1. تعریف بلوغ
بلوغ یعنی، به حدّ رشد رسیدن، به عبارتی جوان شدن کودک، پختگی و به حدّ کمال رسیدن.
ارسطو معتقد است که این مرحله از زندگی، مرحله ی رؤیاها و خیال بافی ها و آرزوهای طولانی ودراز است وهمچنین تأکید دارد که در این دوره تغییرو تحوّل ناگهانی جنسی در فرد رخ می دهد.
می دانیم که دوره ی جوانی، دوره ی غلبه ی احساس وتکیه بر ظواهر امور است. جوان تجربه ی کافی ندارد تا درمسایل زندگی، حوادث وابعاد ویا عمق امور را بنگرد ونوعی سطحی نگری بر او حاکم است. لذا در این دوره والدین وظیفه دارند در تربیت فرزندان خود، آنان را به بلوغ فکری، اجتماعی و عاطفی برسانند. در بسیاری از موارد طلاق دیده شده است که دختر و پسر به بلوغ فکری، اجتماعی و عاطفی نرسیده اند.
در این بحش به ده نوع بلوغ اشاره می کنیم که پنج نوع اوّل بلوغ، شرط کافی برای ازدواج نیست، بلکه شرط لازم است و هر جوانی در این دوره به : 1. بلوغ جسمانی، بلوغ جنسی، 3. بلوغ سنّی، 4. بلوغ قانونی، 5. بلوغ دینی می رسد.
بعضی از خانواده ها وقتی فرزندان دختر و پسرشان به این پنج بلوغ اوّل می رسند اقدام به ازدواج فرزندان خود می کنند. در صورتی که این پنج نوع بلوغ کافی نیست، بلکه پنج نوع بلوغ دوم، شرط کافی برای ازدواج می باشد؛ یعنی، جوان به پختگی و حدّ کمال رسیده است که د راین جا به این پنج نوع بلوغ می پردازیم.

2. بلوغ اجتماعی
فردی که از رشد اجتماعی برخوردار است، روابط اجتماعی را بهتر درک می کند. به دیگران احترام می گذارد، حقوق دیگران را محترم می شمارد، نقش، وظایف و مسؤلیت های مربوط به خویش را به نحو احسن انجام می دهد، محیط زندگی واجتماعی خویش را خوب می شناسد، به ارزش ها و فرهنگ جامعه احترام می گذارد و در فعّالیت های اجتماعی مشارکت می کند

نشانه های رشد اجتماعی یک فرد در ازدواج:
1. دیگران در کنار او احساس راحتی و آرامش می نمایند.
2. برای اطرافیان همسر خود، ارزش قایل می شود.
3. به اقوام و فامیل همسر خود احترام می گذارد.
4. احساس مسئولیت می کند.
5. توانایی ایجاد ارتباط اجتماعی با دیگران را داراست.
6. در موقعیت های مختلف متناسب با آن ها عمل می کند.
رشد اجتماعی نیز اکتسابی است و فرد مهارت های مربوط به آن را در خانه، مدرسه واجتماع فرا میگیرد.(1)

3. بلوغ فکری (عقلانی)
رشد عقلی عبارت است از: مجموعه ی فعّالیت های فرد که شامل ادراک، فهم، تشکیل مفاهیم، بررسی معانی، تفکّر و تعقّل، پیش بینی، استنتاج، برنامه ریزی، تعیین هدف، انتخاب راهبردهای رسیدن به هدف و اقدام به حلّ مسایل است.

ویژگی های رشد فکری و عقلانی
کسی که به رشد فکری و عقلانی دست یافته.
1. در زندگی دارای هدف است.
2. از مسایل درک و فهم بهتری دارد.
3. قدرت حلّ مسأله دارد.
4. انتظاراتش از خود و دیگران واقع بینانه تر است.
5. از خود و محیطش شناخت دارد.
6. در تصمیم گیری های خود، بیشتر از عقلش تبعیت می کند تا از احساساتش
7. با مشکلات برخورد اصولی دارد. از مشکلات فرار نمی کند.
8. فردی مسئولیت پذیر است.
9. بر رفتارهای کودکانه ی خویش غلبه کرده، مطابق سنّ و رشدخود عمل می کند.
10. در کارها با همسر خود مشورت می کند.
11. قدرت معذرت خواهی دارد.

4. بلوغ اخلاقی
اخلاق مجموعه ای از آداب، رسوم، عادات و الگوهای رفتاری است که با معیارهای مطلوب گروهی که انسان با آن زندگی م کند، تطابق دارد.اخلاق عبارت از آن چیزی است که باید باشد. علمای اخلاق و انبیای الهی جامعه را از آنچه که هست به سوی آنچه که باید باشد سوق می دهند.(2)
پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمودند:
«انّی بعثتُ لِاتُمَّمَ مَکارِم الاَخلاقِ».(3)
«من برای تکمیل اصول اخلاق و فضیلت برانگیخته شدم».
هر چقدر زن و مرد متخلّق به اخلاق نیکو باشند، مانند صداقت، راست گویی، درستی و فداکاری و… از سلامت و آرامش بیشتری برخوردار خواهند بود.(4)

نشانه های بلوغ اخلاقی
1. در روابط اجتماعی، مخصوصاً باهمسر، خوش برخورد است.
2. همه او را به عنوان یک فردخوش اخلاق می شناسند.
3. قدرت تحمّل او درمقابل مشکلات زیاد است.
4. اخلاق اسلامی را در روابط زناشویی رعایت می نماید.

5. بلوغ اقتصادی
درتعریف خانواده آمده است: خانواده سازمانی است طبیعی و قرار دادی، نظامی قانونمند وحرکتی هدفمند.
وقتی خانواده به عنوان یک سازمان معرّفی می گردد. یکی از ارکان آن تأمین مالی است. جوان وقتی اقدام به ازدواج می کند باید توان مالی واقتصادی اداره ی خانواده را داشته باشد. شاید در دوران عقد نیازمند به دادن نفقه نباشد. همین که جوان قدرت و توانایی داشتن شغل و حرفه ای را دارد به بلوغ اقتصادی رسیده است.

نشانه های بلوغ اقتصادی
1. آمادگی کار را داشتن، در واقع یعنی، داشتن جوهره ی کار.
2. توکّل به خداکردن و چشم به دست کسی ندوختن.
3. قوانین شرعی را رعایت کردن – توجّه به حلال و حرام الهی داشتن.
4. داشتن تعادل اقتصادی. (درهزینه ها متعادل است)
5. برای ایفای نقش اقتصادی در زندگی آمادگی دارد.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمودند:
«اتّخِذوُا الاَهل فَاَّنهُ اَرزَقُ لَکُم».(5)
«زن بگیرید، چرا که ازدواج کردن روزی شما را زیاد می کند.»

6. بلوغ عاطفی
غیر از عقل، سرمایه ی دیگری که سعادت بشر را کامل می کند، عواطف و احساسات انسان است. انسان به کمک عقل و عاطفه (دوش به دوش هم) راه تعالی و تکامل را طی می کند.
رشد عاطفی و احساسی، از شرایط لازم برای ازدواج است و دارای محاسن و مزایای بسیاری است.
الف) عواطف واحساسات قدرت محرّکه ی انسان می باشد.
ب) مهر و محبّت وعواطف از مهم ترین عوامل موفّقیت درزندگی است.

نشانه های بلوغ عاطفی:
1. قدرت محبّت کردن وپذیرش محبت را دارد.
2. به همسر و فرزندان خود عشق می ورزد.
3. از این که به همسرش بگوید دوستت دارم، خجالت نمی کشد.
4. قدرت مهار و کنترل خشم خود را دارد.
5. از محبّت به دیگران لذّت می برد.
6. در ابراز عواطف به خانواده ی همسر خود، دریغ نمی کند.
7. در ابراز محبّت و احساسات خود سخاوتمندانه زندگی می کند.(6)

پی نوشت ها :

1- شکوه نوّابی نژاد، جوان و تشکیل خانواده، چاپ سوم، ص 137.
2- شکوه نوّابی نژاد، جوان و تشکیل خانواده (چاپ سوم) ص 134.
3- سفینه البحار، جامع شیخ عبّاس قمی، انتشارات فرهانی.
4- شکوه نوایی نژاد، جوان وتشکیل خانواده (چاپ سوم) ص 138.
5- محمّدی ری شهری، میزان الحکمه، ح 7813.
6- شکوه نوایی نژاد، جوان و تشکیل خانواده (چاپ سوم) ص 135.
منبع مقاله :
رفیعی محمدی، علی محمد، (1392)، انتخاب همسر، قم: انتشارات رسول اعظم(ص)، چاپ اول