توصیه شما به طلبه ای که علاقمند به درس و بحث و اجتهاد است ولی جدیت و پشتکار در تحصیل ندارد چیست؟ آیا حوزه را ترک کند یا راه‌حلی برای این مشکل بزرگ وجود دارد؟
فردی که واقعا انگیزه دارد، تلاش و جدیت نیز دارد. پس کسی که تلاش و جدیت ندارد، در راه رسیدن به هدف دچار کمبود انگیزه شده است. کمبود انگیزه عوامل مختلف دارد و لی تمامی عوامل به سه چیز کلی بر می‌گردد.
1ـ کاهش جذابیت و اهمیت هدف: فردی که در ابتدا تصمیم داشته که به درجات بالای علمی برسد، اما اکنون پشتکار ندارد، احتمال دارد که در اهمیت و جذابیت هدف خود دچار تردید شده باشد. این تردید می‌تواند از تبلیغات دیگران، دشواری کار یا توجه به مسائل مادی باشد. چنین فردی باید بداند که هدفش ارزشمند است و در این جهت هیچ تردیدی به خود راه ندهد.
2ـ تردید در رسیدن به هدف: همیشه یک بال قوی انگیزه توان رسیدن به هدف است. کسی که پشتکار خود را از دست می‌دهد، احتمال دارد این تصورات در ذهنش پدید آمده باشد که راه دشواری در پیش دارد که معلوم نیست به آن برسد. چنین فردی باید این تردیدها را از خود دور نموده و بداند که هدف دست یافتنی است. زیرا بسیاری به این هدف رسیده‌اند. هیچ شکی در توانایی خود نداشته باشد.
3ـ گرفتار شدن به موانع رسیدن به هدف: انواع تمایلات نفسانی در وجود انسان هستند که مانع رسیدن انسان به مقامات علمی و معنوی می‌شوند. دنیاطلبی، راحت طلبی، تنبلی، شهرت طلبی، گناهان، هوا و هوس انسان را از رسیدن به هدف باز می‌دارد. این موانع اراده را سست نموده و امکان رسیدن به هدف را در نظر فرد غیر ممکن می‌سازد در نتیجه انگیزه او کاهش می‌یابد. لذا کسی که می‌خواهد به مقامات علمی برسد از این موانع دوری کند.
توجه دوباره به اهداف ورود خود به حوزه
بلکه باید یکبار دیگر انگیزه و هدف خویش از تحصیل در حوزه را مورد بازنگری قرار دهد، مگر هدف وی از ورود در حوزه آشنایی با معارف اسلامی و خدمت به جامعه نبود؟ مگر هدف او از درس خواندن این نبوده که به خودسازی بپردازد و درس وسیله‌ای برای رشد معنوی باشد؟ بنابراین نباید همه این اهداف را نادیده بگیرد و حوزه را ترک نماید.
توجه به استعدادها و قابلیت‌های خود
راه حل برای چنین شخصی، ترک حوزه نیست. چنین شخصی یا از قابلیت ها و استعداد های خود آگاهی ندارد و یا انگیزه ای برای به کارگیری آنان ندارد و سرانجام ممکن است راه و روش های صحیح و اصولی تحصیل و درس خواندن و موفقیت را نمی داند و چه بسا اگر طعم شیرین موفقیت را بچشد، تلاش خود را دو برابر خواهد نمود.
در ادامه به راهکارهایی در این زمینه می پردازیم:
1. خود شناسی و توجه دوباره به قابلیت ها، و استعداد ها و توانمندی های هر شخص، می تواند زمینه حرکت دوباره باشد.
2. توجه به نعمت های سرشار خداوند که در دورن ما نهاده شده است، انسان متعهد و وظیفه شناس را به حرکت وا می دارد.
تقویت اراده و پشت کار
یکی از ودیعه‌های ارزشمند الهی در وجود انسان نیروی اراده و همت است. انسان با بال اراده می‌تواند به بلندترین قله‌های عالم پرواز کند و با کمک همت عالی است که می‌تواند زنجیرهای قوی یأس و ناامیدی را پاره کند، علی ـ علیه السّلام ـ می‌فرماید: «قدر الرجل علی قدر همته»[1] ارزش هر انسان به اندازه همت او است. اگر قدری دقت نمائیم خواهیم دید که مردان نامدار جهان عالمان و فقیهان برجسته شیعه، انسانهای باهمتی بوده‌اند، در واقع با همت و اراده قوی خود توانسته‌اند برای نجات بشریت تلاش کنند. و به انسانها خدمت کنند.
این خاطره درس آموز است: شخصی بخاطر کند ذهنی، از تحصیل منصرف شده بود شبی در کنار حیاط منزلش به فکر فرو رفته، مأیوس و ناامید، زانوی غم را بغل کرده بود، ناگاه منظره‌ای توجه‌اش را به خود جلب کرد و آن این بود که دید مورچه ریزی، دانه گندمی برداشته به سوی آشیانه‌اش که بر بالای دیواری قرار داشت، می‌برد و هر بار که چند سانتیمتر بالا می‌رود، سقوط می‌کند، بار دوم و سوم و… تا نزدیک صبح هر دفعه‌ای چند سانتیمتر بر صعودش می‌افزود، ولی نهایتاً صبح نشده بار را به منزل رسانید. این شخص دل مرده و مأیوس به خود آمد و به خود نهیب زد که هان ای دل غافل، همتت از این مورچه کمتر است؟! و از آن روز تلاش و پشتکار خود را مضاعف نمود و سرانجام از علمای مشهور و بزرگوار گردید.[2]
داشتن برنامه‌ریزی درسی
: تمامی کارهای زندگی و از جمله رسیدن به اهداف بلندی مانند اجتهاد نیاز به برنامه‌ریزی و نقشه دقیق اجرایی دارد. برنامه‌ریزی باعث نظم فکری و تقویت اراده می‌شود. بسیاری از مردم به هدفهای کلی می‌اندیشند مثلاً می‌گویند که هدفشان در زندگی بدست آوردن پول بیشتری است، اما وقتی که این هدف کلی با در نظر گرفتن یک برنامه دقیق و مشخص، تبدیل به اهداف جزیی‌تر و مشخص‌تر نگردد، هیچگاه نقطه آغاز و شروع برای بدست آوردن پول وجود ندارد. اجتهاد نیز یک هدف کلی است، بدون برنامه‌ریزی نمی‌توان به آن دست یافت، و یکی از علت‌های اصلی که چنین شخصی در خود احساس عدم جدیت و عدم پشتکار نسبت به تحصیل علم می‌نماید، این است که برنامه‌ریزی دقیق ندارد.[3] باید توجه داشت که تمامی افرادی که در گذشته به مقامات عالی علم و اجتهاد دست یافته‌اند و یا در حال حاضر جزء افراد موفق و پیشتاز حوزه به حساب می‌آیند، یکی از عوامل اصلی موفقیت آنان، داشتن برنامه منظم می‌باشد.
امیرالمؤمنین ـ علیه السّلام ـ در آخرین لحظات عمرش فرزندانش را سفارش به تقوای الهی و نظم در امور زندگانی می‌فرماید. این خود بیانگر اهمیت نظم و برنامه‌ریزی در امورات زندگی و از جمله درس خواندن و تحصیل می‌باشد.
داشتن روش مطالعه صحیح
برای اینکه چگونه درس بخوانید، و چگونه مطالعه نمایید تا در درس و امتحان موفق گردید و علاقه و پشتکار در شما ایجاد گردد این کتابها را مطالعه کنید:
ـ لیندار فریل اینس؛ فن مطالعه، ترجمه علی صلح جو، مرکز نشر دانشگاهی، چاپ اول، 1373.
ـ عین الله خادمی، مطالعه روشمند، نشر پارسایان، چاپ اول، 1379.
ـ مستر هکتور تیلور، دانشجوی موفق، ترجمه محمد سعیدی‌مهر، نشر بضعه الرسول، چاپ اول، 1381.
الگو قرار دادن شخصیت‌های بزرگ
مطالعه زندگی پر از تلاش و همت علمای بزرگ و انسان های موفق، سرمشق زندگی تحمیلی یک طلبه می‌تواند باشد.
مشورت
استفاده از تجربیات اساتید و طلاب موفق، انگیزه را تقویت و راه را روشن می نماید. دانشمندی می‌گوید، شخص عاقل از تجربیات دیگران استفاده می‌کند ولی شخص مغرور می‌خواهد، همه چیز را خود تجربه نماید ولی وقت به او مجال نخواهد داد.[4]
ارتباط با دوستان موفق
هم نشینی با طلاب با برنامه، موفق و درس خوان، بسیار مفید است.
امام علی ـ علیه السلام ـ در اینباره فرمودند: «من دنت همته لا تصحبه» با فردی که همت بالا ندارد، همنشین مشو.
توکل بر خداوند
توکل و واگذاری کارهای به خداوند و نیز استعانت از او، یکی از عوامل اصلی موفقیت به حساب می‌آید، بدون توکل و استعانت از خدا و ارتباط معنوی با امام عصر (عج) نمی‌توان به تمام اجتهاد نایل شد، و چه زیبا خداوند فرموده است: «وَ مَنْ یَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ»[5] هرکه به خدا توکل کند، خداوند او را کافی است.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. محمدتقی مصباح یزدی، مباحثی درباره حوزه، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، چاپ اول 1376.
2. علی گرامیان، رمز پیروزی در زندگی فردی و اجتماعی، آستان قدس رضوی، چاپ اول، 1370.
3. حمید نگارش، رمز موفقیت استاد مطهری، لوح محفوظ، چاپ اول، 1377.
پی نوشت ها:
[1] . شرح غررالحکم، دانشگاه تهران، جلد4، ص500.
[2] . به نقل از: موسوی خراسانی، حسن، کتاب جوان، دار اهل البیت ـ علیه السلام ـ، چ اول، 1378، ص132ـ131.
[3] . در خصوص نقش برنامه‌ریزی در موفقیت و اینکه چگونه باید برنامه‌ریزی نمود، مراجعه شود به: آنتونی رابینز، توان بی پایان، رمز و راز موفقیت در زندگی، ترجمه محمدرضا آل یاسین، منفرد، چاپ چهارم، 1374، ص86ـ71.
[4]. موسوی خراسانی، حسن؛ جوان، دار اهل بیت، چاپ اول، 1378، ص 142 – 149.
[5] . طلاق/ 3.
