بیعت بانوان با پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله
در تاریخ اسلام براى پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله بیعتهاى متعددى به ثبت رسیده است ، اما بیعتهایى که زنان نیز در آن مشارکت داشتهاند عبارتند از :
1. بیعت عقبه دوم
در سال سیزدهم پس از نبوت ، هنگامى که پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله به همراه گروهى به قصد حج به مکه آمده بودند ، برخى از آنان در شب دوازدهم ذى الحجه در عقبه اجتماع کردند و پیمان بستند که در همهى شرایط مطیع و فرمانبر رسول خدا صلى الله علیه و آله باشند و از سرزنشکنندگان نهراسند ، پیامبر صلى الله علیه و آله را یارى کنند و از جان او دفاع نمایند ، همان گونه که از فرزندان و خانواده خود دفاع مىکنند . * ابنکثیر ، 1396 ، ج 2 ، ص 195 * در این اجتماع ، هفتاد مرد و دو زن به نامهاى نسیبه دختر کعب از قبیلهى بنىمازن ، و اسماء دختر عمرو حضور داشتند . * مجلسى ، 1403 ، ج 19 ، ص 2 * 24. بیعت رضوان یا شجره
در ذى القعده سال ششم هجرى پیامبر صلى الله علیه و آله به همراه گروهى از مهاجرین و انصار به قصد زیارت خانهى خدا بدون حمل سلاح عازم مکه شدند . رسول خدا صلى الله علیه و آله در این سفر امسلمه را همراه خود بردند و از زنان دیگر امعماره ، اممنیع ، اسماء دختر عمرو با همسرش ، و امعامر الاشهلیه نیز در این سفر شرکت داشتند . اما قریش به گمان اینکه پیامبر و اصحابش به قصد جنگ به مکه آمدهاند مانع ورود آنان شدند . ازاین رو ، پیامبر صلى الله علیه و آله و همراهان در » حدیبیه « توقف کردند . آنان با حضرت پیمان بستند که فرار نکنند و تا لحظهى مرگ از اسلام و پیامبر دفاع کنند . قرآن کریم این پیمان مؤمنان را پیمان با خداوند دانسته * فتح : 10 * و به آنان چهار پاداش را وعده فرموده است : رضایت و خشنودى الهى ، سکینه و آرامش ، پیروزى نزدیک ، و غنایم فراوان . * فتح : 19 18 *
سرانجام قرارداد صلح میان مسلمانان و قریش منعقد گردید و جنگى اتفاق نیفتاد . این بیعت مقدمه بیعت فتح بود . * صالحى شامى ، 1414 ، ج 5 ، ص 33 و 34 / ابنکثیر ، 1396 ، ج 3 ، ص 313 *
3. بیعت فتح
در بیستم رمضان سال هشتم هجرى پس از فتح مکه ، مردم بر گرد رسول خدا صلى الله علیه و آله اجتماع کرده و با او در اطاعت از خداوند و پیامبر بیعت کردند . پس از آنکه بیعت مردان پایان یافت ، گروهى از بانوان که تعداد آنها را قریب پانصد نفر ذکر کردهاند به حضور حضرت رسیده و با ایشان بیعت کردند . * کلینى ، 1367 ، ج 5 ، ص 527 * به همین دلیل ، آن را » بیعه النساء « نیز نامیدهاند . مفاد این پیمان بسیار شبیه پیمان عقبهى اول مىباشد که در سال دوازدهم پس از بعثت منعقد گردید . * ابنکثیر ، 1396 ، ج 2 ، ص 179 * قرآن کریم دربارهى مفاد این بیعت مىفرماید : * یا أیها النبى اذا جاءک المؤمنات یبایعنک على أن لا یشرکن بالله شیئا و لا یسرقن و لا یزنین و لا یقتلن أولادهم و لا یأتین ببهتان یفترینه بین أیدیهن و أرجلهن و لا یعصینک فى معروف فبایعهن و استغفر لهن الله ان الله غفور رحیم * * ممتحنه : 12 * ؛ اى پیغمبر ! چون زنان مؤمن نزد تو آیند که با تو بیعت کنند که دیگر هرگز شرک به خدا نیاورند و سرقت و زناکارى نکنند و اولاد خود را به قتل نرسانند و بر کسى افترا و بهتان میان دست و پاى خود نبندند و با تو در هیچ امر معروفى * که به آنها کنى * مخالفت نکنند ؛ بدین شرایط با آنان بیعت کن و بر آنان از خداوند آمرزش و غفران طلب که خدا بسیار آمرزنده و مهربان است .
هنگامى که پیامبر صلى الله علیه و آله بر کوه صفا قرار گرفت و از مردان بیعت گرفت ، زنان مکه که ایمان آورده بودند ، براى بیعت خدمتش آمدند ، آیهى فوق نازل شد . * مکارم شیرازى ، 1369 ، ج 24 ، ص 45 * در این آیه ، شش شرط براى بیعت زنان ذکر شده است . اما چرا بیعت با زنان مشروط به این شرط است ، در حالى که بیعت با مردان تنها بر اسلام و جهاد بوده است ؟
در پاسخ مىتوان گفت : آنچه در مورد مردان در آن محیط از همه مهمتر بوده ، همان ایمان و جهاد بوده است ؛ اما در مورد زنان ، چون جهاد مشروع نبوده ، شرایط دیگرى ذکر شده که مهمتر از همه بعد از توحید ، امورى بوده که زنان در آن جامعه گرفتار انحراف از آنها بودهاند . * همان ، ص 47 *
یکى از نکات بسیار قابل توجه در این آیه ، بیان رابطهى بیعت زنان با شخصیت اسلامى آنان است . » این مسئله نشان مىدهد که برخلاف گفتهى بىخبران یا مغرضانى که مىگویند اسلام براى نیمى از جامعهى انسانى ، یعنى زنان ، ارزشى قایل نشده و آنها را به حساب نیاورده است ، دقیقا آنها را در مهمترین مسائل به حساب آورده است ؛ از جمله مسئله بیعت است که یک بار در حدیبیه * در سال ششم هجرت * و یک بار در فتح مکه انجام گرفت ، و آنها نیز دوش به دوش مردان در این پیمان الهى وارد شدند ، و حتى شرایط بیشترى را نسبت به مردان پذیرا گشتند ؛ شرایطى که هویت انسانى زن را زنده مىکرد ، و او را از اینکه تبدیل به متاع بىارزش یا وسیلهاى براى کامجویى مردان بوالهوس گردد نجات مىداد . « * همان ، ص 48 – 47 *
4. بیعت غدیر
این واقعه را در عنوان بعدى پى خواهیم گرفت .
مهاجرت بانوان
بانوان علاوه بر بیعت با رسول گرامى اسلام صلى الله علیه و آله ، در هجرتهاى متعدد نیز مشارکت داشتهاند ؛ مانند هجرت از مکه به حبشه که به علت اذیت و آزار مشرکان و به دستور پیامبر صلى الله علیه و آله انجام شد ، هجرت از مکه به مدینه ، به همراهى پیامبر صلى الله علیه و آله و با هدف تشکیل حکومت اسلامى ، و هجرت از مکه به مدینه که در آخرین سال حیات ایشان و با هدف تعلیم مناسک حج و ابلاغ پیام ولایت حضرت على علیهالسلام صورت گرفت . در هجرت به حبشه که کاملا مخفیانه انجام شد ، هشتاد و سه مرد و هجده زن شرکت داشتهاند . * امینى ، 1379 ، ج 2 ، ص 136 * آنان بسان مردان مسلمان براى حفظ عقیدهى خویش جلاى وطن نمودند . اسماء دختر عمیس و امایمن از مهاجرین اولیه بودند . امایمن در اوایل بعثت ایمان آورد و در غزوهى احد و خیبر شرکت داشت . او پیوسته به حضور حضرت شرفیاب مىشد . * فاضلى ، 1381 ، ص 241 * فاطمه دختر اسد و مادر على علیهالسلام نیز از بانوانى بود که همراه پیامبر صلى الله علیه و آله ، به مدینه مهاجرت کرد . صلاحیت اخلاقى و دینى او تا آنجا بود که پیامبر صلى الله علیه و آله بارها به دیدن او مىرفت و سرانجام وقتى در سال چهارم هجرى در مدینه از دنیا رفت پیامبر صلى الله علیه و آله پیراهن خود را کفن او قرار داد. * همان ، ص 243 *
برخى از بانوان نیز از دارالکفر به اسلام مهاجرت نمودند . قرآن کریم دربارهى مهاجرت این بانوان مىفرماید : * با أیها الذین آمنوا اذا جاءکم المؤمنات مهاجرات فامتحنوهن الله أعلم بایمانهن فان علمتموهن مؤمنان فلا ترجعوهن الى الکفار لا هن حل لهم و لا هم یحلون لهن و آتوهم ما أنفقوا و لا جناح علیکم أن تنکحوهن اذا آتیتموهن أجورهن و لا تمسکوا بعصم الکوافر و اسألوا ما أنفقتم و لیسألوا ما أنفقوا ذلکم حکم الله یحکم بینکم و الله علیم حکیم * * ممتحنه : 10 * ؛ اى کسانى که ایمان آوردهاید ! آنگاه که زنان مؤمن مهاجر پیش شما آمدند ، آنها را امتحان کنید؛ خدا داناتر به ایمان آنهاست . شما اگر با ایمانشان شناختید آنها را به کافران برمگردانید ؛ که این زنان مؤمن بر آن کفار و آن شوهران کافر بر این زنان حلال نیستند . ولى مهر و آنچه را که * شوهرانشان * انفاق کردهاند به آنها بپردازید و باکى نیست که شما با آنها نکاح کنید در صورتى که مهرشان را بدهید . نگهدارى نکنید همسران کافره را و مطالبه کنید آنچه را انفاق کردهاید و مطالبه کنند آنچه را انفاق کردهاند . این حکم خداست که در بین شما حکم مىکند و خدا داناى تواناست .
جمعى از مفسران در شأن نزول این آیات چنین آوردهاند : رسول خدا صلى الله علیه و آله در حدیبیه با مشرکان مکه پیمانى امضا کرد . یکى از مواد پیمان این بود که هر کس از اهل مکه به مسلمانان بپیوندد او را بازگردانند ، اما اگر کسى از مسلمانان اسلام را رها کرد و به مکه بازگشت مىتوانند او را برنگردانند . در این هنگام ، زنى به نام سبیعه اسلام را پذیرفت و در همان سرزمین حدیبیه به مسلمانان پیوست . همسرش خدمت پیامبر صلى الله علیه و آله آمد و گفت : اى محمد ! همسرم را به من بازگردان ؛ چرا که یکى از مواد پیمان ماست و هنوز مرکب آن خشک نشده است . آیه فوق نازل شد و دستور داد زنان مهاجر را امتحان کنند . * ابنعباس مىگوید : امتحانشان به این بود که باید سوگند یاد کنند هجرت آنها به خاطر کینه با شوهر ، یا علاقه به سرزمین جدید ، و یا هدف دنیوى نبوده ، بلکه تنها به خاطر اسلام بوده است . * آن زن سوگند یاد کرد که چنین است. در اینجا رسول خدا صلى الله علیه و آله مهریهاى را که شوهرش پرداخته بود و هزینههایى را که متحمل شده بود به او پرداخت و فرمود : طبق این ماده تنها مردان را بازمىگردانند نه زنان را . * مکارم شیرازى ، 1369 ، ج 24 ، ص 36 – 35 *
