نویسنده:حضرت آیه اللّه العظمی مظاهری

همانگونه که اشاره نمودیم، حق مرد نسبت به زن تنها در مورد «استمتاع» است و وظایفی، همچون پختن و شستن و…، که عرفاٌ متداول شده است، از وظایف اخلاقی زنان است نه حقوق مردان.
از این رو می بینیم نخستین روزی که پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) برای تبریک گفتن به منزل حضرت زهرا (سلام الله علیها) رفتند، کارها را برای آن دو بزرگوار تقسیم کردند و فرمودند:
«زهراجان، کارهای داخل خانه، مثل نان پختن، گندم یا جو آسیاب کردن نظافت محیط خانه، بچه داری و…، با شما است، و تهیه ی هیزم آب آوردن لوازم و مایحتاج منزل و… بر عهده ی امیرالمؤمنین (علیه السلام) است.
سپس، حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) این جمله را فرمودند که باید سرمشق همه ی زنان مؤمن باشد:
«فَلا یَعلمُ و ما دشاخلنی مِن السّرور الاّ اللهُ بِأکفائی رسول الله تَحمُّل رقاب الرّجال (1)»
«کسی جز خداوند نمی داند که چقدر از این امر خوشحال شدم.»

حقوق و عاطفه
زن و شوی علاوه بر نسبت زوجیت باید دو رفیق دلسوز برای یکدیگر باشند. اگر در امر زناشویی رفاقت نباشد کار دشوار است.
به طور کلی، اگر در هر جایی، خاصه محیط خانواده، قانون مطلق به تنهایی حکمفرما باشد، آثار مطلوبی در پی نخواهد داشت. چنانکه عاطفه به تنهایی نباید حاکم باشد. زیرا، مفسده می آورد. قانون و عاطفه و محبت و صمیمیت باید همراه یکدیگر باشند.
«إنّ الله یأمُر بالعدل و الأحسان (2)»
«بدرستی که خداوند (مردم را) دستور به عدل و احسان می دهد.»
زن و مرد در حالی که موظف به رعایت قوانین اسلام هستند، باید رفیق و دلسوز یکدیگر، نیز، باشند.

همکاری
رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) روزی به منزل امیرالمؤمنین (علیه السلام) تشریف بردند و ایشان را در حال پاک کردن عدس یافتند، از این کار
خیلی شاد شدند و فرمودند: «یا علی (علیه السلام)، کسی که در کار منزل به زنش کمک کند، ثواب حج عمره دارد.»

جهاد زنان
زنی خدمت پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلم) رسید و عرض کرد: سؤالی دارم از طرف تمام زنهای عالم از الآن تا بروز قیامت وآن این است که چرا شما بین زن و مرد اختلاف قایل شده اید. ثوابها و اعمالی برای مردان قرار داده اید که زنان از آن محروم هستند چون جهاد در راه خدا؟
رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) فرمودند:
«جهادُ المرأه حُسنُ التّبعِّل (3)» «جهاد زنان، نیکو همسرداری کردن است.»
از این رو، زن در خانه باید به بهترین وجه ممکن به نظافت، تهیه ی غذا و لباس، تربیت فرزندان و همسرداری بپردازد تا همواره در خط مقدم جبهه مشغول جهاد فی سبیل الله باشد.

حقوق مردان
پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلم) حقوق مرد بر زن را در پاسخ سؤال زنی چنین تبیین فرمودند:
1-مرد حق استمتاع مطلق در هر زمان دارد.
2-زن بدون اجازه شوی حق استفاده کردن از اموال او را ندارد.
3-زن، مرد را ناراحت نکند، و اگر اورا آزرد تا او را خشنود نکند نباید بخواب برود. (4)
آن زن از رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) پرسید: حتی اگر مرد ظالم باشد این حقوق را داراست؟
فرمودند: آری، در هر حال زن باید در برابر شوهر خود متواضع باشد و حق قهر نمودن ندارد.
همانطور که قبلاً بیان شد مرد نیز، حق ندارد از زن خود غیر از استمتاع چیز دیگری را طلب کند، اما زن از نظر اخلاقی و روابط انسانی و عاطفی باید به تمام امور خانه به بهترین وجه رسیدگی کند. هم چنین، زن باید با گذشت باشد. به طوری که اگر مرد با نارحتی از خانه بیرون رفت، بر زن است که خود را آماده سازد تا هنگام بازگشت همسرش ناراحتی را از او زایل کند، و هنگام ورود به خانه باید با گشاده رویی و تبسم او را استقبال کند، و او را سلام دهد و بدین وسیله شادی را به او بازگرداند.
زن نیز باید در مقابل شوهر در کمال تواضع و خوشرویی باشد، و با تواضع و تبسم و حوصله کانون گرم را گرمتر نماید، با محبت و صمیمیت ریشه ی اختلافات و نزاع را برکند و به هر نحو ممکن در هنگام نارحتی دل همسرش را به دست آورد. این یک وظیفه است.

همسر ابوایوب انصاری
«ابوایوب انصاری» فرزندی 2 یا 3 ساله داشت که از دنیا رفت. کودک هنگامی از دنیا رفت که «ابوایوب» در منزل نبود.
مادر فرزند بالای سر او گریه می کرد. ولی، وقتی متوجه شد که هنگام بازگشتن همسرش است، فرزند را به کناری گذاشت. سپس خود را آماده پذیرایی از شوی کرد و مثل همیشه با چهره ای بشّاش و مسرور با همسرش روبرو شد. سحرگاه که ابوایوب برای نماز صبح به مسجد می رفت به او گفت: اگر کسی به تو امانتی بدهد و سپس آن را طلب کند، آیا آن را پس می دهی یا نه؟ ابوایوب جواب داد: آری پس می دهم. آنگاه زن اضافه کرد:
«سه سال قبل خداوند امانتی به ما داد، و دیروز هم او را از ما گرفت!! پس از نماز بیا تا فرزندمان را بخاک بسپاریم». ابوایوب گفت: «الحمدلله رب العالمین» وبه مسجد رفت، خدمت رسول گرامی (صلی الله علیه و آله وسلم) رسید و ماجرا را عرض کرد. رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) به او فرمودند: «مبارک باد دیشب تو». اتفاقاً همان شب همسر او
آبستن شد و آن گونه که عُرفا آورده اند فرزند بسیار صالحی نصیب آنان گردید.

رفتار مرد
البته، مرد هم وظیفه دارد که هنگام ورود به منزل با نشاط باشد. غم و غصه و خستگی ها را کنار نهد. اگر از کار یا از دوستان و یا وظایف اجتماعی ناراحتی و گرفتاری داشته باشد، آن را به محیط خانواده انتقال ندهد و محیط خانه را سرد نکند.
بنابراین، یک رزمنده در منزل نباید اخلاق تند و خشن داشته باشد خشونت و تندی برای خط مقدم جبهه است آن هم تا هنگامی که اسیر نگرفته باشد و اگر سربازی از دشمن به دست او افتد باید خشونت را کنار بگذارد.
سخت گیری بر زن و فرزند و بداخلاقی در منزل بر مسلمان جایز نیست و تکبّر باید تنها در مقابل دشمنان دین خدا باشد نه در مقابل دوستان، آنهم همسر!

عوامل مهم در نظام خانواده
در نظام خانه و روابط مرد با همسرش دو مسئله ی مهم وجود دارد:
مسئله ی اول: قوانین حاکم بین آن دو، یعنی: حقوق زن نسبت به شوی و حقوق مرد نسبت به زن.
مسئله ی دوم: که مهمتر و لطیفتر است، تفاهم و مهربانی و صفا و صمیمیت است.
اگر در خانه «من» و «تو» به میان آمد، دستور و فرمان و حساب و کتاب و چرا؟ به میان آمد، نقطه ی سیاهی در زندگی ایجاد شده است و این نقاط سیاه زندگی را تاریک می کند.

تیره شدن دل
امام صادق (علیه السلام) می فرمود: اگر کسی مرتکب یک گناه بشود یک نقطه ی سیاه در قلبش به وجود می آید. با ارتکاب گناه دوم نقاط سیاه در قلبش بیشترمی شود و سرانجام سیاهی همه ی قلب را می گیرد که در این صورت رستگار نخواهد شد.(5)
«ثُمّ کان عاقبه الّذین أسئُلوا السُّوای أن کذّبوا بایات الله و کانوا بها یَستهزئُون (6)»
سرانجام کسانی که به اعمال زشت و کردار بد پرداختند (یعنی مرتکب گناه و معصیت و نافرمانی خداوند شدند) کافر شدند و آیات خدا را تکذیب و مسخره کردند علت تکذیب آیات الهی و تمسخر آنها تاریک و سیاه شدن دل در اثر معصیت پروردگار است.

تیره شدن کانون خانواده
این مسئله در محیط خانواده هم مصداق دارد، اگر نقطه ی سیاهی در روابط خانوادگی سایه افکند، زن و مرد مسؤول هستند که این نقطه ی سیاه را بزدایند. از این رو در روایات ائمه معصومین (علیهم السلام) می خوانیم که اگر اختلافی در خانواده پیدا شد، بی درنگ اختلاف را رفع کنید و شب را به صبح نرسانید مگر این که از دست یکدیگر راضی باشید و نزاع پایان پذیرفته باشد. اختلافات جزئی، دست به دست یکدیگر می دهند و اختلافات بزرگ خانوادگی را به وجود می آورند که یا به طلاق می انجامد یا به زندگی نکبت بار سوزش و سازش. اگر فرجام کار طلاق باشد که مبغوضترین امور نزد خداوند است (7)، اگر زندگی به سوزش و سازش بگذرد از هر زندان و شکنجه ای برای انسان بدتر و خرد کننده تر است و در هر دو حالت بخطر افتادن آینده ی فرزندان قطعی است. فرزندانی که در چنین محیطی بررگ شوند، دچار عقده های روانی خواهند شد، و معمولاً بزهکار خواهند شد.
دخترانی که قدرت شوهرداری، زندگی، فرزند بزرگ کردن و خانه داری را ندارند و پسرانی که عصبانی، بداخلاق، تند و خشن هستند معمولاً در چنین خانواده هایی بزرگ شده اند.

صفات پسندیده ی زنان
زنان باید دارای سه صفت «بخل» و «ترس» و «تکبر» باشند امام علی (علیه السلام) در باره ی صفات پسندیده ای که زنان باید بدان متّصف باشند فرموده اند: «بهترین صفات زن بدترین صفات مرد است و آن صفات عبارتند از «کبر» «بخل» و «ترس».
اگر زن متکبر باشد، هیچ گاه تسلیم غیر همسر خود نمی شود. هم چنین اگر زن بخیل باشد، در حفظ و نگهداری اموال خود و همسرش کوشا خواهد بود. چنانچه زن ترسو باشد، از هر پیش آمدی بیمناک است و قهراً به دام شیّادان نخواهد افتاد. در حالی که این صفات هر سه از صفات ناپسندیده مردان بشمار می رود. (8)
تکبر زن، تکبر در مقابل نامحرم است هم چنانکه مرد نیز باید در مقابل دشمن متکبر باشد.
اساساً معنی ندارد که زن در مقابل نامحرم متواضع باشد، بلکه باید نهایت غرور و تکبر را داشته باشد. چه بسا تبسم و تواضع در مقابل نامحرم باعث سوءاستفاده شود.
زنان باید تا جایی که ممکن است با نامحرم برخورد نکنند. اما، اگر لازم شد که با نامحرم روبرو شوند و سخن بگویند، با تکبر باشند و هرگز به نرمی سخن نگویند تا مردان شهوت ران به طمع نیفتند.
«ترس» از دیگر صفات پسندیده زنان است. نباید زنی وانمود کند که شجاع است و مثلاً شب هنگام به تنهایی از منزل خارج شود. زیرا، چه بسا به دام شیّاد و نامردی بیفتد و بدبختی و آبروریزی را برای خود در پی آورد.
البته، روحیه داشتن در مقابل مصایب و ناملایمات با ترس تفاوت دارد و ترس پسندیده در مورد نگاهداری عفت و ناموسش است.
«بخل» نیز از دیگر صفات پسندیده ی زن است. زیرا، این صفت باعث می شود که در حفظ اموال شوهر کوشا باشد و اسراف نکند.

پی نوشت

1-مستدرک جلد 13، صفحه ی 48 {این روایت با کمی تغییر و اضافات در جلد 10 بحارالانوار صفحات 24 و 25 ذکر شده و بجای جمله ی بالا آمده است. «یک دنیا خوشحال شدم که رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) مرا از سر و کار پیدا کردن با مردان معاف کرده است».}
2-سوره ی نحل، آیه 90.
3-قال امیرالمؤمنین (علیه السلام): کتب الله الجهاد علی الرجال والنّساء، فجهادالرجل بذل (الرجل ان یبذل) ماله و نفسه و حتی یقتل فی سبیل الله و جهاد المراه حسن التبعل (وسایل شیعه ج 11، ص 15).
خداوند تبارک و تعالی جهاد را بر مردان و زنان قرار داده است، پس جهاد مردان بذل مال و جان تا سرحد کشته شدن در راه خدا است، و جهاد زنان نیکو شوهرداری کردن است.
4-رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) فرمودند: «بهترین زنان شما زنی است که هر گاه شوهرش را خشمناک دید بگوید: در برابر خواسته های تو تسلیم هستم و تا از من راضی نشوی چشمم بخواب نخواهد رفت». (مضمون حدیثی از بحارالانوار ج 103).
5-قال الصادق (علیه السلام): اذا اَذنب الرّجُل خَرجَ فی قلبه نُکتهٍ سَوداء فإن تاب انمَحَت و إن زاد، زادت حتّی تغلِب علی قلبه فلا یُفلحُ بَعدها ابداً. (اصول کافی ج 2، ص 271).
هر گاه مرد گناهی کند، در دلش نقطه سیاهی برآید پس اگر توبه کند، محو شود و اگر بر گناه بیفزاید، آن سیاهی افزایش یابد تا بر دلش غالب شود، آنگاه است که هرگز رستگار نشود.
6-سوره ی روم، آیه 10.
7-قال رسول الله(صلی الله علیه و آله وسلم): …و ما من شیء احب الی الله عزوجل من بیت یعمر بانکاح، و ما من شیء ابغض الی الله عزوجل من بیت یجزب فی السلام بالفرقه یعنی الطلاق (وسایل الشیعه ج 14، ص 266)
8-قال امیرالمؤمنین (علیه السلام): خیار خصال النساء شرار خصال الرجال:الزهو الجبن و البخل، فاذا کانت المرأه ذات زهو لم تمکن من نفسها، و اذا کانت البخیله حفظت مالها و مال بعلها، و اذا کان الحیانه فرقت من کل شیء یعرض لها (بحارالانوار ج 103، ص 238)
منبع:کتاب خانواده در اسلام