یکی از ازدواج هایی که در ایران بسیار مرسوم است، ازدواج های خویشاوندی و فامیلی است؛ خصوصاً در شهرهای کوچک، روستاها، قبایل وعشایر. دلایلی هم برای ازدواج فامیلی وجود دارد که به چند مورد آن اشاره می کنیم:
1. افراد فامیل شناخت بهتر و بیشتری از اخلاق و رفتار یکدیگر دارند.
2. اعتقاد دارند با ازدواج فامیلی پیوندهای فامیلی استحکام بیشتری پیدا می کند.
3. این امر را نوعی صله ی رحم تلّقی می نمایند.
4. در برگزاری مراسم ها و میزان مهریه و مجالس عقد و عروسی، هر دو طرف حال طرف مقابل را رعایت می کنند.
5. استحکام خانواده واستواری ، در ازدواج فامیلی بیشتر است و موارد طلاق درازدواج فامیلی کمتر صورت می گیرد.
6. در رعایت آداب واخلاق زندگی و عفو و گذشت تقید بیشتری خواهند داشت.
7. در صورت بروز اختلاف ویامشکلی با پادرمیان کردن بزرگترها فامیل، اختلاف به آشتی و صلح تبدیل می گردد.
8. هر دو طرف ازتوان مالی واقتصادی یکدیگر باخبر هستند.
9. نقاط قوّت و ضعف یکدیگر را بیشتر می دانند.
10. سازش دختر، به خاطر رابطه ی فامیلی محکم تر می گردد و دشمنی وکینه توزی کمتر به چشم می خورد.
امّا بسیاری از متخصّصان و دانشمندان بر این باورند که ازدواج های نزدیک، مانند پسر عمو ودختر عمو، پسر خاله و دختر خاله، پسر دایی و دختر دایی، به لحاظ مشکلاتی ژنتیکی و انتقال ژن های معیوب باعث تولّد کودکان معلول و ناقص الخلقه و عقب مانده ی ذهنی و روانی وجسمانی و یا مبتلا به بیماری کری، کوری، لالی، خواهد شد.
گاهی طرف داران ازدواج فامیلی روایتی را نقل می کنند که هنوز سند این روایت تأیید نشده است.(1) آن ها می گویند: عقد دختر عمو و پسر عمو در آسمان ها بسته شده است یا ناف آن دو را با هم بریده اند!
لذا، سفارش شده به خاطر پرهیز از انتقال ژن های معیوب به فرزندان، ازدواج ها بیشتر غیر فامیلی، یعنی با غریبه ها باشد.
از پیامبر گرامی اسلامی (صلی الله علیه و آله)، هم در این زمینه روایتی را نقل می کنند:
«اِغتَربُوا لا تَضروا».(2)
«با غریبه ازدواج کنید تا فرزند لاغر نیاورید.»
و باز پیامبر (صلی الله علیه و آله) می فرمایند:
«لاتنکِحوا القرابه فَاَّن الوَلَدَ یخلَق (یخرجُ) ضاویاً».(3)
«با نزدیکان ازدواج نکنید، زیرا ممکن است فرزند، لاغر زاده شود»
یکی از کارشناسان معروف به نام آقای «وتوس الموتی» کارشناس روان شناسی آمریکا، در ضمن مقاله اش چنین می نویسد: «مطالعات دانشمندان علم ژنتیک نشان می دهد بسیاری از ازدواج های فامیلی موجب خواهد شد که فرزندان این ازدواج ها، عقب افتاده باشند.»
البتّه هر ازدواج فامیلی، این نتیجه را نمی دهد. چنانچه هم اکنون میلیون ها انسان سالم و شایسته دردنیا زندگی می کنند که محصول ازدواج های فامیلی هستند.
در بسیاری از کشورها، به ویژه کشورهای اسکاندیناوی و آمریکا، قبل از هر ازدواجی سعی می شود آزمایش دقیق ژنتیکی از عروص وداماد به عمل آید.
در اینجا خوب است به یک سؤال هم جواب بدهیم، و آن این که بعضی ها می پرسند: مگر آقا امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) با دختر عموی خود؛ یعنی، حضرت زهرا(سلام الله علیها) ازدواج نکردند؟ پس چرا پیامبر (صلی الله علیه و آله) مانع این ازدواج نشدند؟ در صورتی که این ازدواج صورت گرفت و ثمره ی آن چهار فرزند برومند، مانند امام حسن(علیه السلام) وامام حسین(علیه السلام) و زینب و ام کلثوم (سلام الله علیهما) بود. در پاسخ باید بگوییم که:
الف) مجرّد خویشاوندی باعث به وجود آمدن کودکان ناقص نیست.
ب) بیماری یکی از والدین باعث انتقال ژن معیوب می گردد.
ج) پیامبر (صلی الله علیه و آله) می دانستند که در اجداد آقا علی (علیه السلام) وحضرت زهرا (سلام الله علیها) ژن معیوب وجود ندارد.

آزمایش ژنتیک
امروزه، در کشورهای پیشرفته ی دنیا، بدون انجام مشاوره ی ژنتیک و آزمایش ژنتیک ازدواج ممنوع است. در بعضی از کشورها ازدواج فامیلی، اگر ممنوع نباشد، آن قدر سخت گیری می کنند که گاهی طرفین منصرف می گردند.
مسلّماً یکی از آرزوهای پدر ومادر این است که فرزندان سالمی داشته باشند وبرای والدین بسیار سخت وشکننده است که فرزندان معلول به دنیا بیاورند. ولی متأسفانه، هر سال تعداد زیادی به جمعیت معلولین مادرزادی، که نتیجه ی ازدواج های فامیلی ویا ازدواج هایی است که ژن معیوب در والدین و خود دختر و پسر وجود دارد، افزوده می شود. فرزندان معلول، علاوه بر این که خود دچار معلولیت هستند و نمی توانند مانند یک انسان سالم، ابراز وجود کنند، جامعه نیز متأثّر از آنان خواهد بود؛ یعنی، جامعه به جای این که از یک نیروی کار سالم برای پیشبرد اهداف اقتصادی و صنعتی استفاده کند، باید هزینه های نگه داری فرزند معلولی را بپردازد و از یک نیروی کار مؤثّر محروم باشد. در رابطه با آزمایش ژنتیک ومشاوره ی ژنتیک به چند مورد اشاره می کنیم.
1. هزاران نوع بیماری ژنتیک وجود دارد که مراکز آزمایش ژنتیک فقط بخش کمی از آن را می توانند تشخیص دهند.
2. در ایران مراکز آزمایش و مشاوره ی ژنتیک بسیار کم است؛ به دلایلی:
الف) مراکز مشاوره و آزمایشگاه به حد کافی نداریم.
ب) افراد متخصّص در این زمینه کم داریم.
ج) هزینه ی این نوع آزمایش بسیار بالا است.
د) زمان جواب دهی آزمایش طولانی است.
هـ) مراکزی که بر آن آزمایشگاه ها نظارت کنند وجودندارد.
لذا، نمایندگان مجلس شورای اسلامی طرح اجباری کردن آزمایش ژنتیک را تصویب نکردند.
3. درایران دو نوع روش برای انجام آزمایش ژنتیک وجود دارد:
الف) آزمایش کروموزمی؛
ب) آزمایش سه بعدی یا چهار بعدی.
4. بعضی ها به خاطر خود خواهی که دارند، می گویند: ازدواج فامیلی می کنیم، ولی بچّه ها نمی خواهیم. بعد از مدّتی از ازدواج نبود فرزند، مشکل ساز خواهد شد. چون داشتن فرزند به مجموعه ی خانواده امید و گرمی می بخشد.
5. در صورتی که دختر و پسر سالم بوده، در فامیل و والدین هیچ ژنث معیوب و یا فرد معلول وجود نداشته باشد، نیازی به آزمایش ژنتیک ندارند.
6. در صورت معلولیت درفامیل و والدین ویا دختر و پسر حتماً آزمایش ژنتیک انجام گیرد.
7. در ازدواج فامیلی هم آزمایش ژنتیک و هم مشاوره، حتماً انجام گیرد.

پی نوشت ها :

1. متخصّصان در دارالحدیث قم مضمون این روایت را پیدا نکرده اند.
2. سیّد مرتضی، المجازات، ص 92.
3. ملا حسین فیض کاشانی، المحجه البیضاء، ج 4، 94.
منبع مقاله :
رفیعی محمدی، علی محمد، (1392)، انتخاب همسر، قم: انتشارات رسول اعظم(ص)، چاپ اول