۲.الإمام علیّ علیه السلام :بعثنی رسول اللّه صلى الله علیه و آله على الیمن ، فقال : وهو یوصینی یا علی ! ما حار من استخار ، ولا ندم من استشار . یا علیّ ! علیک بالدلجه ؛ فإنّ الأرض تطوى باللیل ما لا تطوى بالنهار . یا علیّ ! اغد على اسم اللّه ؛ فإنّ اللّه تعالى بارک لاُمّتی فی بکورها ۱ .

ترجمه :

۰.امام على علیه السلام فرمود :حضرت رسول صلى الله علیه و آله مرا به یمن فرستاد و ، در ضمن سفارشهایى که به من کرد ، فرمود : اى على! سرگردان نخواهد شد کسى که طلب خیر کند و پشیمان نمى گردد کسى که کارهاى خود را با مشورت انجام دهد . اى على! در آغاز شب راه بسپار که زمین در شب درنوردیده مى شود ، به آن اندازه که در روز در هم نمى وردد . اى على! با نام خدا صبح کن که خداوند براى امت من در صبح خیزى برکت قرار داده است .

شرح :

دو نکته مهم این حدیث ، سفارش پیامبر به مشورت و صبح خیزى است . مشورت از اصول مهم اسلام و مورد سفارش قرآن کریم است . قرآن به پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله نیز فرمان مشورت با مؤمنان را مى دهد؛ با آنکه پیامبر صلى الله علیه و آله داراى کامل ترین عقل و برترین خرد است ۲ .
همچنین یکى از اوصاف مؤمنان متوکل و متقى را ، مشورت با همدیگر مى داند ۳ .
مشورت ، بهره گیرى از پرتو عقل دیگران است و ضمیمه کردن تجربه و خرد دیگران به داشته هاى شخصى . مشورت ، رأى درست دیگران را براى انسان به ارمغان مى آورد و آسودگى و آرامش خاطر را به جان آدمى هدیه مى دهد . مشورت ، گونه اى دوراندیشى و احتیاط معقول و بخردانه است و از سقوط و هلاکت جلو مى گیرد .
پیامبر هنگام اعزام على علیه السلام به یمن ، او را به مشورت با دیگران فرا مى خواند و نتیجه آن را عدم پشیمانى مى داند و مشورت را که بهترین پشتیبان است ، دستیار و یاور او قرار مى دهد .
پیامبر در این سفارش ، مشورت را در کنار و یا پس از استخاره مى نهد که به معناى ترکیب توکل بر خدا و استمداد از او از یک سو ، و بى نیاز ندیدن خود از رأى و نظر و اندیشه دیگران از سوى دیگر است .
در استخاره ، انسان از خداوند بزرگ خیر را مى طلبد و خواهان نزول آن مى گردد ، اما راه دستیابى به این خیر را ، مشورت و هم اندیشى قرار مى دهد و خواست الهى را از طریق عقل جمعى ، تشخیص مى دهد .
گفتنى است که استخاره در اینجا و در بسیارى از احادیث دیگر به معناى مصطلح امروزى ، یعنى سرکتاب گشودن و به قرآن تفأل زدن نیست ؛ بلکه همان معناى لغوى ، یعنى طلب خیر منظور است . سفارش مهم دیگر پیامبر گرامى اسلام صلى الله علیه و آله به على علیه السلام صبح خیزى است ؛ سنّت حسنه اى که به تدریج در حال فراموشى است و رواج آن ، رو به زوال دارد . پیامبر ، حکمت و بهره صبح خیزى را برکت و نزول نعمت بر امت دانسته است که آغازیدن کار با نام مبارک خدا ، مایه نیل به این برکت جاودانه است .
در فرهنگ کهن ایران نیز سحرخیزى و با طلوع آفتاب به محل کار رفتن ، عادت مردان ایرانى بوده است و در ادبیات اصیل ، نشانه هایى از آن باقى مانده است . داستان مشهور بوذر جمهرو دزدان ، حکایت از ترغیب و تشویق به صبح خیزى دارد .

۱.الأمالی للطوسی ، ص ۱۳۶ . أخبرنا محمد بن محمّد ، قال أخبرنا أبو الحسن علی بن خالد المراغی ، قال حدّثنا أبو صالح محمد بن فیض العجلی ، قال حدّثنا أبی ، قال حدّثنا عبد العظیم بن عبد اللّه الحسنی رضى الله عنه ، قال حدثنا الإمام الجواد عن آبائه علیهم السلام .

۲.سوره آل عمران (۳) ، آیه ۱۵۹ .

۳.سوره شورى (۴۲) ، آیه ۳۸ .