـ خوش اخلاقی: اخلاق خوب یکی از ویژگی های مهم یک دوست خوب است. خوش اخلاقی باعث ازدیاد محبت بین دوستان می شود و از این طریق دوستی را پایدار می کند. امام علی-علیه السلام- فرمودند: «خوش اخلاقی، روزی را سرازیر و دوستی را با محبت می کند».[10] همچنین پیامبر اکرم – صلی الله علیه و آله- فرمودند: اخلاق نیکو دوستی را استحکام می بخشد. [11] 9ـ امانت داری: هر انسانی از دوست خود انتظار دارد که امانت دار باشد. به انسان خائن نمی توان اعتماد کرد. امام صادق-علیه السلام- می فرمایند: از فرد خائن دوری کن زیرا کسی که به نفع تو به دیگران خیانت می کند روزی هم به تو خیانت خواهد کرد. [12] 10ـ رازداری: رازداری یکی از ویژگی های مهم دوست خوب است. انسان، یا باید با کسی که رازدار نیست دوستی نکند و یا اینکه باید رازهای خود را به او نگوید. امام علی-علیه السلام- می فرمایند: نهایت محبت را برای دوست نثار کن اما نهایت اطمینان را به او نداشته باش. منظور آن دوستی است که این ویژگی را ندارد. [13] 11ـ پرهیز از سخن چینی: دوست خوب از سخن چینی پرهیز می کند. امام صادق-علیه السلام- فرمودند: از دوستی با فرد سخن چین بپرهیز زیرا کسی که به نفع تو سخن چینی می کند روزی به زیان تو سخن چینی خواهد کرد. [14] به علاوه دوست خوب آن کسی است که به سخنِ سخن چینان اعتنا نکند زیرا این کار باعث بریده شدن رشته های دوستی می شود. امام علی-علیه السلام- می فرمایند: کسی که گفته ی سخن چین را بپذیرد دوست خود را ضایع ساخته است. [15] 12ـ پرهیز از عیب جویی: انسان عیب جو که مدام به دنبال معایب و نقاط ضعف دیگران است نمی تواند به عنوان یک دوست خوب، پذیرفته شود. امام علی-علیه السلام- فرمودند: از دوستی با کسانی که به دنبال عیوب مردم هستند بپرهیز زیرا همنشین این افراد از آنان در امان نیست (و ممکن است به دنبال عیب جویی از او باشند.) [16] 13ـ پرهیز از حسد:دوست واقعی کسی است که اگر نعمتی به انسان رسید خوشحال شود نه این که نسبت به انسان حسد بورزد. امام علی-علیه السلام- فرمودند: حسد ورزی دوست به دلیل وجود اشکال در خود دوستی است[17] به تعبیر دیگر، انسان حسود که اظهار دوستی می کند در واقع، دوست انسان نیست.
در پایان، نکته مهم این که دوستی که همه این صفات را در حد اعلی دارا باشد ممکن است مقدر ما نباشد لذا باید با کسی دوستی کرد که بیشتر از دیگران این صفات را دارا باشد. سعی انسان باید بر این باشد که کسی را به عنوان دوست برگزیند که از خودش بهتر باشد تا از این طریق به کسب کمالات بالاتر نائل آید. امام صادق-علیه السلام- می فرمایند: با کسی مصاحبت کن که تو را زینت کند نه این که تو زینت او باشی. [18]

پی نوشت ها:
[1]- محمدی ری شهری، محمد، میزان الحکمه، ج5، ص 301.
[2]- همان.
[3]- تصنیف غرر الحکم، ص 417، شماره 9519.
[4]- میزان الحکمه، ج 5، ص 306.
[5]- میزان الحکمه، ج2، ص 529.
[6]- میزان الحکمه، ج5، ص 301.
[7]- میزان الحکمه، ج5، ص 304.
[8]- تصنیف غرر الحکم، ص 216، شماره 9545.
[9]- تصنیف غرر الحکم، ص 417، شماره 9528.
[10]- میزان الحکمه، ج3، ص 151.
[11]- میزان الحکمه، ج3، ص151.
[12]- میزان الحکمه، ج5، ص 304.
[13]- میزان الحکمه، ج4، ص 427.
[14]- میزان الحکمه، ج5، ص 304.
[15]- نهج البلاغه، کلمه قصار 239، ص 171.
[16]- میزان الحکمه، ج5، ص 304.
[17]- نهج البلاغه، کلمه قصار 2180، ص 170.
[18]- الحکم الظاهر، ج2، ص415.