نویسنده:دکتر سلطانعلی محبوب
هانیه السادات اجتهد

امروزه شیوع پرفشاری خون به دلیل تغییر در شیوه زندگی، عادات غذایی نادرست و کاهش فعالیت بدنی افزایش چشمگیری یافته و به یک مشکل عمده جهانی تبدیل شده است. پرفشاری خون به فشار خون سیستولی مساوی یا بالاتر از 140 میلی متر جیوه و فشار خون دیاستولی مساوی یا بالاتر از 90 میلی مترجیوه گفته می شود. قابل ذکر است که فشار خون ایده آل مساوی یا کمتر از 120 روی 80 میلی متر جیوه می باشد. فشاری که در عروق خونی در پی ضربان قلب پدیده می آید، فشار خون «سیستولیت» و فشاری که به هنگام استراحت قلب یعنی بین دو ضربان پدیدار می شود، فشار خون «دیاستولیک» نامیده می شود. اکثر افراد مبتلا به پرفشاری خون علایمی ندارند، اما این مشکل می تواند سبب آسیب حاد یا مزمن به بخش های مختلف بدن شود، فشار خون بالا منجر به عوارضی مانند سکته مغزی، انفارکتوس میوکارد، نارسایی احتقانی قلب، بیماری عروق محیطی، نارسایی کلیوی و اختلالات بینایی می گردد. مطالعات نشان داده است که می توان با ایجاد تغییراتی در رژیم غذایی، گام مهمی به سوی کنترل فشار خون و جلوگیری از هیپرتانسیون برداشت و از مرگ و میر ناشی از بیماری های قلبی عروقی تا حدودی پیشگیری کرد. یکی از مهم ترین عواملی که منجر به پرفشاری خون می شود، چاقی و اضافه وزن است. چاقی زمینه ساز بسیاری از بیماری های مزمن می باشد. با کاهش مقدار انرژی دریافتی و افزایش فعالیت بدنی می توان به وزنی مناسب دست یافت و از این طریق فشار خون را کاهش داد. برای مقابله با بیماری پرفشاری خون حفظ تعادل و تنوع رژیم غذایی بسیار مهم است. به منظور کنترل فشار خون رژیم غذایی باید شامل مقادیر بالای میوه ها، سبزیجات و غلات کامل و سبوس دار باشد. در این رژیم استفاده از لبنیات کم چرب، ماهی و غذاهای دریایی، حبوبات و مغزها توصیه می شود. بهتر است گوشت قرمز تا حد امکان با ماکیان و فرآورده های دریایی جایگزین و دریافت شیرینی ها و چربی ها محدود شود.
غذاهای گیاهی به دلیل محتوای بالای فیبر، املاحی مانند پتاسیم، منیزیم، کلسیم و آنتی اکسیدان ها مانند ویتامین C در سلامت عروق بدن نقش دارند. آنتی اکسیدان ها می توانند تاثیر رادیکال های آزاد و پراکسیدان های چربی را، که منجر به سختی عروق می شوند، خنثی کنند. پروتئین های گیاهی نیز در کاهش فشار خون نقش دارند. موز، زرد آلو، پرتقال، طالبی، گریپ فروت، هلو و آلو سرشار از پتاسیم و سیب زمینی، اسفناج، کلم قمری، کدو تنبل، قارچ و گوجه فرنگی نیز از جمله سبزی های سرشار از پتاسیم هستند.
گوشت قرمز و فرآوری شده حاوی مقادیر بالای چربی اشباع، سدیم و نیترات است و می تواند فشار خون را افزایش دهد. بررسی ها نشان داده است افرادی که بیشتر گوشت قرمز مصرف می کنند، فشار خون شان نیز نسبت به سایر افراد بالاتر است. دریافت بالای چربی و کلسترول در روز یکی دیگر از ریسک فاکتورهای پرفشاری خون است. از میان چربی ها، اسیدهای چرب اشباع و ترانس بر روی فشار خون اثرات مضری دارند. جایگزین کردن روغن های جامد هیدروژنه با روغن کلزا تا حد امکان و استفاده از محصولات لبنی و گوشتی کم چرب برای کنترل فشار خون مفید است. روغن زیتون به خاطر پلی فنل هایی که دارد، از طریق افزایش غلظت اکسید نیتریک خون، به گشاد شدن شریان ها کمک می کند و در نتیجه باعث کاهش فشار خون می شود. این روغن منبع خوبی برای اسیدهای چرب غیراشباع با یک باند دوگانه نیز می باشد و از این طریق فشار خون را پایین می آورد. البته نباید در مصرف آن زیاده روی کرد. از روغن زیتون می توان برای پخت و پز و تهیه انواع سالاد استفاده کرد ولی این روغن برای سرخ کردن مواد غذایی مناسب نیست و تحمل حرارت های بالا را ندارد. لبنیات علاوه بر این که غنی از کلسیم می باشد، مقادیر بالایی پپتید بیو اکتیو دارد و در کاهش فشار خون موثر است. این پپتیدها از عملکرد آنزیم تبدیل کننده آنژیوتانسین جلوگیری می کنند. این آنزیم از دو طریق فشار خون را بالا می برد. اول این که باعث تولید آنژیوتانسین 2 که یک فاکتور تنگ کننده عروق است، می شود هم چنین برادی کینین را که فاکتور گشادکننده عروق می باشد، غیرفعال می کند. مصرف بالای نمک نیز عامل بسیار مهمی در بالابردن فشار خون است. به منظور کنترل فشار خون باید نمک کمتری به غذا اضافه کرد در عوض می توان طعم ها و چاشنی های طبیعی دیگری را مانند ادویه ها، آب لیمو و سبزی های معطر خشک به غذا افزود. تا حد امکان باید از مصرف کنسروها، غذاهای آماده و تنقلات شور پرهیز کرد؛ چون نمک زیادی دارند. در اطلاعات مندرج بر روی آن ها توجه و مواد غذایی کم سدیم را خریداری کرد.
زیاده روی در مصرف مواد غذایی حاوی کافئین مانند قهوه، نوشابه های کولا و شکلات می تواند فشار خون را افزایش دهد. این مواد غذایی باید در حد اعتدال مصرف شوند. سیگار کشیدن و مصرف الکل نیز خطر ابتلا به پرفشاری خون را به طور چشمگیری افزایش می دهد.
کاهش وزن و حفظ وزن مناسب مهم ترین اقدام در کنترل فشار خون و پیشگیری از پرفشاری خون می باشد. دریافت کم نمک و چربی، فعالیت بدنی منظم، ترک سیگار و پیروی از یک رژیم متنوع مبتنی بر مواد غذایی گیاهی به همراه لبنیات کافی در کاهش فشار خون مؤثر است.

پی‌نوشت‌ها:

*استاد دانشگاه و قائم مقام مرکز آموزش عالی ربع رشیدی تبریز
**دانشجوی کارشناسی ارشد تغذیه، دانشگاه علوم پزشکی تبریز
منبع:ماهنامه اطلاع رسانی دنیای زنان شماره 55