بخش اوّل: جایگاه مال و ثروت
1. جایگاه مال و ثروت
عَن رَسُولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله:
إنَّ الدّینارَ وَ الدِّرهَمَ أهْلَکا مَنْ کانَ قَبلَکُم وَ هُما مُهْلِکاکُم.
[ کافى ج 2 ص 316 ح 6.] پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: دینار و درهم، کسانى راکه پیش از شما بودند، نابود کرد و آن دو شما را هم به نابودى مى کشند.
2. گـوسالـه
امّت پیامبر صلی الله علیه و آله عَن رَسُولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله قالَ:
إنَّ لِکُلِّ اُمَّهٍ عِجْلٌ، وَ عِجْلُ هذِهِ الأُمَّهِ الدّینارُ وَ الدِّرْهَمُ.
[ محجه البیضاء ج 7 ص 328.] رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: هر امّتى گوساله اى دارد (که او را منحرف مى کند) و گوساله این امّت (امّت پیامبراکرم) دینار و درهم است. یعنى همانطور که گوساله بنى اسرائیل پیروان حضرت موسى علیه السلام را گمراه کرد و آنان گوساله پرست شدند، مال و ثروت هم موجب انحراف امّت پیامبر صلی الله علیه و آله مى گردد.
(امروز شاهدیم که طبق پیشگویى پیامبر صلی الله علیه و آله خیلى از پیروان آن حضرت حتى بعضى از به ظاهر خوبان این امّت چنین شده اند).
3. پیامد مالدوستى
عَن عَلِىٍّ علیه السلام:
حُبُّ المالِ یُفْسِدُ الَمالَ، و یُوَسِّعُ الآمالَ.
[ میزان الحکمه ج 4 ص 2983 ح 19329.] حضرت امام على علیه السلام فرمود: مالدوستى عاقبت انسان را تباه مى کند و آرزوها را گسترده و طولانى مى کند.
4. محـبوب خدا ومال و ثروت
ألإمام عَلِىٍّ علیه السلام قالَ:
إذا أحَبَّ اللّه ُ سُبْحانَهُ عَبْداً بَغَّضَ إلَیْهِ المالَ وَ قَصَّرَ مِنْهُ الآمالَ، إذا أرادَ اللّه ُ بِعَبْدٍ شَرّاً حَبَّبَ إلَیْهِ المالَ وَ بَسَطَ مِنْهُ الآمالَ.
[ غررالحکم ج 3 ص 166 ح 4111 و 4110.] حضرت امیرمؤمنان علیه السلامفرمود: وقتى خداوند بنده اى را دوست بدارد، مال و ثروت را پیش او منفور و ناپسند جلوه مى دهد و آرزوهاى او را کوتاه مى کند و چون خداوند بدى بنده اى را اراده کند، مال و ثروت را محبوب او قرار مى دهد و آرزوهایش را گسترش مى دهد. خداوند متعال بدى هیچیک از بندگان خود را نمى خواهد مگر اینکه خود بنده اعمالى را انجام دهد که مورد خشم پروردگار خود قرار گیرد که در این صورت خداهم او را رها مى سازد و به خودش وا مى گذارد.
5. زیان زیادى ثروت
ألإمامُ عَلِى علیه السلام قالَ:
کَثْرَهُ المالِ تُفْسِدُ القُلُوبَ وَ تُنْشِئُ الذُّنُوبَ.
[ میزان الحکمه ج 4 ص 2985.] امام علىّ بن ابى طالب علیه السلام فرمود: زیادى ثروت قلبها را تباه مى سازد و گناهان را پدید مى آورد.
6. مال و ثروت امـانت الهى
عَنِ الصّادِقِ علیه السلام قالَ:
ألمالُ مالُ اللّه ِ عَزَّ وَجَلَّ جَعَلَهُ وَدایِعَ عِنْدَ خَلْقِهِ وَ أَمَرَهُمْ أَن یَأکُلُوا مِنْهُ قَصْداً وَ یَشْرَبُوا مِنْهُ قَصْداً، وَ یَلبِسُوا مِنْهُ قَصْداً، وَ یَنکَحُوا مِنْهُ قَصْداً، وَ یَرْکَبُوا مِنْهُ قَصْداً وَ یَعُودُوا بِما سِوى ذلِکَ عَلى فُقَراءِ المُؤمِنینَ، فَمَنْ تَعَدّى ذلِکَ کانَ ما أَکَلَهُ حَراماً وَ ما شَرِبَ مِنْـهُ حَراماً، وَ ما لَبِسَهُ مِنْهُ حَـراماً، وَ ما نَکَحَهُ مِنْهُ حَراماً، وَ ما رَکِبَهُ مِنْهُ حَراماً.
[ بحارالانوار ج 103 ص 16 ح 74.] امام صادق علیه السلام فرمود: ثروت از آنِ خداست و او آن را نزد بندگان خود امانت گذاشته و دستور داده است که از آن درحدّ متعارف بخورند و بیاشامند و لباس تهیه کنند و ازداوج کنند و براى سوارى از آن استفاده کنند و بقیه آن را به مؤمنان نیازمند یارى دهند، بنابراین کسى که در هر قسمت از آن حدّ معمول تجاوز کند و بیشتر مصرف کند ـ مرتکب گناه شده است و آنچه زیادى خورده یا آشامیده یا پوشیده یا در امر ازدواج و سوارى صرف کرده است، حرام است.
7. یار شیطان
عَنْ أبى عَبدِاللّه ِ علیه السلام قالَ:
یَقُولُ إبْلیسُ لَعَنَهُ اللّه ُ، ما أعْیانى فِى ابنِ آدَمَ فَلَنْ یُعینى مِنهُ واحِدَهٌ مِنْ ثَلاثٍ: أَخذُ مالٍ مِن غَیرِ حِلِّهِ، أوْ مَنْعِهِ مِن حَقِّهِ، أوْ وَضْعِهِ فى غَیْرِ وَجْهِهِ.
[ خصال صدوق ص 132 ح 141.] امام صادق علیه السلام فرمود: ابلیس ملعون مى گوید: در مورد بنى آدم، هرچه مرا خسته و ناتوان کند، یکى از این سه چیز مرا نسبت به آدمیزاد ناتوان نمى کند (یعنى در مورد فریب آنان موفق مى شوم): به دست آوردن مال از راه غیر حلال، جلوگیرى کردن او از پرداخت واجب مالى، یا مصرف کردن آن در راه ناروا و حرام.
8. مراقبت از دارایى
قالَ الصّادِقُ علیه السلام:
أَرْبَعٌ لایُستَجابُ لَهُمْ دُعاءٌ، رَجُلٌ جالِسٌ فى بَیتِهِ یَقُولُ: یا رَبِّ ارْزُقنى فَیَقُولُ لَهُ: ألَمْ آمُرکَ بِالطَّلَبِ؟ وَ رَجُلٌ کانَتْ لَهُ إمرَأَهٌ قَد غالَبَها فَیَقُولُ: أَلَمْ أَجعَلْ أَمرَها بِیَدِکَ؟ وَ رَجُلٌ کانَ لَهُ مالاً فَأفْسَدَهُ، فَیَقُولُ: یارَبِّ ارْزُقنى، فَیَقُولُ لَهُ: أَلَمْ آمُرکَ بِالاْءقتِصادِ؟ أَلَمْ آمُرکَ بِالإصلاحِ؟ ثُمَّ قَرَأَ:« وَ الَّذینَ إذا أَنفَـقُوا لَمْ یُسْرِفُوا وَلَمْ یَقْتُرُوا وَ کانَ بَینَ ذلِکَ قَواماً»
[- سوره فرقان آیه 67.] وَ رَجُلٌ کانَ لَهُ مـالٌ فَأدانَهُ بِغَیرِ بَیِّنَهٍ فَیَقـُولُ: أَلَمْ آمُرکَ بِالشَّهادَهِ؟
[ بحارالانوار 103 ص 12ح 53.] امام صادق علیه السلام فرمود: دعاى چهار نفر مستجاب نمى شود:
۱ ـ کسى که در خانه بنشیند و بگوید: خدایا روزى مرا برسان که خداوند به او مى گوید: آیا دستور ندادم که پى روزى بروى و تلاش کنى؟
۲ ـ مردى که مغلوب زنش شده است، که خداوند مى گوید: آیا اختیار او را به دستِ تو واگذار نکردم؟
۳ ـ فردى که داراى مال و ثروت باشد و آن را تباه کند و گوید: خدایا روزیم را برسان که خداوند مى فرماید: آیا دستور ندادم که میانه رو باش و اسراف نکن سپس این آیه را خواند که: بندگان خدا کسانى هستند که هنگام انفاق اسراف نمى کنند و بخل هم نمى ورزند بلکه میان این دو راه میانه را مى گیرند.
۴ ـ مردى که پول داشته و آن را قرض داده بدون آنکه سندى بگیرد خداوند مى فرماید، مگر تو را دستور ندادم که شاهد بگیرى؟
بخش دوم: کسب مال حلال
9. بهترین عبادت
قالَ رَسُولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله:
ألْعِبادَهُ سَبْعُونَ جُزْءاً وَ أفضَلُها جُزْءاً طَلَبُ الْحَلالِ.
[ ثواب الاعمال و عقابها ص 385 ح 1.] پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: عبادت هفتاد بخش است و بهترین بخش آن طلب حلال.
10. وظیفه حلال‌طلبى
قالَ رَسُولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله:
طَلَبُ الْحَلالِ فَریضَهٌ عَلى کُلِّ مُسْلِمٍ وَمُسْلِمَهٍ.
[ جامع الاخبار ص 389 ح 1079.] پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: پى مال حلال رفتن، برهر مرد وزن مسلمان واجب است.
11. انسان بى‌خیر
سَمِعْتُ أباعَبْدِاللّه ِ علیه السلام یَقُولُ:
لاخَیْرَ فی مَن لایُحِبُّ جَمْعَ المالِ مِنْ حَلالٍ فَیَکُفُّ بِهِ وَجْهَهُ وَ یَقضى بِهِ دَیْنَهُ.
[ بحارالانوار، ج 103 ص 7 ح 30.] راوى گوید: از امام صادق علیه السلام شنیدم که مى فرمود: هیچ خیرى نیست در کسى که دوست ندارد مال حلال جمع کند تا آبروى خود را با آن حفظ کند وقرض خود را با آن ادا کند. (چنین کسى انسان بى خیر است).
12. تـلاش بـراى خود و خانواده
عَنْ مُوسَى بْنِ بَکْرٍ قالَ:
قالَ لى أبُوالْحَسَنِ الأوَّلِ علیه السلام: مَنْ طَلَبَ هذَا الرِّزْقَ مِن حِلِّهِ لِیَعُودَ بِهِ عَلى نَفْسِهِ وَ عِیالِهِ کانَ کَالمُجاهِدِ فى سَبیلِ اللّه ِ…
[ بحارالانوار 103 ص 3 ح 7.] موسى بن بکر گوید: امام هفتم علیه السلام فرمود: کسى که در پى روزى حلال براى خود و خانواده اش باشد، همانند کسى است که در راه خدا جهاد کند.
13. آفرین بر کسب حلال
عَن أمیرِالمُؤمِنینَ علیه السلام قالَ:
طُوبى لِمَنْ ذَلَّ فی نَفْسِهِ وَ طابَ کَسْبُهُ.
[ بحارالانوار ج 103 ص 2 ح 3.] امیر مؤمنان علیه السلام فرمود: آفرین به کسى که پیش خود فروتن و کسب او پاکیزه (وحلال) باشد.
14. سختى کسب مال حلال
قالَ مُحَمَّدُ بْنُ هارُونَ الجَلاّبِ:
قُلْتُ لأبِى الْحَسَنِ الهادى علیه السلام: رُوینا عَنْ آبائِکَ إنَّهُ یَأْتى عَلَى النّاسِ زَمانٌ لایَکُونُ شَئىٌ أعَزُّ مِن أَخٍ أنیسٍ أوْ کَسْبِ دِرْهَمٍ مِنْ حَلالٍ، فَقالَ لى: یا أبا مُحَمَّد إنَّ العَزیزَ مَوْجُودٌ وَ لکِنَّکَ فى زَمانٍ لَیْسَ شَئىٌ أعسَرَ مِنْ دِرْهَمِ حَلالٍ وَ أَخٍ فِى اللّه ِ عَزَّ وَجَلَّ.
[ بحارالانوار 103 ص 10 ح 43.] محمد بن هارون گوید: به امام هادى علیه السلام عرض کردم: از پدران شما براى ما نقل شده که زمانى بر مردم مى آید که هیچ چیز کمیاب تر از برادرى مونس و همدم یا کسب درهمى از راه حلال نباشد. امام علیه السلام در جوابم فرمود: انسان کمیاب، موجود است ولى تو در زمانى هستى که هیچ چیز سخت تر از به دست آورد مال حلال و برادر دینى نیست.
15. طلب حلال
قالَ رَسُولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله:
مَنْ باتَ کالاًّ مِنْ طَلَبِ الحَلالِ باتَ مَغْفُوراً لَهُ.
[ بحارالانوار ج 103 ص 2 ح 1.] رسول گرامى اسلام فرمود: کسى که بعد از تلاش در طلب حلال بیتوته و استراحت کند، او آمرزیده شب را به صبح مى آورد.
16. تلاش براى زندگى
عَنْ عَمرِو بْنِ سَیف عَنْ أبى عَبْدِاللّه ِ علیه السلام قالَ:
لاتَدَعْ طَلَبَ الرِّزْقِ مِنْ حِلِّهِ فَإنَّهُ عَوْنٌ لَکَ عَلى دینِکَ، وَ اعقِل راحِلَتَکَ وَ تَوَکَّلْ.
[ بحارالانوار ج 103 ص 5 ح 18.] از امام صادق علیه السلام نقل شده که فرمود: تلاش در بدست آوردن روزى حلال را رها نساز، زیرا که آن کمک به دیندارى توست و همیشه مرکب خود را ببند و به خدا توکّل کن (با توکّل زانوى اشتر ببند).
17. همّ و غم زندگى
قالَ رَسُولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله:
إنَّهُ لَیَأتی عَلَى الرَّجُلِ مِنْکُمُ لا یُکْتَبُ عَلَیْهِ سَیِّئَهٌ وَ ذلِکَ إنَّهُ مُبْتَلىً بِهَمِّ المَعاشِ.
[ بحارالانوار ج 103 ص 5 ح 18.] پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: وضعیتى براى فردى از شما پیش مى آید که خطاى او نوشته نمى شود و این بخاطر آن است که به همّ و غمّ زندگى مبتلا شده باشد.
18. پیامبر صلى‌الله‌علیه‌و‌آله و اشتغال
کان رَسُولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله إذا نَظَرَ إلَى الرَّجُلِ فَأَعْجَبَهُ قالَ:
هَلْ لَهُ حِرْفَهٌ؟ فَإن قالُوا لا قالَ: سَقَطَ مِن عَینى قیلَ وَ کَیفَ ذاکَ یا رَسُولَ اللّه ِ؟ قالَ: لِأنَّ المُؤمِنَ إذا لَم یَکُن لَهُ حِرفَهٌ یَعیشُ بِدینِهِ.
[ بحارالانوار ج 103 ص 5 ح 18.] پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله هرگاه به مردى نگاهش مى افتاد و از او خوشش مى آمد، مى فرمود: آیا او شغل و حرفه اى دارد؟ پس اگر مى گفتند: نه، مى فرمود: او از چشم من افتاد. گفته مى شد: چرا یا رسول اللّه؟! پاسخ مى داد: چون مؤمن اگر شغلى نداشته باشد، با (خرج کردنِ) دینش زندگى کند و از دینش مایه مى گذارد.
19. پرهیز از مال‌ حرام
قالَ أبُوعَبْدِاللّه ِ علیه السلام:
ثَـلاثٌ مَنْ کُنَّ فـیهِ زَوَّجَهُ اللّه ُ مِنَ الحُورِالعینِ کَیْفَ یَشاءُ: کَظمُ الغَیْظِ، وَ الصَّبْرُ عَلَى السُّیُوفِ للّه ِِ عَزَّ وَ جَلَّ، وَ رَجُلٌ أَشْرَفَ عَلى مالٍ حَرامٍ فَتَرَکَهُ للّه ِِ . عز و جل
[ بحارالانوار 75: 171 ح 5.] امام صادق علیه السلام فرمود: سه خصلت است که در هر که باشد وارد بهشت مى شود و خداوند از حوریان بهشتى نصیب او مى کند، هر طور و هر قدر که او بخواهد:
۱ ـ فرو بردن خشم
۲ ـ صبر و مقاومت بر شمشیرها به خاطر خداى متعال.
۳ ـ وقتى کسى به مال حرام مى رسد، آن را بخاطر خدا ترک کند.
20. روزى‌ حلال‌ و گسترده
عَنِ البَزَنْطى قالَ:
قُلْتُ لِلرِّضا علیه السلام: جُعِلْتُ فِداکَ، أدْعُ اللّه َ عَزَّ وَ جَلَّ أنْ یَرْزُقَنِىَ الْحَلالَ، فَقالَ: أَتَدْرى مَا الحَلالُ؟ قُلْتُ: الَّذى عِندَنا الْکَسْبُ الطّیِّبُ. فَقالَ: کانَ عَلِىُّ بْنُ الحُسَیْنِ یَقُولُ: أَلْحَلالُ هُوَ قُوتُ المُصْطَفَیْنِ ثُمَّ قالَ: قُلْ أَسْئَلُکَ مِنْ رِزْقِکَ الواسِعِ.
[ کافى ج 5 ص 89.] بزنطى گوید: به امام هشتم علیه السلام گفتم: فدایت شوم! دعا کن خدا به من روزى حلال عطا کند. فرمود: مى دانى حلال چیست؟ گفتم: پیش ما حلال همان کسب پاک و پاکیزه است فرمود: امام زین العابدین علیه السلام مى فرمود: حلال، غذاى برگزیدگان است. سپس فرمود این چنین بگو! خدایا از تو روزى فراخ مى خواهم.
(شاید منظور اینست که روزى خدا آنقدر گسترده و زیاد است که نیازى نیست انسان پى حرام برود)
21. اهمیّت مال حلال
عَنْ رَسُولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله:
تَرْکُ لُقمَهِ حَرامٍ أَحَبُّ إلَى اللّه ِمِن صَلاهِ أَلفَىْ رَکْعَهٍ تَطَوُّعاً.
[ تفسیرالمعین: ص 26.] پیامبر گرامى اسلام صلی الله علیه و آله فرمود: رها کردن لقمه اى حرام، پیش خدا محبوبتر است از دو هـزار رکعت نماز مستحبى.
22. حرمت مال مردم
قالَ النَّبِىُّ صلی الله علیه و آله:
لَرَدُّ دانِقٍ مِنْ حَرامٍ یَعْدِلُ عِنْدَاللّه ِ سَبْعینَ ألْفَ حِجَّهٍ مَبْرُورَهٍ.
[ جامع الاخبار ص 442.] پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: ردکردن یک دانگ ازحرام (یک ششم دینار یا درهم) پیش خدا معادل هفتاد هزار حجّ قبول شده است.
بخش سوم: به دست آوردن مال حرام
23. توشه آتش جهـنّم
قالَ رَسُولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله:
مَنِ اکْتَسَبَ مالاً مِنْ غَیْرِ حِلِّهِ کانَ زادَهُ إلَى النّارِ.
[ بحارالانوار ج 103 ص 10 ح 45.] پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: کسى که مالى را از راه غیرحلال به دست آورد، آن مال توشه او به طرف آتش جهنم خواهد بود.
24. نتیجه بى‌مبالاتى در حـرام
قالَ النَّبِىُّ صلی الله علیه و آله:
قالَ اللّه ُ عَزَّ وَ جَلَّ: مَنْ لَمْ یُبالِ مِنْ أَىِّ بابٍ اکْتَسَبَ الدّینارَ وَ الدِّرهَمَ لَمْ اُبالِ یَوْمَ القِیامَهِ مِنْ أَىِّ أَبْوابِ النّارِ أَدْخَلتُهُ.
[ بحارالانوار ج 103 ص 5 ح 17.] پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: خداوند متعال فرمود: کسى که برایش مهم نباشد که دینار و درهم را از چه راهى به دست مى آورد، براى من هم مهم نخواهد بود که او را از کدام در جهنّم وارد آتش دوزخ بکنم.
25. کسب حرام
قالَ رَسُولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله:
مَنْ کَسَبَ مالاً مِنْ غَیرِ حِلِّهِ أَفْقَرَهُ اللّه ُ.
[ بحارالانوار ج 103 ص 5 ح 17.] پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: کسى که مالى از راه غیرحلال به دست آورد، خداوند او را تنگدست مى کند.
26. سؤال در قیامت
عَنْ أبى بَرْدَهِ الأسْلَمى، قالَ:
سَمِعْتُ رَسُولَ اللّه ِ صلی الله علیه و آله قالَ: لاتَزُولُ قَدَمُ عَبْدٍ یَوْمَ القِیامَهِ، حَتّى یُسئَلَ عَنْ أَرْبَعٍ: عَنْ جَسَدِهِ فیما أَبْلاهُ، وَ عَنْ عُمْرِهِ فیما أَفناهُ، وَ عَنْ مالِهِ مِمَّا اکْتَسَبَهُ وَ فیما أنْفَقَهُ، وَ عَنْ حُبِّنا أَهْلَ البَیْتِ.
[ بحارالانوار ج 103 ص 11 ح 47.] ابوبرده سلمى گوید: از پیامبر عظیم الشأن شنیدم که فرمود: انسان در قیامت قدم از قدم برنمى دارد تا اینکه از چهار چیز سؤال شود:
۱ ـ از بدن خود که در چه راهى آن را به کارگرفت،
۲ ـ و از عمرش که در کجا و چه راهى سپرى کرد،
۳ ـ و از مالش که از کجا به دست آورد ودر کجا مصرف کرد،
۴ ـ و از محبّت ما خاندان.
27. مال حرام و ازدواج
ذُکِرَ عَنْ:
أبى جَعْفَرَ علیه السلام أَنُّهُ ذُکِرَ عِنْدَهُ رَجُلٌ فَقالَ: إنَّ الرَّجُلَ إذا أصابَ مالاً مِنْ حَرامٍ لَم یُقْبَل مِنْهُ حَجٌّ وَ لا عُمْرَهٌ وَ لاصِلَهُ رَحِمٍ حَتّى أَنَّهُ یَفْسِدُ فیهِ الفَرْجُ.
[ بحارالانوار ج 103 ص 11 ح 47.] روایت شده که: خدمت امام باقر علیه السلام از مردى یاد شد امام علیه السلام فرمود: وقتى کسى مالى از راه حرام به دست آورد خداوند حج و عمره و صله رحم را از او قبول نمى کند، بلکه ازدواج با آن مال هم باطل خواهد بود.
28. سهمیه روزى
عَنْ أَبى جَعْفَرَ علیه السلام قالَ:
لَیْسَ مِنْ نَفْسٍ إلاّ وَ قَدْ فَرَضَ اللّه ُ لَها رِزْقاً حَلالاً، یَأْتیها فى عافِیَهٍ وَ عُرِضَ لَها بِالْحَرامِ مِنْ وَجْهٍ آخَرَ فَإنْ هِىَ تَناوَلَتْ شَیْئاً مِنَ الحَرامِ قاصَّها مِنَ الحَلالِ الَّذى فَرَضَ لَها وَ عِنْدَاللّه ِ سِواهُما فَضْلٌ کَثیرٌ وَ هُوَ قَولُهُ: « وَ اسئَلُوا اللّه َ مِن فَضْلِهِ»
[ – سوره نساء آیه 32.] [ بحارالانوار ج 103 ص 11 ح 49.] امام باقر علیه السلام فرمود: خداوند براى هر انسان رزق حلالى را مشخص و حتمى کرده است که بطور کامل به او خواهد رسید، و از طرفى رزق حرامى از طریق دیگر به او عرضه مى شود، پس اگر از آن حرام مقدارى برداشت به همان اندازه از مال حلال او کم مى شود و پیش خدا علاوه بر آن دو مال، زیادى و افزونى است که خداوند در قرآن فرماید: از فضل و زیادى که پیش خدا است از او درخواست کنید.
29. بزرگترین حسرت
عَنْ أمیرِالمُؤْمِنینَ علیه السلام قالَ:
إنَّ أعْظَمَ الحَسَراتِ یَوْمَ القِیامَهِ حَسْرَهُ رَجُلٍ کَسَبَ مالاً فى غَیرِ طاعَهِ اللّه ِ فَوَرِثَهُ رَجُلاً فَأَنفَقَهُ فى طاعَهِ اللّه ِ سُبْحانَهُ فَدَخَلَ بِهِ الجَنَّهَ وَ دَخَلَ بِهِ الأوَّلُ النّارَ.
[ بحارالانوار ج 103 ص 12 ح 57.] امیرمؤمنان علیه السلام فرمود: بزرگترین حسرت روز قیامت حسرت خوردن کسى است که مالى را از راه غیر حلال به دست آورد و براى فرد دیگر به ارث گذارد. و او آنرا در راه اطاعت و بندگى خدا صرف کرده و بواسطه آن وارد بهشت گردد و اولى بواسطه آن مال حرام (نخورده) وارد جهنّم گردد.
30. گرفتن مال مردم
قالَ رَسُولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله:
مَن اقْتَطَعَ مالَ مُؤمِنٍ غَصْباً بِغَیْرِ حَقِّهِ لَمْ یَزَلِ اللّه ُ عَزَّ وَ جَلَّ مُعْرِضاً عَنْهُ ماقِتاً لِأعْمالِهِ الَّتى یَعْمَلُها مِنَ البِرِّ وَ الخَیْرِ، لایُثْبِتُها فى حَسَناتِهِ حَتّى یَتُوبَ، وَ یَرُدُّ المالَ الّذى أَخَذَهُ إلى صاحِبِهِ.
[ بحارالانوار ج 104 ص 294 ح 8.] پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: کسى که مال مؤمنى را بناحق از او بگیرد و به او ندهد، خداوند پیوسته از او اعراض کرده و کارهاى نیک او را نکوهیده مى دارد و آنها را در نامه اعمال نیک او نمى نویسد تا توبه کند و مالى را که از آن مؤمن گرفته به او برگرداند.
31. بزرگترین گناه
قالَ أمیرُالمُؤْمِنینَ علیه السلام:
أعْظَمُ الخَطایا إقتِطاعُ مالِ امرِئٍ مُسْلِمٍ بِغَیْرِ حَقٍّ
[ بحارالانوار ج 104 ص 295 ح 9.] على علیه السلام فرمود: بزرگترین خطا و گناه، بناحق گرفتن مال مسلمان است. ببرى مال مسلمان و چو مالت ببرند داد و فریاد برآرى که مسلمانى نیست
32. قسم خوردن بـراى مـال
عَنْ رَسُولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله:
وَیلٌ لِتُّجارِ أُمَّتى مِنْ لا وَ اللّه ِ وَ بَلى وَاللّه ِ، وَ وَیْلٌ لِصُنّاعِ أُمَّتى مِن الیَوْمِ وَغَدٍ.
[ میزان الحکمه ج 3 ص 2701 ح 17648.] از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نقل شده که فرمود: واى براى تاجران امّت من از گفتن لا و اللّه و بلى و اللّه (قسم خوردن در داد و ستد) و واى براى صنعتگران امّت من از امروز و فردا کردن.
بخش چهارم: آثار حلال خورى
33. آمرزش الهى
قالَ رَسُولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله:
مَن أَکَلَ الحَلالَ قامَ عَلى رَأسِهِ مَلَکٌ یَسْتَغْفِرُ حَتّى یَفرَغُ مِنْ أَکلِهِ .
[ میزان الحکمه ج 3 ص 2701 ح 17648.] پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود: کسى که روزى حلال بخورد، فرشته اى بالاى سرش قرار مى گیرد و براى او طلب آمرزش مى کند تا وقتى که از خوردن آن فارغ شود.
34. مال حـلال و نورانیت قلب
عَنِ النَّبِىِّ صلی الله علیه و آله قالَ:
مَنْ أَکَلَ الحَلالَ أَرْبَعینَ یَوْماً نَوَّرَاللّه ُ قَلْبَهُ.
[ بحارالانوار ج 103 ص 16 ح 71.] پیامبر گرامى اسلام فرمود: کسى که چهل روز مال حـلال بخورد، خــداوند قلب او را نـورانى مى کند.
35. یاد عملى خدا
عَنْ أبى عَبْدِاللّه علیه السلام قالَ:
مِن أَشَدِّ ما فَرَضَ اللّه ُ عَلى خَلْقِهِ ذِکْرُ اللّه ِ کَثیراً ثُمَّ قالَ: لاأَعنى سُبْحانَ اللّه ِِ وَ الحَمْدُللّه ِِ وَ لاإلهَ إلاَّ اللّه ُ وَ اللّه ُ أکبَرُ وَ اِءنْ کانَ مِنهُ، وَ لکِنَّ ذِکْرَاللّه ِ عِندَ ما أَحَلَّ وَ حَرَّمَ، فَاِءنْ کانَ طاعَهً عَمِلَ بِها وَ اِءن کانَ مَعْصِیَهً تَرَکَها.
[ کافى ج 2 ص 80 ح 4.] امام صادق علیه السلام فرمود: یکى از سخت ترین واجبات بر بندگان خدا یاد کردن زیاد خدا است سپس فرمود: مقصودم ذکر «سبحان اللّه و الحمدللّه و لا اله الا اللّه و اللّه اکبر» نیست، گرچه آن هم یاد خداست، ولى منظورم این است که در برخورد با آنچه که خدا حلال یا حرام کرده خدا را یاد کند، اگر اطاعت خدا بود به آن عمل کند و اگر معصیت الهى بود آن را رها کند.
بخش پنجم: آثار حرام خورى
36. اثر لقمه حرام
قالَ رَسُولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله:
إذا وَقَعَتِ اللُّقْمَهُ مِنْ حَرامٍ فى جَوْفِ العَبْدِ لَعَنَهُ کُلُّ مَلَکٍ فِى السَّماواتِ وَ فِى الأرْضِ وَ مادامَتِ اللُّقْمَهُ فى جَوْفِهِ لایَنظُرُاللّه ُ إلَیْهِ وَ مَنْ أَکَلَ اللُّقْمَهَ مِنَ الحَرامِ فَقَد باءَ بِغَضَبٍ مِنَ اللّه ِ فَاِءنْ تاب
[ جامع الاحادیث ص 289.] پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: هنگامى که لقمه حرام در شکم انسانى قرار گیرد هر فرشته اى که در آسمانها و زمین است او را لعنت مى کند، و تا وقتى که آن لقمه در شکم اوست خدا به او نگاه نمى کند، و هر کسى که لقمه حرام بخورد بسوى خشم خدا رفته است، پس اگر توبه کند خدا مى پذیرد، و اگر قبل از توبه بمیرد، آتش به او سزاوارتر است.
37. نتیجه خوردن مال حـرام
عَنْ أبى عَبْدِاللّه علیه السلام فى خَبَرِ المِعراجِ قالَ:
قالَ النَّبِىُّ صلی الله علیه و آله: مَرَرْتُ بِقَوْمٍ بَیْنَ أَیْدیهِم مَوائِدُ مِنْ لَحْمٍ طَیِّبٍ وَلَحْمٍ خَبیثٍ یَأکُلُونَ اللَّحْمَ الخَبیثَ، وَ یَدَعُونَ الطَّیِّبَ، فَقُلْتُ: مَنْ هؤُلاءِ یا جَبْرَئیلُ؟ فَقالَ: هؤُلاءِ الَّذینَ یَأْکُلُونَ الحَرامَ، وَ یَدَعُونَ الحَلالَ، وَ هُمْ مِنْ أُمَّتِکَ یا مُحَمَّدٍ
[ بحارالانوار ج 75 ص 172 ح 9.] امام صادق علیه السلام در ضمن حدیث معراج فرمود که پیامبراکرم صلی الله علیه و آله فرمود: گروهى را دیدم که سفره هایى از گوشتهاى پاک و پاکیزه و گوشتهاى آلوده جلویشان گسترده بود ولى آنان از گوشتهاى آلوده و کثیف مى خوردند و غذاهاى پاکیزه را وا مى گذاشتند. از جبرئیل پرسیدم: اینها چه کسانى اند؟ جبرئیل گفت: اینها کسانى هستند که مال حلال را رها کرده، مال حرام مى خورند و آنان از امّت تو هستند اى محمّد!
38. ولاى على علیه‌السلام و مال حـرام
کانَ أَبُوعَبْدِاللّه ُ علیه السلام یَقُولُ:
کانَ أمیرُالمُؤمِنینَ علیه السلام یَقُولُ: لَیسَ بِوَلِىٍّ لَنا مَنْ أَکَلَ مالَ مُؤمِنٍ حَراماً.
[ بحارالانوار ج 104 ص 296 ح 17.] امام صادق علیه السلام مى فرمود: امیرمؤمنان علیه السلام بارها مى فرمود: کسى که مال مؤمنى را به حرام بخورد، او از دوستان ما نیست. توضیح اینکه کسى که ولایت على علیه السلام را پذیرفته است، نباید مال حرام بخورد، و اگر بخورد باید در ولایت خود تردید کند.
39. اثر یک لقمه حرام
عَنِ النَّبِىِّ صلی الله علیه و آله قالَ:
مَن أَکَلَ لُقْمَهَ حَرامٍ لَمْ تُقْبَلْ لَهُ صَلاهٌ أَرْبَعینَ لَیْلَهً، وَلَمْ تُسْتَجَب لَهُ دَعْوَهٌ أَربَعینَ صَباحاً، وَکُلُّ لَحْمٍ یُنبِتُهُ الحَرامُ فَالنّارُ أَوْلى بِهِ، وَ إنَّ اللُّقْمَهَ الواحِدَهَ تُنبِتُ اللَّحْمَ.
[ بحارالانوار ج 66 ص 313 ح 7.] پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: کسى که لقمه حرام بخورد تا چهل شب نمازش قبول نمى شود، و دعایش تا چهل روز مستجاب نمى شود، و گوشتى که آن لقمه حرام مى رویاند به آتش سزاوارتر است، آرى یک لقمه هم گوشت مى رویاند!
40. عاقبت حرام‌خورى
رُوِىَ عَنْ زَیْدٍ بْنِ أَرْقَم أَنَّ النَّبِىَّ صلی الله علیه و آله قالَ:
لایَدْخُلُ الجَنَّهَ جَسَدٌ غُذِّىَ بِحَرامٍ.
[ جامع الاحادیث ص 289.] زید بن ارقم آورده است که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: پیکرى که از حرام تغذیه شده باشد وارد بهشت نمى شود.
منبع : چهل حدیث «حلال و حرام»، محمود شریفى‏.