در گذشته و حال به گناه کردن خو گرفته ام که سبب شده اعمال خوب را ترک کنم و در بند گناهان اسیر شده ام و نمی دانم چگونه رهایی یابم؛ چون پس از ترک دوباره به گناهان باز می گردم و در درونم نه تنها نسبت به برخی گناهان احساس ندامت نمی کنم؛ حتی لذت می برم. لطفاً مرا راهنمایی کنید.

مقدمه
احساس خجالت و شرمندگی در برابر خداوند متعال نسبت به پیشینه های سوء خود از بهترین حالات روحی و معنوی و زمینه ساز توجه و جلب رحمت و عنایت پروردگار است.
ضمن آن‌که انسان همواره باید از گذشته‌های بد نگران و نسبت به آینده خود بیمناک باشد خوف و اندوه نباید به گونه‌ای باشد که انسان را مأیوس و ناامید سازد؛ چرا که این خود دامی از ابلیس و گناهی کبیره به حساب می آید.
پشیمانی، اساسی‌ترین رکن بازگشت و جبران گناه است؛ ولی نباید در آن متوقف ماند؛ بلکه خداوند منان آن را پلی قرار داده است تا بندگان مؤمن با گذر از آن از جهنم سیئات[1] بیرون جسته و به بهشت حسنات[2] فرود آیند؛ بنابراین گام بعدی تغییر مسیر و ترک گناه است.
برای ترک گناه و عادت های زشت توصیه هایی در پی می آید؛ لیکن مهم خود انسان است که با اراده ای قاطع به انجام این امور پرداخته و در این صورت خداوند متعال یار و یاور او خواهد بود.

روش های ترک گناه:
1. کوچک نشمردن هیچ گناهی هر چند به نظر صغیره باشد. چرا که ابلیس لعین با کوچک جلوه دادن گناهان زمینه عادت کردن به گناه و انجام دادن معاصی کبیره را هم فراهم می نماید. امام علی ـ علیه السّلام ـ می فرماید: «بدترین گناه آن است که گنهکار آن را سبک شمارد».[3] پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ ، در دستوری اخلاقی علاج این بیماری را اینگونه بیان می فرمایند: «کوچکی گناه را نبینید؛ بلکه ببینید به چه کسی گستاخی کرده اید».[4] هر وقت گناه در نظر انسان کوچک جلوه نمود و زمینه های انجام آن نیز فراهم آمد بهترین عمل توجه به عظمت و جلالت خداوند متعال است.
2. از نماز برای ترک گناه کمک بگیرید. در قرآن می خوانیم که: «نماز شما را از کارهای زشت و منکر باز می دارد». (ابتدا ممکن است مشکل باشد اما کمی صبر و استقامت کمک می کند که از نتایج آن بهره بگیرید.
3. شرط نمودن با خدا مبنی برای ترک معصیت و استعانت جستن از او: شما می توانید هر روز بعد از نمازهای یومیه با خداوند شرط کنید و قول دهید گناه انجام ندهید. بدین صورت که بعد از خواندن نماز صبح با خداوند متعال عهد کنید تا نماز ظهر هیچ گناهی را انجام ندهید. بعد از اینکه سربلند بیرون آمدید بعد از نماز ظهر و عصر عهد خود را تکرار کنید و همین‌طور روز را بدون گناه به پایان رسانید. بعد از مدتی ثمره این روش را به خوبی در خواهید یافت. پس از آن می توانید هر روز اول صبح با خداوند عهد خودتان را تا شب محکم نمایید.
4. هرگاه فکر گناه و وسوسه آن به ذهن آمد بلافاصله آن را از ذهن خارج کرده و توجه خود را با امور شریفی مثل: نماز، قرائت قرآن، مطالعه و یا بازی‌ها و سرگرمی‌های سالم معطوف سازید.
5. مطالعه و تفکر پیرامون عواقب سوء و وخیم گناه: در این رابطه مطالعه کتاب هایی پیرامون معاد بسیار نافع است. به کتاب های شهید دستغیب ـ رحمه الله ـ درباره گناه، آثار آن و ترک گناه مراجعه نمایید.
6. خود را همواره در محضر حق‌تعالی، امامان ـ علیهم السّلام ـ بدانیم و او را به یقین در همه حال مراقب و بینای به افعال خود بنگریم. سعی شود همیشه این کلام گهربار از حضرت امام خمینی – رحمه الله علیه – را به یاد داشته باشیم که: عالم محضر خداست، در محضر خدا معصیت نکنید.
7. توجه به حالات زشت گناه و خصوصاً تداعی حالت زشت شخص گنهکار در عالم آخرت و رسوا شدن در محضر خداوند متعال و ائمه معصومین ـ علیهم السّلام ـ .
8. برای ترک معاصی لازم است در بسیاری از موارد انسان از مکروهات و چه بسا ازمباحات (که زمینه گناه را فراهم می کند) نیز چشم بپوشد تا او را به انجام زشتی‌ها نزدیک نسازد. در گفتار ائمه اطهار ـ علیهم السّلام ـ آمده است که: «مکروهات پرتگاه (انسان در معاصی) است».
9. از مکان‌ها و شرایطی که آدمی را به گناه ترغیب می‌نماید فاصله بگیرید. برای انسانی که معاصی را در خلوتگاه انجام می‌دهد بهتر آن است که همیشه از مکان‌های خلوت پرهیز کند و بالعکس، انسان‌هایی که در محیط‌های ناسالم معاشرت دارند پناه بردن به خلوتگاه مناسب‌تر است.
10. تقویت اراده: به وسیله تلقین کردن به خود مبنی بر اینکه من می توانم و تکرار جملات تشویق کننده و پرهیز از بر زبان جاری کردن جملات یأس آور مثل از عهده من ساخته نیست، نمی توانم، قدرت ندارم و… اراده خود را قوت بخشیم. برای تقویت اراده از ورزش نیز می توانیم کمک بگیریم ورزش باعث می‌شود که انسان فردی با اراده گردد و راحت‌تر به ترک گناه بپردازد.
11. محاسبه نفس: رسیدگی به افکار و اعمال در طول روز به خصوص در پایان روز یعنی شب‌ها قبل از خوابیدن را محاسبه نفس گویند توجه به اعمال روز و کردارها و توبیخ نمودن و استغفار کردن در صورت انجام دادن معصیت یکی از راههای مهم به شمار می‌رود.
12. مطالعه پیرامون زندگی پارسایان و زاهدان و مطالعه کتاب‌های اخلاقی.
13. با افراد منحرف معاشرت و دوستی نکنیم و دوستان مؤمن و سالم انتخاب کنیم. بی‌شک همنشینی با دوستان صالح انسان شما را به کاری خوب می کشاند.
14. شرکت در فعالیت‌های مذهبی و اجتماعی همچنین شرکت در مراسم تشییع جنازه مؤمنین، زیارت قبور یاد مرگ به انسان در ترک گناه کمک می رساند.
15. با برنامه های متنوع و سودمند مثل سیر مطالعاتی منظم اوقات فراغت خود را تنظیم کنیم. (ما اوقات فراغت لذت بخش که در آن گناه هم نباشد زیاد داریم)
16. خواندن قرآن و تدبر در آیات.
17. سعی و کوشش در انجام وظایف دینی مثل نماز و روزه و… .
18. شناخت علل و زمینه‌هایی که باعث عادت‌های زشت شده است و مخالفت با آن عوامل، مثلا اگر ارتباط و دوستی با اشخاص غیر سالم زمینه ساز گناه بوده، در ارتباط با آنها تجدید نظر شود.
برای موفقیت در توبه، علاوه بر نکات ذکر شده، مطالب زیر قابل توجه است:
الف) برای موفقیت در امر توبه باید دانست که انسان معجونی از نیروهای گوناگون است. بعضی از آنها از غرایز حیوانی نشأت می‌گیرد و بعضی از فطرت حقیقت طلب و خداجوی انسان. بین این نیروها به طور دائم جدال و درگیری وجود دارد. انسان باید با مبارزه‌ای همیشگی (جهاد اکبر) با وسوسه‌های شیطانی و نیز ارضای غرایز از طریق مشروع، قوای نفسانی خود را کنترل کند.
ب) برای استمرار توبه، برنامه‌ای زمان بندی شده جهت مبارزه با گناه ضرورت دارد. این برنامه در ابتدا سبک باشد و کم‌کم جدی‌تر و سنگین‌تر شود. اگر همان اول شرط شد که من هیچ‌گاه گناه نمی‌کنم ممکن است عملی نگردد. پس با خودتان شرط کنید فقط امروز می خواهم چشم خود را کنترل کنم و آن روز را نیز طبق برنامه قبلی (شماره 3) چند قسمت کنید. و در عین حال بر قسمت‌های دیگر اعضاء و جوارحتان نیز دقت داشته باشید.
ج) برای التزام به استمرار توبه، در صورت تخلف و شکستن توبه جریمه ای قرار دهید و حتماً آن جریمه را پرداخت و یا اداء نمایید. مثلاً می توانید شرط کنید اگر دوباره مرتکب آن گناه شدم فلان مبلغ صدقه را بپردازم و یا چند رکعت نماز بخوانیم و…)؛ البته مقدار جریمه را آنقدر سنگین نباشد که از انجام آن برنیائید که این خود باعث انجام دادن تخلف دیگر و زمینه ساز تضعیف نفستان می شود. البته هرگاه موفق به انجام اعمال مثبت و برنامه‌های مذکور شدید خودتان را تشویق کنید (تفریح بروید، برای خود لباس جدید بگیرید.)
د) تقویت ایمان و روحیه دینی: برای تقویت ایمان در دو زمینه باید کوشا باشید:
1. رشد علمی: برای این کار، کتاب های شهید مطهری و شهید دستغیب را به تدریج – طبق یک برنامه هفتگی – مطالعه کنید.
2. بعد عملی: اولین گام انجام واجبات و ترک محرمات است. در جدولی همه روزه برنامه‌های انجام شده و یا خدای ناخواسته خلاف‌هایی که مرتکب شده‌اید را ثبت کنید و بلافاصله تصمیم به از بین بردن آنها با روش های ذکر شده بگیرید. نتیجه و میزان موفقیت هر یک از آنها را ثبت کنید و در پایان نتیجه را محاسبه کنید. برای تخلفات، خود را ملامت کرده و برای موفقیت ها خدا را شاکر باشید.
نکته: (از آنجا که ممکن است این دفترچه به دست افراد دیگر افتاده یا مورد مطالعه قرار گیرد. سعی کنید از رمز گذاری بوسیله اعداد یا حروف برای کارهای روزانه استفاده کنید)
هـ ) استغفار: پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ می فرماید: «هر دردی را دارویی است و داروی گناهان، استغفار است».[5] و امام علی ـ علیه السّلام ـ می فرماید: « درد و داروی گناهان استغفار است و شفای از گناه به این است که به گناه باز نگردی».[6]

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. خلاصه معراج السعاده، شیخ عباس قمی، مؤسسه در راه حق قم.
2. نقطه های آغاز در اخلاق عملی، آیت الله مهدوی کنی، نشر فرهنگ اسلامی، تهران.
3. گناهان کبیره، شهید دستغیب.
4. جهاد با نفس،‌ حر عاملی، ترجمه افراسیابی.
5. نقش عادت در تربیت اسلامی، جودت، انتشارات امیرکبیر.

پی نوشت ها:
[1] . گناهان.
[2] . نیکویی ها.
[3] . ری شهری، منتخب میزان الحکمه، چ دارالحدیث، تلخیص حسینی، ترجمه شیخی، چاپ دوم، ح 2401، ص 331.
[4] . همان، 221، ح2412.
[5] . همان، ص 223، ح 2435.
[6] . همان، ص 219، ح 2392،