برای تقویت ایمان و اعتقادمان در برابر شبهات و دیدگاه های منکران خدا، چه باید کرد؟

با مراجعه به آیات کریمه قرآن و احادیث، می توان تصویر روشنی از ایمان به واسطه دقت و بررسی ویژگی ایمان در متون دینی به دست آورد، از جمله ویژگیهای مهم ایمان که در دین اسلام مورد تاکید است، ارتباط نزدیک و تنگاتنگ میان ایمان و آگاهی است.
در آیه 256 سوره بقره، نخست، اکراه و اجبار دین نفی می شود و سپس ضمن اشاره به تمایز آشکار میان حق و باطل (رشد و غی) مسئله‌ کفر و ایمان را مطرح می فرماید. حاصل اینکه انسان با تامل و تفکر و با به کار بستن عقلانیت در زمینه‌ حق و باطل، ‌می تواند بدون هیچ اکراه و اجبار، یکی را برگزیده ، خود را متعهد سازد و به آن ایمان آورد. بنابراین ایمان به حق و کفر به باطل، بعد از حصول معرفت و تعقل است. یعنی ایمان دینی هنگامی که از مسیر علم و آگاهی و با روش استدلالی و عقلی به دست بیاید، قهرا استحکام بیشتری خواهد داشت و آفات و آسیب های حرکتی آن را تهدید می کند.
معرفت معقول و مستدل به آفریدگار و دستورات او، از طریق معارف مختلف اسلامی، از جمله علم کلام اسلامی، مباحث اعتقادی و فلسفه اسلامی باید حاصل شود. علم کلام اسلامی، دانشی است که متکفل بیان معارف اعتقادی دین اسلام و استدلال و اثبات آنها و نیز دفاع در مقابل شبهات می باشد، که برای انجام وظائفش از مبانی عقل، آیات کریمه قرآن و روایات و احادیث اهل بیت ـ علیهم السلام ـ بهره می گیرد.
فلسفه اسلامی دانشی است که با روش عقلی، به شناخت هستی می پردازد. دستاوردهای این شناخت گسترده، روشن می سازد که مبانی دین اسلام، تا چه حدی بر حق و حقیقت استوارند. حاصل آنکه یکی از راههای تقویت ایمان،‌ افزایش آگاهی دینی مستدل و عقلانی است. به عبارت دیگر، دست یابی به ایمان محققانه، از طریق تعقل و تحقیق محقق می شود.
لازم به تذکر است که هر چند علم و معرفت، دخیل در ایمان است،‌ اما معرفت تمام ایمان نیست، ایمان بدون معرفت و آگاهی حاصل نمی شود، ولی ظرف آن را تنها علم و دانش پُر نمی کند. آیه ای از قرآن کریم به این امر اشاره ای گویا دارد: «وجحدوا بها و استیقنتها انفسهم» با آنکه نزد خود به خدا یقین داشتند، باز او را انکار کردند.»[1] پس معرفت گر چه شرط لازم ایمان است، ولی شرط کافی آن نیست، حقیقت آن است که ایمان به جز معرفت،‌ باید به زیور تسلیم و خضوع نیز آراسته باشد، و همین امر است که ایمان را از دانش صرف و خشک متمایز می سازد.
علامه طباطبایی در تفسیر المیزان در ذیل آیات نخست سوره بقره در تعریف ایمان می فرماید:
«ایمان تمکن یافتن اعتقاد در قلب انسان است. ایمان از ماده‌ امن گرفته شده است و وجه نامگذاری آن است که گویا شخص مومن، با ایمان از شک و ریب و تردید که آفت اعتماد است،‌ ایمن می شود.»[2] از عبارت فوق دو نکته مهم به دست می آید:
1. ایمان از سنخ اعتقاد و معرفت است، اما صرف معرفت نیست. ایمان معرفتی است که به دل نشسته باشد و در قلب انسان وارد شده، وجود او را فرا گیرد، و به همین دلیل به آن عقیده یا اعتقاد گویند، زیرا باید معرفت به عقد قلب درآید و با هستی انسانی گره بخورد.
2. ایمان از ماده امن است و این نامگذاری از آن روست که آدمی از آفات اعتقاد، یعنی شک و تزلزل در امان باشد. بنابراین ایمان با شک قابل جمع نیست. و این نکته ای بسیار مهم است.
علامه طباطبایی در ذیل آیه شریفه 9 و 10 سوره بقره، در بحث مستقلی به تحلیل «مرض قلب» در قرآن پرداخته اند و بعد از بررسی آیات به این نتیجه رسیده اند که مرض قلب، چیزی جز شک و دودلی و ریب و تزلزل، که در محدوده ادراک و معرفت پیدا می شود،‌ نیست. در مقابل، سلامت قلب، آن است که دل و جان آدمی از انواع آسیب های معرفت که «شک و خلاء معرفتی» در راس آنها است، در امان باشد. درمان قلب مریض، توبه است و توبه او تفکر صحیح و عمل صالح و در نهایت، پدید آمدن شعله های نورانی ایمان در قلب است.[3] پس شک و دودلی، از موانع و آفات ایمان است که هر گاه پدید آید، باید در رفع آن به وسیله تفکر و تدبر و مطالعه و پرسش کوشید. اما این نکته را نیز فراموش نکنید که تا به مراتب عالی ایمان دست نیافته ایم، همواره مورد این آسیب ها واقع می شویم. بنابراین پیش آمدن سوال و تردید، بد نیست؛ بلکه باقی ماندن در تردیدها و شک ها، زشت و ناپسند است، و آدمی را از طریق هدایت دور و دورتر می دارد و انسان گرفتار شکاکیت، هیچ گاه لذت و لطافت و شیرینی ایمان به معبود را درک نمی کند.
به شما توصیه می کنیم، اولا به آگاهی دینی خود بیافزایید و ثانیا اگر دچار شک و شبهه شدید، سعی کنید هر چه سریع تر آن را برطرف کنید.
نکته دیگری که در تقویت ایمان موثر است،‌ عمل می باشد. اگر دل رنگ ایمان به خود بگیرد، قطعا در رفتار و عمل تاثیر خواهد گذاشت. ایمان «پذیرفتن» با تمام وجود است و «پذیرفتن» امری است غیر از «دانستن» و بیش از آن.
اگر ایمان و باور یقینی ما حقیقتا حاصل آمده باشد، در اعمال ما تبلور خواهد یافت و اعمال صالح ما که برای رضای خدا و با اعتقاد و ایمان به او صورت گیرد، به طور قطع توفیق درک درجات عالی تر کمال و ایمان را برای ما به ارمغان می آورد. پس لازم است در عمل کوشش فراوان کنیم، تا موجبات کمال خویش را فراهم آورده باشیم.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. علامه طباطبایی، تفسیر المیزان، ذیل آیات اول سوره‌ بقره، ج 1 تا ج 5، انتشارات اسلامی، قم.
2. آیت الله مکارم شیرازی و همکاران، تفسیر نمونه، ذیل آیات اول سوره بقره، انتشارات اسلامیه، تهران.
3. دکتر محمد تقی فعالی، ایمان و چالش های معاصر، انتشارات مرکز مطالعات و پژوهش های فرهنگی حوزه علمیه، قم.

پی نوشت ها:
[1] . نمل/ 14.
[2] . طباطبایی، سید محمد حسین، تفسیر المیزان، ج 1، ص 45.
[3] . ر.ک: همان، ج 5، ص 378.