وَ ألبِسْنِی زِینَهَ المُتّقینَ فی… [ترک] الإفضالِ على‌ غَیرِ المُستَحِق‌.[۱]

در جلسات قبل گذشت که درباره ترک نیکی به کسی که سزاوار نیست که در این فراز از زینت‌های اهل تقوا بیان شده است، سه دسته روایت از اهل‌بیت (علیهم السّلام) به ما رسیده است:

یک دسته می‌گویند: نیکی کردن به همه ارزش است؛

دسته دوم می‌گویند: نیکی کردن به کسانی که اهلیت ندارند، یک رذیله اخلاقی و ضد ارزش است؛

دسته سومی از روایات نیز با معنا کردن احسان نا به جا و تفصیل میان افرادی که اهلیت احسان دارند و کسانی که ندارند، در واقع میان دو دسته قبلی جمع نموده‌اند.

بنا بر این، همه روایات ناظر به یک معنا هستند و آن این که نیکی کردن شایسته است در حق کسی باشد که شایستگی نیکی کردن را دارد، ولی شایستگی‌ها متفاوت است.

در روایت مفصلی که در کافی نقل شده است، چنین آمده:

مَن‌ کانَ‌ فیکُم‌ لَهُ‌ مالٌ‌ فَإِیّاهُ وَ الفَسادَ! فَإِنَّ إعطاءَهُ فی غَیرِ حَقِّهِ‌ تَبذیرٌ و إسرافٌ، و هُوَ یَرفَعُ ذِکرَ صاحِبِهِ فِی النّاسِ و یَضَعُهُ عِندَ اللّهِ. و لَم یَضَعِ امرُؤٌ مالَهُ فی غَیرِ حَقِّهِ و عِندَ غَیرِ أهلِهِ إلّا حَرَمَهُ اللّهُ شُکرَهُم، و کانَ لِغَیرِهِ وُدُّهُم… فَمَن کانَ مِنکُم لَهُ مالٌ فَلیَصِل بِهِ القَرابَهَ، وَ لیُحسِن مِنهُ الضِّیافَهَ، وَ لیَفُکَّ بِهِ العانِیَ وَ الأَسیرَ وَ ابنَ السَّبیلِ؛ فَإِنَّ الفَوزَ بِهذِهِ الخِصالِ مَکارِمُ الدُّنیا و شَرَفُ الآخِرَهِ. [۲]

هر کس از شما که مالى دارد، از فساد برحذر باشد که هر آینه، اگر بخشیدن آن مال نا به جا باشد، ریخت و پاش و اسراف است و هر چند نامِ وى را در میان مردم، برمى‌کشد، ولی وى را نزد خداوند، فرو مى‌آورَد. هیچ کس نیست که مالش را نا به جا و براى غیر شایستگان صرف کند، جز آن که خداوند، سپاس ایشان را از وى دریغ دارد و دوستىِ غیر او در دلشان افتد… پس هر یک از شما را مالى است که باید با آن، به خویشاوندان پیوند برسانَد، میهمانىِ نیکو ترتیب دهد، و رنجور و اسیر و در راه مانده را رهایى بخشد؛ زیرا هر آینه، دستیابى به این خوى‌ها، هم در دنیا مایه کرامت است و هم در آخرت، سبب شرافت.

این روایت که بخش‌هایی از آن را خواندیم، می‌تواند جمع‌بندی همه مواردی باشد که تا کنون در این باره گفته‌ایم، زیرا طبق آن، ملاک در نیکی کردن به افراد این است که تبذیر و اسراف نباشد. اگر این مسئله مدّ نظر باشد، شناسایی مواردی که شایستگی نیکی کردن دارند، مشکل نخواهد بود.
[۱] الصحیفه السجّادیّه، الدعاء ۲۰.
[۲] الکافی، شیخ کلینی، ج۴، ص۳۱، ح۳ ۱۸۵.

منبع : پایگاه آیت الله ری شهری