دوراندیشى

دوراندیشى

شارح : محمد محمدی ری شهری
منبع: حکمت‌نامه حضرت عبد العظیم الحسنی علیه‌السلام

دوراندیشى

حدیث

عیون أخبار الرضا علیه السلام : حدّثنا علیّ بن أحمد بن عمران الدقّاق ، قال : حدّثنا محمّد بن هارون الصوفى ، قال : حدّثنى أبو تراب عبید اللَّه بن موسى الرویانى ، عن عبد العظیم بن عبد اللَّه الحسنى ، قال :

قُلتُ لِأَبى جَعفَرٍ مُحَمَّدِ بنِ عَلِیِّ الرِّضا علیه السلام : یَابنَ رَسولِ اللَّهِ ! حَدِّثنى بِحَدیثٍ عَن آبائِکَ علیهم السلام … .

قالَ : حَدَّثَنى أبى، عَن جَدّى، عَن آبائِهِ علیهم السلام، قالَ : قالَ أمیرُ المُؤمِنینَ علیه السلام : التَّدبیرُ قَبلَ العَمَلِ یُؤمِنُکَ مِنَ النَّدَمِ .[1]

ترجمه‌
حضرت عبد العظیم علیه السلام : به امام جواد علیه السلام گفتم : اى فرزند پیامبر خدا! حدیثى از پدرانت برایم بازگو کن .
فرمود : «پدرم، از جدّم ، از پدرانش نقل نمود که امیر مؤمنان علیه السلام فرمود : تدبیر قبل از انجام کار ، از پشیمانى پیشگیرى مى‌کند» .

شرح‌

کلمه «تدبیر» از ریشه «دَبْر» و «دُبُر» به معناى پایان و پُشت است و تدبیر کارها، به معناى دقّت در سرانجام و پایان آنهااست. رهنمود امام على علیه السلام، براى پیشگیرى از ندامت و پشیمانى در زندگى این است که انسان هر کارى را که مى‌خواهد انجام دهد، قبل از انجام دادن آن در باره پایان آن، خوب فکر کند . در این باره چند نکته قابل توجّه است :

۱ . ره‌نمود یاد شده، در واقع برگرفته از همه آیاتى‌[2] است که تأکید دارند تأمّل در سرنوشت افراد و جوامع تبهکار، براى آن که انسان به سرنوشت آنان گرفتار نشود، ضرورى است.

۲ . سنّت الهى و قانون تکوینى حاکم بر تاریخ، غیر قابل تغییر است . از این رو، ظلم، فساد، گناه و تبهکارى، عاقبتى جز هلاکت و تباهى ندارد.

۳ . انسان‌هاى تبهکار، روزى پشیمان خواهند شد و چه بسا وقتى پشیمان شوند که پشیمانى براى آنها سودى ندارد.[3]

۴ . افراد دوراندیش، کمتر دچار غم و اندوه، پریشانى و ضعف اعصاب مى‌شوند، و هر چه عقل تدبیرشان در زندگى بیشتر باشد، مشکلات آنها کمتر خواهد بود . از این رو در حدیثى آمده است:

أعْقَلُ النّاسِ أنْظَرُهُم فى العَواقِبِ .[4]

خردمندترین مردم، عاقبت‌اندیش‌ترین آنهاست .

۵ . دوراندیشى، به قدرى در سعادت مادّى و معنوى انسان مؤثّر است که وقتى شخصى از پیامبر خدا صلى اللَّه علیه و آله ره‌نمودى براى زندگى خواست، بر اساس روایت کلینى، ایشان براى توجّه دادن به اهمّیت و نقش این ره‌نمود در زندگى، سه بار از او پرسید: «اگر سفارشى کنم، انجام مى‌دهى؟» و وقتى وى در بار سوم پاسخ مثبت داد، پیامبر صلى اللَّه علیه و آله فرمود:

إذا أنتَ هَمَمْتَ بأمْرٍ فتَدبَّرْ عاقِبَتَهُ ، فإنْ یَکُنْ رُشْداً فأمْضِهِ ، وإنْ یَکُنْ غَیّاً فانْتَهِ عَنهُ . [5]

هر گاه خواستى کارى کنى، در عاقبت آن بیندیش. اگر کار درستى بود، آن را انجام بده و اگر نادرست و گم‌راه کننده بود ، از آن خوددارى کن .


[۱] عیون أخبار الرضا علیه السلام : ج‌2 ص‌53 و 54 ح‌204 ، بحار الأنوار : ج‌68 ص‌338 ح‌1 . نیز ، ر . ک : همین کتاب : ح 93 .

[۲] مانند این آیات: (وَانظُرُواْ کَیْفَ کَانَ عَقِبَهُ الْمُفْسِدِینَ) (اعراف: آیه 86)، (فَانظُرْ کَیْفَ کَانَ عَقِبَهُ الْمُجْرِمِینَ) (اعراف: آیه 84)، (فَانظُرْ کَیْفَ کَانَ عَقِبَهُ الظَّلِمِینَ) (یونس: آیه‌39)، (فَانظُرْ کَیْفَ کَانَ عَقِبَهُ الْمُنذَرِینَ) (یونس: آیه 73).

[۳] در آیات فراوانى به این معنا اشاره شده است، مانند: (وَ یَوْمَ یَعَضُّ الظَّالِمُ عَلَى‌ یَدَیْهِ یَقُولُ یَلَیْتَنِى اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِیلاً) (فرقان: آیه 27) و (یَوْمَ لَا یَنفَعُ الظَّلِمِینَ مَعْذِرَتُهُمْ وَ لَهُمُ اللَّعْنَهُ وَ لَهُمْ سُوءُ الدَّارِ) (غافر: آیه 52).

[۴] غرر الحکم : ح 3367 .

[۵] الکافى : ج 8 ص 150 ح 130 .

مطالب مشابه

دیدگاهتان را ثبت کنید