یکی از مبطلات روزه استمنا است و اگر شخص روزه دار از روی عمد و با آگاهی به این مسئله استمنا کند، علاوه بر این که روزه اش باطل می شود؛ چون با کار حرام روزه اش را افطار کرده، باید هم روزه اش را قضا کند و هم کفاره جمع نیز بپردازد،  یعنى باید یک بنده آزاد کند و دو ماه روزه بگیرد و شصت فقیر را سیر کند، یا به هر کدام آنها یک مد که تقریباً ده سیر است گندم یا جو یا نان و مانند اینها بدهد و چنانچه هر سه برایش ممکن نباشد، هر کدام آنها که ممکن است باید انجام دهد”.

بررسی فوائد روزه از بعد اجتماعی

از نظر اجتماعی روزه درس مساوات و برابری در میان افراد اجتماع است. انسان های متمکن و ثروتمند با انجام این دستور دینی، موقعیت گرسنگان و محرومان اجتماع را به طور محسوس درمی یابند.

هنگامی که هشام ابن حکم از علت تشریع روزه سۆال می کند، امام صادق (علیه السلام) در جواب می فرمایند: روزه به این دلیل واجب شده است که میان غنی و فقیر مساوات و برابری بر قرار گردد و این به خاطر آن است که غنی طعم گرسنگی را بچشد و نسبت به فقیر ادای حق کند، زیرا اغنیاء و ثروتمندان هرچه را بخواهند برای آن ها فراهم است، خدا می خواهد میان بندگان خود مساوات باشد و طعم گرسنگی و درد و رنج را به ثروتمندان بچشاند تا نسبت به ضعیفان و گرسنگان ترحم و دلسوزی کنند. (وسائل الشیعه،ج 7، ص 3)

یک نکته مهم هم این است که انسان روزه دار علاوه بر ترحم و دلسوزی نسبت به نیازمندان، و شریک شدن با آن ها در تحمّل رنج گرسنگی و تشنگی، مازاد مصرف خود را ذخیره و آن را در اختیار نیازمند قرار می دهد.

بعد از این مقدمه به طرح پرسش و پاسخ در مورد روزه و روزه داری می پردازیم:

سوال: آیا استمنا روزه را باطل می کند؟

مبطلات روزه عبارتند از: 1. خوردن و آشامیدن، 2. جماع، 3. استمناء، (انسان با خود کارى کند که منى از او بیرون آید)، 4. دروغ بستن به خدا و پیغمبر (صلی الله علیه و آله) و جانشینان پیغمبر (علیهم السلام)، 5. رساندن غبار غلیظ به حلق، 6. فرو بردن تمام سر در آب، 7. باقى ماندن بر جنابت و حیض و نفاس تا اذان صبح، 8. اماله کردن با چیزهاى روان، 9. قى کردن. (توضیح المسائل (المحشى للإمام الخمینی)، ج ‏1، ص 891 ، م 1572)بنابراین یکی از مبطلات روزه استمنا است، و اگر شخص روزه دار از روی عمد و با آگاهی به این مسئله استمنا کند، علاوه بر این که روزه اش باطل می شود؛ چون با کار حرام روزه اش را افطار کرده، باید هم روزه اش را قضا کند و هم کفاره جمع نیز بپردازد،  یعنى باید یک بنده آزاد کند و دو ماه روزه بگیرد و شصت فقیر را سیر کند، یا به هر کدام آنها یک مد که تقریباً ده سیر است گندم یا جو یا نان و مانند اینها بدهد. و چنانچه هر سه برایش ممکن نباشد، هر کدام آنها که ممکن است باید انجام دهد”.

سۆال: آیا می شود احتیاطا کسی قضای نماز و روزه بگیرد؟ حال اگر احتمال بدهیم که در این روزه ها عمدا روزه را باطل کرده ایم ولی یقین نداشته باشیم در این صورت کفاره هم بر ذمه ما واجب می گردد؟

جواب: اگر یقین به بطلان یا قضای نماز و روزه خود ندارید قضای آنها واجب نیست. ولی اگر بخواهید احتیاط نمائید می توانید به تدریج نسبت به قضای نمازها و روزه ها اقدام نمائید مثلا در هر وعده یک نماز قضا هم بخوانید و یا در هر ماه چند روز روزه بگیرید. و پرداخت کفاره در فرض سۆال واجب نیست. (توضیح المسائل 12 مرجع، ج 1، ص 1019، استفتائات رهبری، س 835)

سۆال: کسی که روزه خود را با فعل حرام افطار کرده قضا و کفاره روز خود را یعنی 60 روز را می تواند در چند سال بگیرد؟

جواب: 30 روز از 60 روز روزه کفاره به نظر بسیاری از فقهاء باید پی در پی باشد و بقیه آن اگر به تدریج انجام شود مانعی ندارد. البته افطار با فعل حرام کفاره جمع دارد یعنی علاوه بر قضا و 60 روز روزه، 60 مسکین را هم باید اطعام نماید. (توضیح المسائل 12 مرجع، ج 1، ص 966، م 1662 و 1665)
سۆال: اینجانب به علت معده درد و جثه ضعیفم نتوانستم همه روزه هایم را بگیرم و تعدادی از آنها را خورده ام سال گذشته هم به علت عفونت کلیه نتوانستم روزه بگیرم حال این روزه ها را که قضا شده اند را چه کار کنم، البته پدرم کفاره همه آنها را داده است؟

جواب: اگر می توانستید تا رمضان بعد قضای روزه ها را بگیرید و نگرفته اید علاوه بر کفاره قضای آن هم لازم است. اما اگر بیماری ادامه داشته و تا رمضان بعد توان قضای روزه ها را نداشته اید قضا ساقط و کفاره کافی است. (توضیح المسائل 12 مرجع، ج 1، ص 983، م 1703)