انواع روش های مطالعه صحیح را نام ببرید؟ شرایط مطالعه چگونه باید باشد؟

مقدمه:
بی شک دستیابی به تکنیک های مطالعه موفق یک ضرورت اساسی برای دسترسی به موفقیت های تحصیلی است. هر دانش آموز و دانشجویی در آغاز تحصیل، نیم نگاهی به آینده دارد، به گذراندن موفق آزمونها و گذر از مرز پرسش ها، ابهامات و فشارهای روانی اطرافیان، برای رسیدن به این کامیابی ها، توجه شما را به راهکارهای زیر جلب می کنم.
مطالعه موفق و ثمر بخش از دو عامل متأثر است. 1. داشتن انگیزه و علاقه نسبت به درس و کتاب مورد نظر. 2. به کارگیری و استفاده ماهرانه از فنون و روشهای مطالعه، داشتنن انگیزه و علاقه نسبت به مطالب سبب می شود تا شخص به مطالعه بیشتر بپردازد و کار برد فنون بهتر، مطالعه را آسانتر، سریعتر و لذت بخش تر می کند. در نتیجه علاقه خواننده نسبت به مطالعه افزایش می یابد و باعث می شود که او در زمان کمتر مطالب بیشتری را بخواند و به خوبی به یاد بسپارد.

انواع روش های مطالعه
مطالعه روش‌های مختلف دارد که در اینجا به تعدادی از مهمترین آنها اشاره می‌گردد:
۱-خواندن بدون نوشتن
در این روش فرد از زمانی که کتاب را باز می‌ کند، شروع می‌کند به خواندن متن و پشت سرهم بدون توقف‌ متن‌ها را می‌خواند تا زمانی که خسته شود یا زمان مطالعه به پایان برسد. اکثر افراد از این روش استفاده می‌کنند. ولی این بدترین روش برای مطالعه است. زیرا در این حالت تمرکز فرد در سطح پایین قرار دارد، مطالعه‌گر در حالت منفعل قرار می‌گیرد و احتمال خواب آلودگی زیاد است.
2ـ روش مطالعه گزینشی
. برخی معتقدند از آنجا که شیوه نگارش کتابهای درسی، تحلیلی است، اطلاعات کلیدی در اوایل و اواخر فصل قرار دارد، بنابراین در مطالعه اینگونه کتابها باید نکات زیر رعایت شود.
ـ چند پاراگراف اول هر فصل را بخوانید.
ـ چند پاراگراف آخر را نیز بخوانید.
ـ اگر کتاب دارای پرسشهایی باشد آنها را مطالعه کنید.
ـ تیتر ها و عنوانهای فرعی را بخوانید.
ـ یکی دو خط از هر پاراگراف در اواسط متن را که به نظر مهم می آید، بخوانید.
ـ بخش نهایی کتاب یا خلاصه نتایج را هم بخوانید.
این روش نیز روش مناسبی برای مطالعه نیست. زیرا فرد نمی‌تواند بر کلیت مطالب تسلط پیدا کند.
3- روش برجسته سازی (خط کشیدن زیر نکات مهم)
در این روش فرد همان‌طور که متن را می‌خواند، زیر نکات مهم خط می‌کشد یا با ماژیک فسفوری آن را رنگ می‌کند.
دو نوع برجسته سازی: کسانی که زیر نکات مهم را خط می‌کشند نیز دو حالت دارد.
1ـ اول مطالعه و فهم بعد خط: کسانی که اول مطلب را مطالعه می‌کنند و می‌فهمند بعد زیر نکات مهم را خط می‌کشند از روش مناسب‌تری استفاده می‌کنند. زیرا با مراجعه بعدی این نکات مهم تداعی‌گر سایر نکات می‌شود.
2ـ انحصار توجه به خط کشیدن: برخی افراد به جای اینکه مطلب را مطالعه کنند و بفهمند تمام توجه آنها به خط کشیدن و برجسته کردن منحصر می‌شود. وقتی یک فصل را تمام می‌کنند. می‌بینند که تنها چیزی که آنها به دست آورده‌اند خط خطی کردن کتاب است اما از فهم مطلب چیزی عایدشان نگشته است.
4- حاشیه نویسی
در این روش فرد ابتدا متن را می‌خواند بعد خلاصه آن یا نکات مهم آن را در حاشیه کتاب یادداشت می‌کند. این روش نسبت به دو روش قبلی بهتر است ولی بازهم روشی کامل برای درک عمیق مطالب و خواندن کتب درسی نیست ولی می تواند برای یادگیری مطالبی که از اهمیتی چندان برخوردار نیستند مورد استفاده قرار گیرد.
5ـ خلاصه نویسی
در این روش شما مطالب را میخوانید و آنچه را که درک کرده اید بصورت خلاصه بروی دفتری یادداشت می کنید که این روش برای مطالعه مناسب است و از روشهای قبلی بهتر می باشد چرا که در این روش ابتدا مطالب را درک کرده سپس آنها را یادداشت می کنید اما بازهم بهترین روش برای خواندن نیست.

مراحل این روش
الف: در اتاقی آرام بنشینید و کتاب را باز کنید، اولین صفحه فصل مورد نظر را بیاورید و چند برگه یادداشت تمیز و یک قلم هم در کنار دستتان بگذارید.
ب: عنوان فصل و عنوان بعد از آن را، اگر وجود داشته باشد، یادداشت کنید.
ج: اولین بند را بخوانید و سپس خواندن را متوقف کنید.
د: آنگاه به دقت به آنچه خوانده اند بیندیشید و در کلماتی هر چه کمتر و به زبان خودتان آن را خلاصه کنید، این خلاصه می تواند حتی چهار یا پنج کلمه باشد و به صورت جمله هم نباشد.
هـ: مواظب باشید زیاد ننویسید و خلاصه با خود بند برابر نشود و رونویس کامل از آن نباشد. فایده واقعی این روش زمانی آشکار می شود که بخواهید برای امتحان آماده شوید اگر فصل‌ها را خوب خلاصه کرده باشید، با مرور چند تا از این خلاصه ها خود را از خواندن کل کتاب معاف کرده اید.[1] 6- کلید برداری
در این روش شما بعد از درک مطالب، بصورت کلیدی نکات مهم را یادداشت می کنید و در واقع کلمه کلیدی کوتاهترین، راحتترین ،بهترین و پر معنی‌ترین کلمه ای است که با دیدن آن، مفهوم جمله تداعی شده و به خاطر آورده می شود. کلید برداری روشی بسیار مناسب برای خواندن و نوشتن نکات مهم است.
در این روش، شخص نکته های مهمی را (نه کل مطالب را) که احیاناً نویسنده کتاب آنها را مشخص کرده است یا خود فرد مهم بودن آنها را تشخیص می دهد، روی برگه هایی یادداشت می کند و در زمان مناسب مثلاً هنگام امتحان از آنها استفاده می کند.
7- خلاقیت و طرح شبکه‌ای مغز
در این روش شما مطالب را می‌خوانید بعد از درک حقیقی آنها نکات مهم را به زبان خودتان و بصورت کلیدی یادداشت می کنید و سپس کلمات کلیدی را بروی طرح شبکه ای مغز می نویسد ( در واقع نوشته های خود را به بهترین شکل ممکن سازماندهی می کنید و نکات اصلی و فرعی را مشخص می کنید) تا در دفعات بعد به جای دوباره خوانی کتاب ، فقط به طرح شبکه ای مراجعه کرده وبا دیدن کلمات کلیدی نوشته شده بروی طرح شبکه ای مغز ، آنها را خیلی سریع مرور کنید . این روش درصد موفقیت تحصیلی شما را تا حدود بسیار زیادی افزایش میدهد و درس خواندن را بسیار آسان می کند. و بازده مطالعه را افزایش میدهد.
8ـ روش پس ختام
این روش یکی از مهمترین و معروفترین روش‌های بهسازی حافظه است. نام این روش همانند نام انگلیسی آن (PQ4R) متشکل از حروف اول شش مرحله آن است.
1ـ مرحله پیش خوانی
در این مرحله مطالب کتاب یا مطالب یک فصل به صورت اجمالی و مقدماتی مطالعه می‌شود. در این مرحله عنوان فصل‌ها، تیترهای داخل متن، نمودارها، جدول‌ها مقدمه فصل و خلاصه فصل‌ مورد توجه قرار می‌گیرند. هدف در این مرحله یافتن یک دید کلی نسبت به کتاب و ارتباط دادن بخش‌های مختلف آن با یکدیگر است.
2- مرحله سؤال کردن
پس از مطالعه اجمالی موضوعات و نکات اصلی، به طرح سؤال در مورد آنها بپردازید. این کار باعث افزایش دقت و تمرکز فکر و سرعت و سهولت یادگیری می‌گردد. سؤالات می‌تواند در مورد تعریف مطلب، دلایل و  شواهد موجود در تأیید یک مطلب، ارتباط آن مطلب با مطالب دیگر، فواید آن مطلب و اهمیت آن برای خود سؤالاتی طرح کرد.
3ـ مرحله خواندن
در این مرحله باید به خواندن دقیق و کامل مطالب کتاب پرداخت، که هدف فهمیدن کلیات و جزئیات مطالب و نیز پاسخگویی به سؤالات مرحله قبل می‌باشد. در مرحله خواندن برای فهم بهتر مطالب می‌توان از کارهایی مثل یادداشت برداری، علامت گذاری و خلاصه نویسی بهره جست.
نکته قابل توجه در این مرحله آن است که هنگام خواندن متن نباید کلمات تلفظ شود. بلکه باید چشم خود را روی کلمات به طور متوسط یعنی زیاد کند نه زیاد سریع مرور داد و از این طریق مطالب را به مغز فرستاد.
سر این مطلب آن است که در هر گاه فرد کلمات را تلفظ می‌کند. هر کلمه یا چند کلمه وارد مغز شده و مغز احساس می‌کند که اطلاعات زیادی وارد آن شده است. اما اگر به صورت مرور چشمی مطالعه شود، هر جمله یا گاهی مطالب یک پاراگراف به صورت یکجا وارد ذهن می‌شود و ذهن احساس خستگی نمی‌کند و در پردارش مطالب دچار مشکل نمی‌شود اما تلفظ کلمات مغز را پردازش دچار مشکل می‌کند.
4ـ مرحله تفکر
در این مرحله هنگام خواندن، ساختن سؤال‌ها، و ایجاد ارتباط بین دانسته‌های خود، درباره مطلب فکر کنید. در این مورد نیز مهمترین اصل همان بسط معنایی است. بسط معنایی ممکن است در مراحل پنجم و ششم نیز یعنی در مراحل از حفظ گفتنی و مرور کردن نقشی داشته باشد.
5ـ مرحله از حفظ گفتنی
در این مرحله باید بدون مراجعه به کتاب و از حفظ به یادآوری مطالب خوانده شده پرداخته شود و بار دیگر به سؤالاتی که خود فرد طرح کرده بود پاسخ دهد. در اینجا باید مطالب آموخته شده را در قالب کلمات برای خود کرده، در غیر این‌ صورت لازم است که مجددا به خواندن مطالبی که آموخته نشده پرداخته شود. مرحله از حفظ گفتنی در پایان هر بخش انجام می‌گیرد و وقتی بخش‌های یک فصل به اتمام رسید به مرحله بعد، یعنی مرور کردن یا آزمون وارد می‌شویم.
6ـ مرحله مرور کردن
این مرحله، که مرحله آزمون نیز می‌باشد، در پایان هر فصل انجام می‌گیرد. در اینجا به مرور موضوعات اصلی و نکات مهم و نیز ارتباط مفاهیم مختلف به یکدیگر پرداخته و در صورت برخورد با موضوعات مورد اشکال به متن اصلی یا مرجع مراجعه شود. یکی از راههای کمک به این مرحله پاسخگوئی به سئوالات و تمرینات پایان فصل است: اجرای این مرحله می‌تواند مقداری از اضطراب امتحان را کاهش دهد.
شرایط مطالعه
علاوه بر این، در یک مطالعه موفق، فرد مطالعه کننده و محیط مطالعه هم باید دارای شرایطی باشند که به برخی از آنها اشاره می شود.
الف) شرایط مطالعه کننده: 1. برای مطالعه آماده و سرحال باشید. مطالعه پس از خواب یا استراحت توصیه می شود و بسیار مؤثر است، در صورتی که خسته هستید به سراغ مطالعه نروید. 2. هنگام مطالعه عضلات باید دارای آرامش مطلوب باشد بهتر است دقایقی قبل از مطالعه چند حرکت کششی اندامها را انجام دهید و چند نفس عمیق بکشید. 3. در ذهن خود افکار مثبت را تقویت کنید، واژه «می توانم» را زمزمه کنید. 4. بر اضطراب ناشی از عوامل محیطی، فکرهای آزار دهنده و هوس های زودگذر غلبه کنید و سعی کنید تمام حواستان را بر مطالب کتاب متمرکز کنید.
5. مطالعه کننده باید تغذیه‌ مناسب داشته باشد که شامل صبحانه کامل، ناهار و شام با ترکیبات پروتئین، ویتامینها، و مواد مورد نیاز بدن، است، مصرف میوه و سبزیجات هم باید در برنامه غذایی باشد.
6. هرگز بعد از یک غذای سنگین مطالعه نکنید. 7. هنگام درس خواندن از تنقلات استفاده نکنید بعد از 45دقیقه مطالعه می توانید میوه، چای و … میل کنید، مصرف تنقلات در حین مطالعه ، روند تمرکز را مشکل می سازد.
ب) شرایط محیط مطالعه: مکان مطالعه باید حتی المقدور این شرایط را داشته باشد: 1. آرام و دور از آلودگی صوتی باشد تا امکان تمرکز بیشتر باشد. 2. مکان مطالعه باید از نور کافی برخوردار باشد تا به چشم ها آسیبی نرسد. 3. هوای اتاق معتدل باشد نه گرم و نه سرد. 4. از گوش کردن به موسیقی و رادیو در حین مطالعه خودداری شود. 5. به هیچ وجه تصاویر افراد خانواده، ورزشکاران مورد علاقه، هنر پیشه های محبوب و.. جلو چشم مطالعه کننده نباشد؛ زیرا موجب می شود که ذهن مطالعه کننده به عالم رؤیا ها و خاطرات پرواز کرده و تمرکز پیدا نکند.[2]

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. روشهای مطالعه، ترجمه دکتر علی اکبر سیف، انتشارات رشد.
2. مطالعه روشمند، دکتر عین الله خادمی، انتشارات پارسایان.
3. یادگیری خلاق، ف، شجری، نشر انجمن قلم ایران.

پی نوشت ها:
[1] . فریل انیس، لیندا؛ فن مطالعه، ترجمه علی صلحجو، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، چاپ دوم، 1378، ص 100.
[2] . حسن زاده، ذبیح الله و میرزمانی، محمود، تکنیک های مطالعه برتر، نشر دانا، چاپ اول، 1382، ص 42 تا 54.