نویسنده:علی مهدوی

چینش و تنظیم نظام آفرینش بر اساس قانون “علت و معلول” صورت گرفته است و این نظام در اصل وجود وکمال خود، هیچ گاه از این قانون تخطی نمی کند. در سراسر عالم تکوین، مشیت خدای متعال همواره در ایجاد موجودات و احداث حوادث، بر وفق نظام علت و معلول، استوار است. وقوع پدیده هایی چون سیل، زمین لرزه، توفان، قحطی، خشکسالی و سایر بلایای طبیعی و مصائب دنیوی، در جهانی که نظام “علی ومعلولی” برآن حاکم است و از مبدایی حکیم صادر شده، بدون تردید مسبوق به علتی است. هر چند وقوع حوادث مذکور، در بینش مبتنی بر جهان بینی توحیدی و با استناد به آیات قرآن کریم (مانند آیه155 سوره بقره)، همسو با جریان قضای حتمی و سنت تخلف ناپذیر “ابتلاء و امتحان الهی” است، لکن نباید از ارتباط میان اعمال وکردار انسان با جهان طبیعت، بویژه تاثیر گناهان و اعمال ناشایست در پیدایش حوادث ناگوار، غفلت نمود.
قرآن کریم رابطه مستقیم اعمال انسان و جهان طبیعت را در آیات گوناگونی بیان نموده است. آیات مربوط به پیوند عمل انسان با جهان هستی، به چند دسته تقسیم می شود:
دسته اول :
آیاتی که ناظر به اصل ارتباط متقابل اعمال انسان و حوادث جهان است، مانند آیه: “له معقبات من بین یدیه و من خلفه یحفظونه من امر الله ان الله لا یغیر ما بقوم حتی یغیروا ما بانفسهم”(رعد11/)؛ مدلول مطابقی این ایه پیوند اعمال انسان با حوادث جهان است، هر چند از مدلول التزامی آن نوعی تنبیه و اعلان خطر به انسانها برمیآید. این آیه عام است و نعمت و نقمت و حسنه و سیئه را در بر می گیرد. یعنی همان گونه که انسان می تواند با سوء اختیار خود نعمت را نقمت کند، می تواند با حسن اختیار خویش قبیح را حسن کند.
دسته دوم :
آیاتی که بر رابطه کارهای نیک و پیامدهای گوارای جهان دلالت دارند، مانند آیه: “و ان لو استقاموا علی الطریقه لاسقیناهم ماء غدقا”(جن16/). بر پایه این آیه، پایداری بر راه راست، سبب بهره مندی از آب فراوان است که مزارع، مراتع، جنگلها، حیوانها و انسانهای تشنه را سیراب می کند. بنابراین مطابق این آیه، خدای سبحان با کارهای نیک، ملتها را از برکات و نعمتهای مادی بهره مند می سازد. در آیه96 سوره اعراف نیز، ایمان و تقوای الهی دو شرط برای گشایش درهای برکات آسمان و زمین به روی مردم دانسته شده است: “و لو ان اهل القری آمنوا و اتقوا لفتحنا علیهم برکات من السماء و الارض”.
دسته سوم :
آیاتی که به ارتباط اعمال بد و ناشایست و حوادث ناگوار جهان، اشاره دارند.
در این نوشتار به برخی از آیات دسته سوم، که بر پیوند میان کردار بد برخی انسان ها و آثار ناگوار آن دلالت دارند، اشاره می نماییم.
1- “و ما اصابکم من مصیبه فبما کسبت ایدیکم؛ هر مصیبتی که به شما می رسد، به واسطه کردار بدی است که از جانب شما انجام می شود” (شوری30/)
در تفسیر شریف المیزان ذیل این آیه چنین آمده است: کلمه “مصیبت” به معنای هر ناملایمی است که به انسان برسد و مراد از جمله “ما کسبت ایدیکم”، گناهان و زشتی هاست. خطاب در این آیه شریفه، اجتماعی و متوجه جامعه است، بنابراین مراد از “مصیبت” هم، مصائب عمومی و همگانی از قبیل قحطی، گرانی، وبا، زلزله و امثال آن می باشد. پس معنای آیه این گونه می شود: مصائب و ناملایماتی که متوجه جامعه شما می شود، همه به خاطرگناهانی است که مرتکب می شوید.
در تفسیر مجمع البیان از حضرت علی (ع) روایت شده که رسول خدا (ص) فرمودند: “خیر آیه فی کتاب الله هذه الآیه؛ بهترین آیه کتاب خدا این آیه “و ما اصابکم من …” است”. سپس فرمودند: “ ای علی، هیچ خدشه و خراشی از چوبی بر بدن وارد نمی آید و هیچ ضربه ای به پا وارد نمی شود، مگر بخاطر گناه”.
2- “ظهر الفساد فی البر و البحر بما کسبت ایدی الناس لیذیقهم بعض الذی عملوا لعلهم یرجعون؛ در دریا و خشکی فساد و تباهی ظاهر گشت به خاطر کردار بد مردم، تا خداوند بدین وسیله کیفر بعضی اعمالشان را به آنها بچشاند، تا شاید بازگردند”(روم41/)
علامه طباطبایی در تفسیر المیزان ذیل این آیه چنین می فرماید: این آیه به ظاهر لفظش عام است و مخصوص به یک زمان و یا به یک مکان و یا به یک واقعه، نیست و در نتیجه مراد از “ بر و بحر” شامل همه روی زمین می شود، و مراد از فساد در زمین، مصائب و بلاهای عمومی است: مانند زلزله، نیامدن باران و خشکسالی، قحطی، جنگها، غارتها، سلب امنیت و خلاصه هر بلایی که نظام آراسته و صالح جاری در عالم را بر هم می زند. “بما کسبت ایدی الناس” نیز، اشاره به آن دارد که این فساد و تباهی ظاهر در زمین، بر اثر اعمال مردم است، یعنی به خاطر شرکی است که می ورزند، و گناهانی است که می کنند.
در تفسیر قمی از امام صادق (ع) نقل شده که فرمودند: “زندگی جنبندگان دریا به باران بستگی دارد، پس اگر باران نیاید، هم خشکی فاسد می شود هم دریا، و این وقتی است که گناهان بسیار شود”.
3- “او لم یسیروا فی الارض فینظروا کیف کان عاقبه الذین کانوا من قبلهم کانوا هم اشد منهم قوه و آثارا فی الارض فاخذهم الله بذنوبهم؛ آیا در زمین سیر نمی کنند تا ببینند سرانجام کسانی که قبل از ایشان بودند، چه شد؟ آنها از اینان نیرومندتر بودند و آثار بیشتری در زمین داشتند، با این حال خدا به کیفر گناهانشان بگرفت و به جرم اعمالشان، هلاکشان کرد”(مومن21/)
4- “فانزلنا علی الذین ظلموا رجزا من السماء بما کانوا یفسقون؛ بر ستمگران به خاطر نافرمانی و کارهای ناروایی که کردند، از آسمان عذابی نازل کردیم”(بقره59/)
آیات فراوانی درباره قارون (قصص76/-82 )، قوم سبا (سبا17-15/)و دیگر تبهکاران و سران ستم وجود دارد که دلالت می کند آنان بر اثر گناهان فردی یا جمعی گرفتار حوادث تلخ و محرومیت از نعمتها و برکات الهی شدند. مطابق آیات یاد شده کارهای زشت از یک سو و حوادث ناگوار جهان طبیعت از سوی دیگر با هم مرتبط اند؛ لکن همان طور که خدای متعال گاهی اصل سیئه را عفو و از آن اغماض می کند، در تنبیه با حوادث ناگوار نیز گاهی با امهال برخورد می کند و تبهکار را فورا نمی گیرد بلکه به او فرصت توبه می دهد یا کمتر از بدی وی او را مواخذه می کند و بسیاری از خطاهایش را می بخشد: “و یعفوا عن کثیر”(شوری30/).
علاوه بر آیات قرآن کریم، روایات فراوانی در خصوص نقش گناهان و کردار بد در زوال نعمتها و فرود آمدن بلاها وجود دارد که به سه روایت دراین باره، اشاره می نماییم.
1- امام صادق (ع) فرمودند: پدرم همواره می فرمود: “خداوند حکم قطعی فرموده که نعمتی را که به بنده اش داده، از او نگیرد، مگر زمانی که بنده گناهی انجام دهد که به خاطر آن سزاوار کیفر گردد”(کافی، ج2، ص273)
2- امام باقر (ع) فرمودند: “بدانید که هیچ سالی پر بارانتر از سال دیگر نیست. بلکه خداوند آن را در هر منطقه ای که بخواهد نازل می کند. همانا زمانی که جامعه ای مرتکب گناهان شوند، خداوند متعال، بارانی را که برای آنها قرار داده بود در آن سال در آنجا نازل نکرده و در بیابانهای وسیع، دریاها، و کوهها نازل می کند”(ثواب الاعمال، ص252)
3 -حضرت علی (ع) فرمودند: “خداوند بندگان خود را که به کارهای ناشایسته مشغولند، به نقص و کمبود میوه ها و حبس نمودن برکات و بستن گنجینه های خوبیها، می آزمایدتا توبه کننده، متنبه گشته، توبه و بازگشت نماید. و خداوند استغفار را سبب فراوانی روزی و رسیدن رحمت، قرار داده و در قرآن کریم فرموده: “استغفروا ربکم انه کان غفارا یرسل السماء علیکم مدرارا؛ از پروردگارتان آمرزش بخواهید که او آمرزنده گناهان است (پس از توبه) ابر را می فرستد که پی در پی بر شما ببارد”. پس خداوند رحمت کند کسی را که به توبه و بازگشت از گناه روی آورد و از حق تعالی بخواهد از کیفر کردار زشتش بگذرد”(نهج البلاغه، خطبه143 ).
منابع :
1- تفسیر المیزان، علامه طباطبایی، دفتر انتشارات اسلامی،1379
2- آیت الله جوادی آملی، معاد در قرآن، قم، اسراء،1381
3- همان، اسلام و محیط زیست، قم، اسراء،1386
4 – قرائتی، محسن، گناه شناسی، قم، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن،1377
منبع : www.resalat-news.com