به کوشش: محمد کمالی نژاد

نام رایج:
اسپرزه

نام عربی:
بزر قطونا

نام های دیگر:
شکم پاره، شک دریده، اپغول، اسپغول، اسفرزه، ببنکو، تبکو، اسفیوس، بنگو (شیرازی)، ملنگان (افغانی)، خرقوک (لُری).

ماهیت:
گیاهی است کوچک نهایت تا به یک ذرع و برگ آن باریک و بلند فی الجمله شبیه به گندنا و سر آن خوشه هائی مانند خوشه های گندم و بالای آن غلافی و در جوف آن تخم های آن و در تابستان می رسد و سه نوع دارد سفید و سرخ و سیاه که سفید آن از همه مرغوب تر است.

طبیعت:
در سوم سرد و در دوم تر

افعال و خواص:
آشامیدن سفید آن مسکن تشنگی و حرارت و با قوت محلله و ملین طبع و جهت تب های حاره و غلیان خون و خشونت سینه و حلق و زبان و سر و علل صفراوی و اصلاح خلط سوخته، طلای لعاب و یا کوبیده آن با گلاب جهت درد سر و با روغن بنفشه جهت تسکین درد سر حار و ترطیب دماغ و اعصاب و رفع انشقاق موی و درازی و نرم کردن آن خصوص چون چند روز پی در پی بمالند و چون بیاشامند مقدار دو درم خیسانده آن را در آب گرم تا اینکه لعاب و لزوجت آن زود برآید با شکر سفید و یا سکنجبین جهت تلیین و اسهال مفید است.

تحقیقات جدید:
سم زدا، ضد میکروب، ضد التهاب، خلط آور، مدر، ضماد برگ آن مفید برای نیش حشرات، تخم آن ملین، کاهش کلسترول، کنترل کننده دیابت، مفید برای کهیر و ورم چشم
***

بدل:
در تبرید تخم خرفه، در نضج اورام کتان و در سرفه و خشونت حلق به دانه

مضر:
مفسد اشتها، کوبیده آن کشنده است، مضر عصب

مصلح:
عسل و سکنجبین عسلی
اگر کسی کوبیده ی آن را بخورد باید به او آب گرم و عسل داده شود، بوره و نمک بدهند تا قی کند سپس زرده تخم مرغ نیم برشت و اسفیدباجات همراه با فلفل و نعناع و پونه به او بدهند.

مقدار شربت:
1 تا 2 قاشق چایخوری
منبع مقاله :
کمالی نژاد، محمد، (1390)؛ برگ کهن، تهران: چوگان، چاپ اول