قرآن کریم :
خُذِ الْعَفْوَ وَ أْمُرْ بِالْعُرْفِ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْجاهِلینَ؛
[سوره اعراف، آیه ۱۹۹]
گذشت پیشه کن و به نیکى ها دعوت نما و از نادانان روى بگردان.
۱پیامبر صلی الله علیه و آله: اَنـَا اَدیبُ اللّه ِ وَ عَلىٌّ اَدیبى ، اَمَرَنى رَبّى بِالسَّخاءِ وَ الْبِرِّ وَ نَهانى عَنِالْبُخْلِ وَ الْجَفاءِ وَ ما شَى ءٌ اَبْغَضُ اِلَى اللّه ِ عَزَّوَجَلَّ مِنَ الْبُخْلِ وَ سوءِ الْخُلُقِ، وَ اِنَّهُلیُفْسِدُ العَمَلَ کَما یُفْسِدُ الخَلُّ الْعَسَلَ.
من ادب آموخته خدا هستم و على، ادب آموخته من است . پروردگارم مرا بهسخاوت و نیکى کردن فرمان داد و از بخل و سختگیرى بازَم داشت . در نزد خداوندعزّوجلّ چیزى منفورتر از بخل و بد اخلاقى نیست . بد اخلاقى ، عمل را ضایع مى کند ،آن سان که سرکه عسل را.
[مکارم الأخلاق، ص ۱۷]
۲امام على علیه السلام: اِنَّ النّاسَ اِلى صالِحِ الاَْدَبِ اَحْوَجُ مِنْهُمْ اِلَى الْفِضَّهِ وَ الذَّهَبِ.
مردم، به ادب (فرهنگ و تربیتِ) درست ، نیازمندترند، تا به طلا و نقره.
[غرر الحکم، ح ۳۵۹۰]
۳امام على علیه السلام: اَلنَّفْسُ مَجْبولَهٌ عَلى سوءِ الاَْدَبِ وَ الْعَبْدُ مَأمورٌ بَمُلازَمَهِ حُسْنِ الاَْدَبِوَ النَّفْسُ تَجرى [بِطَبعِها] فى مَیَدانِ المُخالَفَهِ وَ الْعَبْدُ یَجْهَدُ بِرَدِّها عَنْ سوءِ الْمُطالَبَهِفَمتى اَطْلَقَ عِنانَها فَهُوَ شَریکٌ فى فَسادِها وَ مَنْ اَعانَ نَفْسَهُ فى هَوى نَفسِهِ فَقَدْ اَشْرَکَنَفْسَهُ فى قَتْلِ نَفْسِهِ؛
نفس آدمى بر بى ادبى سرشته شده است و بنده فرمان دارد که پایبند ادبنیکو باشد. نفس آدمى با طینت خود در میدان مخالفت مى تازد و بنده مى کوشدآن را از خواسته ناروایش برگرداند، پس هرگاه عنان نفس را رها سازد، شریک تبهکارىاوست و هر کس نفس خود را در خواهش هایش یارى رساند، در قتل خود همدستِنفس شده است.
[مشکاه الأنوار، ص ۴۳۳]
۴امام على علیه السلام: عَلَیْکُمْ بِالاَْدَبِ ، فَاِنْ کُنْتُمْ مُلوکا بَرَزْتُمْ وَ اِنْ کُنْتُمْ وَسَطا فُقْتُمْ ، وَ اِنْاَعْوَزَتْکُمُ الْمَعیشَهُ عِشْتُمْ بِاَدَبِکُم؛
ادب بیاموزید ، زیرا که [در این صورت] اگر پادشاه باشید ، برجسته مى شوید ، اگرمیانه باشید ، سرآمد مى شوید ، و اگر تنگ دست باشید ، با ادبتان گذران زندگى مى کنید.
[شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدید، ج۲۰،ص ۳۰۴، ح۴۸۳]
۵امام على علیه السلام: کَفاکَ مُؤَدِّبا لِنَفْسِکَ تَجَنُّبُ ما کَرِهْتَهُ مِنْ غَیْرِکَ؛
براى ادب آموزى ات همین بس که از آنچه از دیگران نمى پسندى ، دورى کنى.
[غرر الحکم، ح ۷۰۷۷]
۶اَنَسْ: حَیَّتْ جاریَهٌ لِلْحَسَنِ بْنِ عَلىٍّ علیه السلام بِطاقَهِ رَیْحانٍ ، فَقالَ لَها : اَنـْتِ حُرَّهٌ لِوَجْهِ اللّه ِ ،فَقُلْتُ لَهُ فى ذلِکَ ، فَقالَ : اَدَّبَنَا اللّه ُ تَعالى فَقالَ : «و إِذا حُیّیتُم بِتَحیَّهٍ فَحَیُّوا بِاَحْسَنَ مِنْها»الآیَهِ، وَ کانَ اَحْسَنُ مِنْها اِعْتاقَها؛
یکى از کنیزان امام حسن علیه السلامدسته گلى به ایشان تقدیم کرد. امام به او فرمود: تو درراه خدا آزادى! دلیل این کارشان را پرسیدم. فرمود: خداوند، ما را [این گونه] ادبآموخته است ، آن جا که [در قرآن کریم ]مى گوید: «و چون احترام شُدید، به بهتر از آن،پاسخ گویید» و بهتر از هدیه او، آزادى او بود!
[بحار الأنوار ، ج ۴۳، ص ۳۴۳، ح ۱۵]
۷عَلىُّ بنُ حَکَمْ: عَنْ دِعْبِلِ بنِ علىّ : اَنَّهُ دَخَلَ عَلى اَبِى الحَسَنِ الرِّضا علیه السلام وَ اَمَرَ لَهُبِشَىْ ءٍ ، فَاَخَذَهُ وَ لَمْ یَحْمَدِ اللّه َ . قالَ : فَقالَ لَهُ : لِمَ لَمْ تَحْمَدِ اللّه َ؟! قالَ : ثُمَّ دَخَلْتُ بَعْدُ عَلىاَبى جَعفَرٍ علیه السلاموَ اَمَرَ لى بِشَىْ ءٍ ، فَقُلْتُ : اَلْحَمدُ لِلّهِ . فَقالَ لى : تَاَدَّبْتَ؛
دعبل بن على به خدمت امام رضا علیه السلامرسید و امام امر فرمودند انعامى به او بدهند .دعبل آن را گرفت، اما خدا را سپاس نگفت . امام به او فرمودند : چرا خداوند راسپاس نگفتى؟! دعبل گفت : پس از مدّتى بار دیگر خدمت امام رضا علیه السلامرسیدم و ایشانفرمودند انعامى به من بدهند . من گفتم : خدا را سپاسگزارم . امام به من فرمودند :ادب را به جا آوردى.
[کافى، ج ۱، ص ۴۹۶، ح ۸]
۸امام على علیه السلام: اَدَّبْتُ نَفْسى فَما وَجَدْتُ لَها بِغَیرِ تَقْوَى الاِْلهِ مِنْ اَدَبِفى کُلِّ حالاتِها وَ اِن قَصُرَتْ اَفْضَلَ مِنْ صَمْتِها عَنِ الْکَذِبِوَ غیبَهِ النّاسِ اَن غیبَتَهُم حَرَّمَها ذُوالْجَلالِ فِى الْکُتُبِاِن کانَ مِن فِضَّهٍ کَلامُکِ یا نَفْسُ فَاِنَّ السُّکوتَ مِن ذَهَبِ؛
به ادب و تربیت نفس خود پرداختم و براى آن ادبى بهتر از تقواى الهى در تمام حالاتش نیافتمو اگر از پس این امر برنیامد براى آن چیزى بهتر از دم فروبستن از دروغ نیافتمو از غیبت مردمان، همانا غیبت آنان را خداوند با عظمت در کتاب ها حرام کرده استاى نفس، اگر سخن تو نقره است، سکوت طلاست
[نهج السعاده، ج ۷، ص ۳۸۶]
۹نُوفُ البِکالِىّ: رَاَیْتُ أمیرَ المُؤمِنینَ علیه السلام مُوَلِّیا مُبادِرا ، فَقُلْتُ : اَیْنَ تُریدُ یا مَولاىَ؟فَقالَ : دَعنى یا نَوفُ ، اِنَّ آمالى تُقَدِّمُنى فِى المَحبوبِ. فَقُلتُ : یا مَولاىَ وَ ما آمالُکَ؟ قالَ :قَدْ عَلِمَهَا الْمَأمولُ وَ اسْتَغنَیتُ عَنْ تَبیینِها لِغَیْرِهِ ، وَکَفى بِالْعَبْدِ اَدَبا اَلاّ یُشْرِکَ فى نِعَمِهِو اِرْبِهِ غَیْرَ رَبِّهِ؛
امیر المؤمنین علیه السلام را دیدم که شتابان مى رود . عرض کردم : مولاى من کجا مى روى؟فرمودند : «اى نوف رهایم کن! آرزوهایم مرا به پیشگاه محبوب مى کشانَد». عرض کردم :مولاى من! آرزوهایتان چیست؟ فرمودند : «آن کس که مورد آرزوست ، خود آنها رامى داند و نیازى نیست به غیر او بگویم . بنده را همین ادب بس که در نعمت ها و نیازش ،غیر پروردگارش را شریک نگردانَد» .
[بحار الأنوار، ج ۹۱، ص ۹۴، ح ۱۲]
۱۰پیامبر صلی الله علیه و آله: ایّاکَ اَنْ تَضْحَکَ مِنْ غَیْرِ عَجَبٍ ، اَوْ تَمْشىَ و تَتَـکَلَّمَ فى غَیْرِ اَدَبٍ؛
از خندیدنِ بى تعجّب [و بى جا] یا راه رفتن و سخن گفتنِ بى ادبانه بپرهیز.
[اعلام الدین، ص ۲۷۳]
۱۱امام على علیه السلام: لا تَصْفُو الْخِلَّهُ مَعَ غَیْرِ اَدیبٍ ؛
دوستى با شخص بى ادب ، صمیمانه نخواهد شد.
[غرر الحکم، ح ۱۰۵۹۹]
۱۲امام على علیه السلام: فَکونوا اَقَلَّ ما یَکونونَ فِى الْباطِنِ اَمْوالاً ، اَحْسَنَ ما یَکونونَ فِىالظّاهِرِ اَحْوالاً فَاِنَّ اللّه َ تَعالى اَدَّبَ عِبادَهُ الْمُؤمِنینَ الْعارِفینَ اَدَبا حَسَنا ، فَقالَ جَلَّ مِنقائِلٍ : یَحْسَبُهُمُ الْجاهِلُ اَغْنیاءَ مِنَ التَّعَفُّفِ تَعْرِفُهُم بِسیماهُمْ لاَ یَسْئَلونَ النَّاسَ اِلْحافا؛
در حالى که در واقع از کمترین مال برخوردار هستید ، در ظاهر بهترین حال را ازخود نشان دهید ؛ زیرا خداوند متعال ، بندگان با ایمان با معرفتش را این گونه نیکو ادبنموده که [در وصف فقیران پارسا] فرموده است : شخص بى خبر آنان را از شدّتخویشتندارى توانگر مى پندارد . ایشان را از نشانه هایشان مى شناسى ، با اصرار(چیزى) از مردم نمى خواهند .
[بحار الأنوار، ج ۷۵، ص ۸ ، ح ۶۳]
۱۳امام صادق علیه السلام: مَنْ عَرَفَ اللّه َ خافَهُ ، وَ مَنْ خافَ اللّه َ حَثَّهُ الْخَوفُ مِنَ اللّه ِ عَلَى الْعَمَلِبِطاعَتِهِ وَالاَْخْذِ بِتَأدیبِهِ ، فَبَشِّرِ الْمُطیعینَ المُتَأَدِّبینَ بِاَدَبِ اللّه ِ وَ الاْخِذینَ عَنِ اللّه ِ اَنَّهُ حَقٌّعَلَى اللّه ِ اَنْ یُنْجیَهُ مِنْ مُضِلاّتِ الْفِتَنِ؛
آن که خدا را شناخت ، از او ترسید و آن کس که از خدا ترسید ، ترس از خدا او را بهعمل به فرمان او و در پیش گرفتن ادبش واداشت . پس فرمان بردارانِ ادب شده به ادبخدا و اطاعت کنندگان دستورهاى او را بشارت ده که بر خداست که آنها را از فتنه هاىگمراه کننده برهاند.
[بحار الأنوار، ج ۶۷، ص ۴۰۰، ح ۷۳]
۱۴امام حسن عسکرى علیه السلام: لَیْسَ مِنَ الاَْدَبِ اِظْهارُ الْفَرَحِ عِنْدَ الْمَحْزونِ؛
شادى کردن در حضور غمگین، از ادب به دور است.
[تحف العقول، ص ۴۸۹]
۱۵امام صادق علیه السلام: ما خَسِرَ وَ اللّه ِ مَنْ اَتى بِحَقیقَهِ السُّجودِ … وَلا بَعُدَ عَنِ اللّه ِ اَبَدا مَنْاَحْسَنَ تَقَرُّبَهُ فِى السُّجودِ وَ لا قَرُبَ اِلَیْهِ اَبَدا مَنْ اَساءَ اَدَبَهُ وَضَیَّعَ حُرْمَتَهُ وَیَتَعَلَّقُ قَلْبُهُبِسِواهُ؛
سوگند به خدا ، هر کس که حقیقت سجده را به جاى آورد ، زیان نکرد و کسى که در سجده،به خوبى به خداوند نزدیک شد، هرگز از خداوند دور نیست. و آن که به [ساحت مقدس ]اوبى ادبى کرد و حرمتش را زیر پا گذاشت ، و به غیر او دل بست، هرگز به او نزدیک نشد.
[مصباح الشریعه، ص ۱۰۸]
۱۶امام على علیه السلام: لا یَرْاَسُ مَنْ خَلا عَنِ الاَْدَبِ وَ صَبا اِلَى اللَّعِبِ؛
کسى که از ادب بى بهره باشد و شیفته بازى شود، به ریاست نمى رسد.
[غرر الحکم، ح ۱۰۸۷۵]
۱۷امام على علیه السلام: عَلَیکَ بِمُداراهِ النّاسِ وَ اِکْرامِ الْعُلَماءِ وَ الصَّفْحِ عَنْ زَلاّتِ الاِْخْوانِ فَقَدْاَدَّبَکَ سَیِّدُ الاَْوَّلینَ وَ الآْخِرینَ بِقَولِهِ صلی الله علیه و آله : اُعْفُ عَمَّنْ ظَـلَمَکَ وَ صِلْ مَنْ قَطَعَکَ وَ اَعْطِ مَنْحَرَمَکَ ؛
تو را سفارش مى کنم به مداراى با مردم و احترام به علما و گذشت از لغزش برادران(دینى)؛ چرا که سرور اولین و آخرین، تو را چنین ادب آموخته و فرموده است :«گذشت کن از کسى که به تو ظلم کرده ، رابطه برقرار کن با کسى که با تو قطع رابطه کردهو عطا کن به کسى که از تو دریغ نموده است».
[بحار الأنوار ، ج ۷۵، ص ۷۱، ح ۳۴]
۱۸امام على علیه السلام: جالِسِ الْعُلَماءَ یَزْدَدْ عِلْمُکَ وَ یَحْسُنْ اَدَبُکَ وتَزکُ نَفسُکَ؛
با علما معاشرت کن تا علمت زیاد، ادبت نیکو و جانت پاک شود.
[غرر الحکم، ح ۴۷۸۶]
۱۹امام صادق علیه السلام: اِنَّ الشَّیْطانَ لَیَطْمَعُ فى عالِمٍ بِغَیْرِ اَدَبٍ اَکْثَرُ مِنْ طَمَعِهِ فى عالِمٍبِاَدَبٍ ، فَتَاَدَّبوا وَ اِلاّ فَاَنْتُمْ اَعرابٌ ؛
شیطان ، در عالِمِ بى بهره از ادب بیشتر طمع مى کند تا عالِمِ برخوردار از ادب . پسادب داشته باشید وگرنه شما، بیابانى (فاقد تمدّن) هستید.
[اعلام الدین، ص ۹۶]
۲۰امام على علیه السلام: عَلَى الْعاقِلِ اَنْ یُحْصى عَلى نَفْسِهِ مَساویَها فِى الدّینِ وَ الرَّأىِ وَالاَْخْلاقِ وَ الاَْدَبِ ، فَیَجْمَعُ ذلِکَ فى صَدْرِهِ اَوْ فى کِتابٍ وَ یَعْمَلُ فى اِزالَتِها ؛
بر عاقل است که بدى هایش را در دین، اندیشه، اخلاق و ادب یادداشت کند وبه خاطرش بسپارد و براى از بین بردن آنها بکوشد.
[مطالب السؤول، ص ۴۹]
۲۱پیامبر صلی الله علیه و آله: اَدِّبوا اَولادَکُمْ عَلى ثَلاثِ خِصالٍ : حُبِّ نَبیِّکُمْ و حُبِّ اَهْلِ بَیْتِهِ وَ عَلىقِراءَهِ الْقُرآنِ ؛
فرزندانتان را به سه چیز ادب کنید: عشق به پیامبرتان، عشق به خاندان او، وقرآن خواندن.
[کنز العمّال ، ح ۴۵۴۰۹]
۲۲امام صادق علیه السلام: اَدَّبَنى اَبى علیه السلام بِثَلاثٍ … ونَهانى عَنْ ثَلاثٍ : قالَ لى : یا بُنَىَّ مَنْ یَصْحَبْصاحِبَ السّوءِ لا یَسْلَمْ وَ مَن لا یُقَـیِّد اَ لْفاظَهُ یَنْدَم ، وَ مَنْ یَدْخُل مَداخِلَ السَّوءِ یُتَّهَمْ…وَ نَهانى اَنْ اُصاحِبَ حِاسِدَ نِعْمَهٍ وَ شامِتا بِمُصیبَهٍ ، اَو حامِلَ نَمیمَهٍ ؛
پدرم علیه السلام مرا به سه چیز ادب آموخت و از سه چیز نهى ام فرمود . سه نکته ادباین بود که فرمود : فرزندم! هرکس با دوست بد بنشیند ، سالم نمى ماند و هر کسگفتارش را کنترل نکند ، پشیمان مى شود ، و هر کس به جایگاه هاى بد وارد شود ، موردبدگمانى قرار مى گیرد (زیر سؤال مى رود) و آن سه چیز که مرا از آن نهى فرمود: دوستىبا کسى که چشم دیدن نعمت کسى را ندارد، و با کسى که از مصیبت دیگران شاد مى شودو با سخن چین.
[تحف العقول، ص ۳۷۶]
۲۳امام على علیه السلام: تَحَرِّى الصِّدْقِ وَ تَجَنُّبُ الْکَذِبِ اَجْمَلُ شیمَهٍ وَ اَفْضَلُ اَدَبٍ؛
راستگو بودن و پرهیز نمودن از دروغ، زیباترین اخلاق و بهترین ادب است.
[غرر الحکم، ح ۴۴۸۸]
۲۴امام على علیه السلام: مَنْ نَصَبَ نَفْسَهُ لِلنّاسِ اِماما فَلیَبْدَأ بِتَعْلیمِ نَفْسِهِ قَبْلَ تَعْلیمِ غَیْرِهِوَلْیَکُنْ تَاْدیبُهُ بِسیرَتِهِ قَبْلَ تَأْدیبِهِ بِلِسانِهِ وَ مُعَلِّمُ نَفْسِهِ وَ مُؤَدِّبُها اَحَقُّ بِالاِْجْلالِ مِنْمُعَلِّمِ النّاسِ ومُؤَدِّبِهِمْ؛
کسى که خود را پیشواى مردم قرار داده، باید پیش از آموزش دیگران، خودرا آموزش دهد و پیش از آن که دیگران را با زبان، ادب بیاموزد، باکردارشادب آموزد و البته آموزش دهنده و ادب آموز خود بیش از آموزگار و ادب آموز مردم،شایسته تجلیل است.
[نهج البلاغه ، حکمت ۷۳]
۲۵امام صادق علیه السلام: اِنْ اُجِّلْتَ فى عُمُرِکَ یَومَیْنِ فَاجْعَلْ اَحَدَهُما لاَِدَبِکَ لِتَسْتَعینَ بِهِ عَلىیَومِ مَوتِکَ. فَقیلَ لَهُ : وَ ما تِلْکَ الاِْسْتِعانَهُ؟ قالَ : تُحْسِنُ تَدبیرَ ما تُخَلِّفُ وَ تُحْکِمُهُ؛
اگر در عُمرت دو روز مهلت داده شدى ، یک روز آن را براى ادب خود قرار ده تا از آنبراى روز مُردنت کمک بگیرى. به امام گفته شد : این کمک گرفتن چگونه است؟ فرمودند :به این که آنچه را از خود برجا مى گذارى ، خوب برنامه ریزى کنى و محکم کارى نمایى.
[کافى، ج ۸ ، ص ۱۵۰، ح ۱۳۲]
۲۶امام على علیه السلام: کَفى بِالتَّجارِبِ مُؤَدِّبا ؛
براى ادب آموزى، تجربه ها کافى اند.
[غرر الحکم، ح ۷۰۱۶]
۲۷امام على علیه السلام: اَحْسَنُ الآْدابِ ما کَفَّکَ عَنِ الْمَحارِمِ؛
بهترینِ ادب ها آن است که تو را از حرام ها باز دارد.
[غرر الحکم، ح ۳۲۹۸]
۲۸امام على علیه السلام: مَنْ عَطَفَ عَلَیْهِ اللَّیْلُ وَالنَّهارُ اَدَّباهُ وَ اَبلَیاهُ وَ اِلَى الْمَنایا اَدْنَیاهُ ؛
شب و روز بر هر کس بگذرد، او را ادب مى کند، فرسوده اش مى نماید و به مرگنزدیکش مى سازد.
[غرر الحکم، ح ۹۲۲۶]
۲۹امام صادق علیه السلام: کَمالُ الاَْدَبِ وَالْمُروءَهِ سَبْعُ خِصالٍ : اَلْعَقلُ وَ الْحِلْمُ ، وَالصَّبْرُ ،وَالرِّفْقُ ، وَالصَّمْتُ ، وَحُسْنُ الْخُلْقِ وَ الْمُداراهُ؛
کمال ادب و مروت در هفت چیز است: عقل، بردبارى، صبر، ملایمت، سکوت،خوش اخلاقى و مدارا.
[معدن الجواهر، ص ۵۹]
۳۰امام سجاد علیه السلام: اِعْتَبِروا یا اُولِى الاَْبْصارِ وَ احْمَدُوا اللّه َ عَلى ما هَداکُمْ ، وَ اعْلَموا اَ نَّـکُمْلا تَخْرُجونَ مِنْ قُدْرَهِ اللّه ِ اِلى غَیْرِ قُدْرَتِهِ ، وَسَیَرَى اللّه ُ عَمَلَکُمْ وَ رَسولُهُ ثُمَّ اِلَیْهِتُحْشَرونَ ، فَانْتَفِعوا بِالْعِظَهِ وَ تَأَدَّبوا بِآدابِ الصّالِحینَ؛
شما اى اهل بصیرت! پند گیرید و خدا را براى این که هدایتتان کرد ، سپاس گویید وبدانید که از قبضه قدرت خداوند ، به سوى قدرتى دیگر بیرون نتوانید رفت ، و خدا وفرستاده اش ، به زودى کردار شما را مى بینند و آن گاه ، در پیشگاه او ، گرد آوردهمى شوید . پس از اندرزها بهره گیرید و ادب شایستگان را داشته باشید.
[کافى، ج ۸ ، ص ۱۷، ح ۲]
۳۱امام على علیه السلام: اَللّهُمَّ ارْزُقنى عَقْلاً کامِلاً وَ عَزْما ثاقِبا وَ لُبّا راجِحا وَ قَلْبا زَکیّا وَ عِلْماکَثیرا وَ اَدَبا بارِعا وَاجْعَلْ ذلِکَ کُلَّهُ لى وَلا تَجْعَلْهُ عَلَىَّ بِرَحْمَتِکَ یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ؛
خدایا مرا عقلى کامل ، تصمیمى نافذ، خردى برتر، دلى پاک، دانشى فراوان و ادبىوالا روزى کن و تمام اینها را به سود من قرار ده نه به زیانم،اى مهربان ترین مهربانان.
[بحار الأنوار ، ج ۸۴ ، ص ۳۲۵، ح ۱۴]
۳۲امام على علیه السلام: کُلُّ شَىْ ءٍ یَحتاجُ اِلَى الْعَقْلِ وَالْعَقْلُ یَحْتاجُ اِلَى الاَْدَبِ؛
هر چیزى به عقل نیاز دارد و عقل به ادب نیازمند است.
[غرر الحکم، ح ۶۹۱۱]
۳۳امام على علیه السلام: اِنَّکَ مُقَوَّمٌ بِاَدَبِکَ فَزَیِّنْهُ بِالْحِلْمِ؛
تو با ادبت ارزش گذارى مى شوى، پس آن را با بردبارى زینت بخش.
[غرر الحکم، ح ۳۸۱۳]
۳۴امام رضا علیه السلام: اَروى اَنَّ جَبْرَئیلَ علیه السلام اُهْبِطَ اِلى رَسولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آلهفَقالَ : یا رَسولَ اللّه ِ ، اِنَّاللّه َ عَزَّوَجَلَّ یَقْرَاُ عَلَیْکَ السَّلامَ وَ یَقولُ لَکَ : اِقْرَأ : بِسمِ اللّه ِ الرَّحمنِ الرَّحیمِ «لاَ تَمُدَّنَّعَیْنَیْکَ إِلَى مَا مَتَّعْنَا بِهِ اَزْو جا مِنْهُمْ» الآیَهَ. فَاَمَرَ النَّبىُّ صلی الله علیه و آله مُنادیا یُنادى: مَنْ لَمْ یَتَاَدَّبْبِاَدَبِ اللّه ِ تَقَطَّعَتْ نَفْسُهُ عَلَى الدُّنْیا حَسَراتٍ ؛
روایت مى کنم که جبرئیل علیه السلام به نزد پیامبر خدا فرود آمد و گفت : اى پیامبر خدا!خداوند تو را سلام مى رساند و به تو مى فرماید : بخوان به نام خداى مهرگسترِ مهربان،هرگز به آنچه اصنافى از ایشان را از آن برخوردار کرده ایم ، چشم مدوز که زیور زندگىدنیاست تا ایشان را بیازماییم . و بدان که روزىِ پروردگار تو بهتر و پایدارتر است ، پسپیامبر خدا صلی الله علیه و آله به کسى فرمود تا جار بزند : هر کس [با عمل به این آیه ]به ادب خداآراسته نگردد ، روحش با حسرت از دنیا جدا مى شود.
[فقه الرضا، ص ۳۶۴]
۳۵امام على علیه السلام: یا مُؤمِنُ اِنَّ هذَا العِلمَ وَالاَْدَبَ ثَمَنُ نَفْسِکَ فَاجْتَهِد فى تَعَلُّمِهِما ، فَمایَزیدُ مِنْ عِلْمِکَ وَ اَدَبِکَ یَزیدُ فى ثَمَنِکَ وَ قَدْرِکَ ، فَاِنَّ بِالْعِلْمِ تَهْتَدى اِلى رَبِّکَ وَ بِالاَْدَبِتَحْسِنُ خِدْمَهَ رَبِّکَ وَبِأَدَبِ الْخِدْمَهِ یَسْتَوجِبُ الْعَبْدُ وَلایَتَهُ وَقُرْبَهُ ، فَاقْبَلِ النَّصیحَهَ کىتَنْجُوَ مِنَ الْعَذابِ؛
اى مؤمن! به تحقیق این دانش و ادب بهاى جان توست پس در آموختنآن دو بکوش که هر چه بر دانش و ادبت افزوده شود بر قیمت و قَدْرت افزوده مى شود ؛زیرا با دانش به پروردگارت راه مى یابى و با ادب به پروردگارت خوش خدمتى مى کنى و باادب در خدمت گزارى، بنده سزاوار دوستى و نزدیکى به او مى شود . پس [این ]نصیحترا بپذیر تا از عذاب بِرَهى.
[مشکاه الأنوار، ص ۲۳۹، ح ۶۸۹]
۳۶امام على علیه السلام: مَنْ قَعَدَ بِهِ حَسَبُهُ، نَهَضَ بِهِ اَدَبُهُ؛
هر کس اصل و نسبش او را [ سُست گرداند و ]بنشاند، ادبش او را [حرکت بخشد و]برخیزاند.
[غرر الحکم، ح ۸۱۶۷]
۳۷پیامبر صلی الله علیه و آله: اِنَّ الْبَلاءَ لِلظّالِمِ اَدَبٌ وَ لِلْمُؤمِنِ اِمتحانٌ وَ لِلاَْنبیاءِ دَرَجَهٌ وَ لِلاْولیاءِکَرامَهٌ ؛
بلا براى ظالم مایه ادب، براى مؤمن آزمایش و براى پیامبران مایه ترفیع درجه وبراى اولیا بزرگوارى است.
[جامع الأخبار، ص ۳۱۰، ح ۸۵۲]
۳۸امام حسین علیه السلام: اَللّهُمَّ لا تَسْتَدْرِجنى بِالاِْحسانِ وَ لا تُؤَدِّبْنى بِالْبَلاءِ ؛
خدایا! با غرق کردن من در ناز و نعمت، مرا به پرتگاه عذاب خویش مَکشان و با بلایا(گرفتارى ها) ادبم مکن.
[بحار الأنوار، ج ۷۵، ص ۱۲۷، ح ۹]
۳۹امام رضا علیه السلام: … فَاِن قالَ قائِلٌ : فَلِمَ وَجَبَ عَلَیْهِمْ مَعْرِفَهُ الرُّسُلِ وَالاِْقْرارُ بِهِموَالاِْذعانُ لَهُم بِالطّاعَهِ؟ قیلَ : لاَِنـَّهُ لَمّا اَنْ لَمْ یَکُنْ فى خَلْقِهِمْ وَ قُواهُم ما یُکْمِلونَ بِهِمَصالِحَهُم وَ کانَ الصّانِعُ مُتَعالیا عَنْ اَنْ یُرى وَ کانَ ضَعْفُهُمْ وَ عَجْزُهُمْ عَنْ اِدْراکِهِظاهِرا ، لَمْ یَکُنْ بُدٌّ لَهُمْ مِنْ رَسولٍ بَیْنَهُ وَ بَیْنَهُمْ مَعْصومٍ ، یُؤَدّى اِلَیْهِم اَمْرَهُ وَ نَهْیَهُوَ اَدَبَهُ ، و یَقِفُهُمْ عَلى ما یَکونُ بِهِ اجْتِرارُ مَنافِعِهِمْ وَ مَضارِّهِم ؛
اگر کسى بگوید : چرا شناخت پیامبران و اعتراف به آنها و اقرار به (لزوم)اطاعت از آنان ، بر مردم واجب است؟ در پاسخ گفته شود : چون در وجود مردمو قواى آنان ، چیزى نیست که با آن ، مصالحشان را کامل سازند و آفریدگار نیزبرتر از آن است که دیده شود ، سستى و ناتوانى آنان از ادراک او آشکار است ،پس چاره اى جز این نیست که میان خداوند و مردم ، پیام آورى معصوم باشد که اوامرو نواهى و ادب (و آموزه هاى) او را به ایشان برساند و آنها را به آنچه مایه سودو زیانشان است ، آگاه سازد.
[عیون اَخبار الرضا ، ج ۱، ص ۱۰۷ ح ۱]
۴۰امام صادق علیه السلام: اِذا کانَ یَومُ القیامَهِ بَعَثَ اللّه ُ عَزَّوَجَلَّ العالِمَ وَ الْعابِدَ ، فَاِذا وَقَفا بَیْنَیَدَىِ اللّه ِ عَزَّوَجَلَّ قیلَ لِلْعابِدِ : اِنْطَلِقْ اِلَى الْجَنَّهِ وَ قیلَ لِلْعالِمِ : قِف تَشَفَّعْ لِلنّاسِ بِحُسْنِتَأدیبِکَ لَهُمْ؛
هر گاه روز قیامت گردد ، خداى عزّوجلّ عالم و عابد را برانگیزاند . پس آن گاهکه در پیشگاه خداوند ایستادند به عابد گفته مى شود : «به سوى بهشت حرکت کن»و به عالم گفته مى شود : «بایست و مردم را به خاطر آن که نیکو ادبشان نمودى،شفاعت کن» .
[علل الشرایع، ج ۲، ص ۳۹۴، ح ۱۱]
مؤلف : هادی موحدی
