در زمینه تهدید عمر به سوزاندن خانه حضرت زهرا (علیها السلام) چه تحریفاتی در کتاب «مروج الذهب» به وقوع پیوسته است؟

ابن ابی الحدید معتزلی (متوفای ۶۵۶ھ) در کتاب معروف خویش به نام «شرح نهج البلاغه» به نقل از کتاب «مروج الذهب» تألیف مسعودی [ذهبی (متوفای ۷۴۸ ھ) درباره مسعودی (متوفای ۳۴۶ ھ) می نویسد: او معتزلی بود.] (1) چنین می نویسد:

قال المسعودی: و کان عروه بن الزبیر یعذر أخاه عبدالله فی حصر بنی هاشم فی الشعب و جمع الحطب لیحرقهم و یقول: إنما أراد بذلک ألا تنتشر الکلمه ولایختلف المسلمون و أن یدخلوا فی الطاعه فتکون الکلمه واحده کما فعل عمربن الخطاب بنی هاشم لما تأخروا عن بیعه أبی بکر، فإنه أحضر الحطب لیحرق علیهم الدار.(2)

مسعودی می گوید: عروه بن زبیر، برادرش عبدالله ابن زبیر بن عوام را در محاصره بنی هاشم در درهای [در مکه] و جمع آوری کردن او هیزم را برای آتش زدن آنان در وقایع مربوط به سالهای دهه ششم و هفتم هجری که آل زبیر به دنبال کسب و حکومت بودند، معذور می دانست و می گفت:

او این کار را برای آن کرد که تفرقه و پراکندگی ایجاد نشود و ان مسلمانان با هم اختلاف نکنند و آنان (بنی هاشم ) نیز به امریکا نشان تا اطاعت او در آیند و در نتیجه، با هم متحد شوند؛ همان طور که ما انت عمربن خطاب این کار را با بنی هاشم کرد؛ وقتی آنان (حضرت علی و حضرت زهرا علیهما السلام) از بیعت با ابوبکر درنگ کردند.

پس همانا او هیزم فراهم کرد تا خانه را بر آنها بسوزاند. همان گونه که مشاهده شد، ابن ابی الحدید معتزلی اذعان می کند که در قرن ششم، در کتاب مسعودی، نام خلیفه دوم به عنوان عامل اصلی ماجرای هجوم به بیت حضرت فاطمه (علیها السلام) و تهدید به آتش زدن آن، آمده است؛ اما در برخی چاپ های کتاب «مروج الذهب»، این نام حذف گردیده و ماجرا با صیغه فعل مجهول، ثبت شده است:(3) کان عروه بن الزبیر یعذر أخاه إذا جرى ذکر بنی هاشم و حضره إیاهم فی الشعب و جمعه لهم الحطب لتحریقهم و یقول: إنما أراد بذلک إرهابهم لیدخلوا فی طاعته، کما ارهب بنوهاشم و جمع لهم الحطب لإحراقهم إذ هم أبوا البیعه فیما سلف .(4)

عروه بن زبیر برادرش را وقتی صحبت از ماجرای بنی هاشم و محاصره کردن او آنان را در دره و جمع آوری کردن او هیزم را برای آتش زدن آنها به میان می آمد، معذور میدانست و می گفت: او این کار را کرد تا آنان را با ترساندن، به اطاعت از خود وادار کند؛ همان گونه که در قبل نیز بنی هاشم ترسانیده شدند است و برای آتش زدنشان هیزم فراهم و جمع آوری شد؛ آن هنگام که با آنان از بیعت با پیشینیان امتناع کردند. به این ترتیب، سخن «عمربن خطاب» که اهل خانه را به آتش افروزی تهدید میکرد، به جملاتی همانند: «آن کار را انجام میدهم!» تغییر یافته است!؟

در این نقل قول، نه تنها نامی از خلیفه دوم نیامده، بلکه نام خلیفه اول نیز حذف گردیده است. متأسفانه، این حذف و تغییر، پایان ماجرا نیست؛ چرا که در سایر چاپ های کتاب «مروج الذهب»، قسمت آخر روایت تاریخی فوق، به طور کامل» سانسور شده است:

کان عروه بن الزبیر یعذر أخاه إذا جری ذکر بنی هاشم و حضره إیاهم فی الشعب و جمعه لهم الحطب لتحریقهم ویقول: إنما أراد بذلک إرهایم لیدخلوا فی طاعته؛ إذ هم أبوا البیعه فیما سلف.(5)

عروه بن زبیر برادرش را وقتی صحبت از ماجرای بنی هاشم و محاصره کردن او آنان را در دره و جمع کردن او هیزم را برای آتش زدن آنها به میان می آمد، معذور می دانست و می گفت: او این کار را کرد تا آنان را با ترساندن، به اطاعت از خود وادار د کند؛ همچون هنگامیکه آنها از بیعت با گذشتگان امتناع کردند.

پی‌نوشت‌ها:
۱- سیر أعلام النبلاء، ج ۱۵، ص ۵۶۹؛ تذکره الفاظ، ج ۳، ص ۸۵۷؛ الطبقات الشافعیه الکبری، ج ۳، صص ۴۵۶ – ۴۵۷
2- شرح نهج البلاغه، ج ۲۰، ص 147
3- ابن عبد البر (متوفای 733 ھ)، ج ۲، ص ۲۵۴ ؛ نهایه الأرب، الوافی بالوفیات، ج ۱۷، ص ۳۱۱
4- مروج الذهب، ج ۲، ص ۷۹ و ص ۷۲ و ج ۳، ص ۲۴ و ص ۷۷ و ص ۸۶
5۔ مروج الذهب، ج ۳، ص ۷۷ و ص ۸۶

منبع: راهنمای یاوران فاطمیه (مجموعه پرسش و پاسخ های پژوهشی)، به اهتمام: علی لباف، چاپ سوم، مرکز فرهنگی انتشارات منیر، 1390ش، صص 119-116